نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه رواشناسی بالینی دانشگاه الزهرا تهران ایران
2 گروه روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا تهران ایران
چکیده
مقدمه: یکی از مشکلات اساسی افراد مضطرب اجتماعی، ناتوانی آنان در شناسایی حالات ذهنی می باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش هوش اجتماعی و ذهن خوانی در پیش بینی اضطراب اجتماعی بر اساس مدل کلارک و ولز طراحی و اجرا گردید.
روش: بدین منظور نمونه ای متشکل از 218 نفر زن و مرد بزرگسال به وسیله پرسشنامه اضطراب اجتماعی(SAQ)، پرسشنامه هوش اجتماعی ترمسو(TSIS)، آزمون ذهن خوانی از طریق چشم(RMET) و آزمون ذهن خوانی از طریق صدا(RMVT) مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور تحلیل داده ها از همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه بهره گرفته شد.
یافته ها: نتایج حاصل از همبستگی پیرسون نشان داد بین هوش اجتماعی و مؤلفه های آن و ذهن خوانی از طریق چشم با اضطراب اجتماعی رابطه منفی معنی داری وجود دارد. علاوه بر این بین هوش اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم رابطه مثبت معنی داری وجود دارد. ضمن این که هیچ رابطه معنی داری بین ذهن خوانی ازطریق صدا با اضطراب اجتماعی و هوش اجتماعی یافت نگردید. نتایج رگرسیون نشان داد مؤلفه های مهارت های اجتماعی و آگاهی اجتماعی از هوش اجتماعی و همینطور ذهن خوانی از طریق چشم قادرند 37 درصد از واریانس اضطراب اجتماعی را به طور معنی داری پیش بینی نمایند.
نتیجه گیری: در مجموع می توان چنین نتیجه گیری نمود که افراد مضطرب اجتماعی در مؤلفه های هوش اجتماعی و توانایی ذهن خوانی از طریق مشاهده دیگران ضعیف تر عمل می کنند، موضوعی که می بایست در شناخت و درمان اضطراب اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Role of Social Intelligence and Mind-Reading through Eye and Voice in Predicting Social Anxiety Based on Clark and Wells Model
نویسندگان [English]
- malihe tovhidiyan 1
- Azam Farah Bidjari 2
- Gholamreza Dehshiry 2
1 Faculty of Educational Sciences and Psychology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
2 Faculty of Educational Sciences and Psychology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Introduction: One of the major problems of socially anxious individuals is their inability to identify mental states. The present study was designed and conducted to investigate the role of social intelligence and mind reading in predicting social anxiety based on the Clark and Wells model.
Method: For this purpose, a sample of 218 adult men and women by Social Anxiety questionnaire (SAQ), Tromsø Social Intelligence Scale (TSIS), Reading the Mind in the Eyes Test (RMET) and Reading the Mind in the Voice Test (RMVT) Were evaluated. Pearson correlation and multiple linear regression were used to analyze the data.
Results: The results of Pearson correlation showed that there is a significant negative relationship between social intelligence and its components and reading the mind through the eyes with social anxiety. In addition, there is a significant positive relationship between social intelligence and reading the mind through the eyes. However, no significant relationship was found between reading the mind through the voice with social anxiety and social intelligence. Regression results showed that the components of social skills and social awareness of social intelligence as well as mind reading through the eyes are able to significantly predict 37% of the variance of social anxiety.
Conclusion: Overall, it can be concluded that socially anxious individuals are weaker in the components of social intelligence and the ability to reading the minds by observing others, an issue that should be considered in recognizing and treating social anxiety.
کلیدواژه‌ها [English]
- social anxiety
- reading the mind through the eyes
- reading the mind through the voice
- social intelligence
مقدمه
اضطراب اجتماعی یکی از مهمترین اختلالات در حوزه رفتار اجتماعی به شمار می آید که ویژگی اصلی آن ترس از ارزیابی منفی به وسیله دیگران است(ماچادو-د-سوزا[1] و همکاران، 2010؛ فراست، گلاسنر و مکسنر[2]، 2010). در واقع اضطراب اجتماعی میل به عمل از روی فرمانبرداری به منظور کاهش تعارض و اجتناب از عدم پذیرش به وسیله دیگران می باشد(دایک، ون امریک و گرسمن[3]، 2018). اختلال اضطراب اجتماعی[4] (SAD) یا هراس اجتماعی[5] (SP)، ترس یا اضطراب مشخص یا شدید از موقعیت های اجتماعی است که فرد ممکن است در آن مورد بررسی دیگران قرار گیرد(انجمن روانپزشکی آمریکا[6]، 2013). این اختلال، چهارمین اختلال روانی و دومین اختلال اضطرابی بسیار شایع به شمار می آید(کسلر[7] و همکاران، 2005). وجه تمایز آن با اضطراب اجتماعی غیر بالینی در پریشانی و اختلالی است که می تواند در زندگی شخص ایجاد کند(اسپنس و رپی[8]، 2016).
از آنجا که افراد مضطرب اجتماعی حساسیت و ترس افزایش یافته ای از مورد ارزیابی قرار گرفتن به وسیله دیگران دارند( کریفتلس[9] و همکاران، 2019) توانایی به درستی خواندن ذهن دیگران، اعم از مقاصد، افکار و احساسات در تشخیص تهدید در موقعیت های اجتماعی برای آنان حائز اهمیت است(بلمن، وکر ودیزیوبک[10]، 2015). روانشناسان به منظور نشان دادن توانایی های روزمره انسان برای نسبت دادن حالت های ذهنی به دیگران و در نتیجه تفسیر، توضیح و پیش بینی رفتار آن ها به طور گسترده از اصطلاح «نظریه ذهن[11]» که به وسیله پرمارک و وودروف[12] (1978) مطرح گردید، استفاده کرده اند(لسلی[13]، 2001). نخستین بار، بارون-کوهن[14](2005) اصطلاح «ذهن خوانی[15]» را به جای نظریه ذهن مطرح کرد و آن را فهم این که افراد بازنمایی های مختلفی از دنیا دارند که ممکن است درست یا غلط یا متفاوت از باورهای خود فرد باشند، تعریف نمود(بارون-کوهن، 2005). در واقع توانایی ذهن خوانی کلید هوش اجتماعی[16] است(اسمیت[17]، 2009). هوش اجتماعی توانایی تفسیر رفتار دیگران در قالب اصطلاحات حالت های ذهنی(افکار، مقاصد، امیال و عقاید) به منظور همدلی با حالات ذهنی دیگران و پیش بینی احساسات، افکار و رفتارهای آن ها، تعریف شده است(بارون-کوهن و همکاران، 1999). مفهوم امروزی هوش اجتماعی از تقسیم بندی ثرندایک[18] (1920) از هوش سرچشمه گرفته است. سیلویرا، مارتین یوسن و داهل[19] (2001) طی پژوهشی گسترده دریافتند هوش اجتماعی ساختاری چند وجهی بوده و از سه عامل پردازش اطلاعات اجتماعی(توانایی درک و فهم و پیش بینی رفتار و احساسات دیگران، پیام های کلامی و غیر کلامی، پنهان و آشکار آنان)، مهارت های اجتماعی (جنبه های رفتاری از جمله توانایی وارد شدن در موقعیت های اجتماعی جدید و سازگاری اجتماعی و مهارت های بنیادی ارتباطی مثل گوش دادن فعال، عملکرد جسورانه و برقراری، نگهداری و شکستن رابطه) و آگاهی اجتماعی (توانایی فعالانه رفتار کردن مطابق با موقعیت، زمان و مکان) تشکیل شده است.
به دلیل نقش بی بدیل توانایی ذهن خوانی و هوش اجتماعی در زندگی اجتماعی انسان، هرگونه اختلال عملکردی یا از هم گسیختگی ساختاری سلول های عصبی زیربنای این ظرفیت های شناختی اخیرا تکامل یافته، می تواند برای عملکرد اجتماعی زیان آور باشد(برون و برون-کوهرس[20]، 2006). بارون-کوهن، لسلی و فرایت[21] (1985) اولین بار دیدگاه آسیب شناختی نسبت به نظریه ذهن اتخاذ نمودند و به بررسی اختلال نظریه ذهن در کودکان مبتلا به اوتیسم پرداختند(زاهن[22] و همکاران، 2019). همانطور که بلمن و همکاران(2015) ابراز می دارند، توانایی معیوب تشخیص حالات چهره و رمزگشایی افکار و مقاصد دیگران از روی نشانه های ظریف دیداری، شنیداری و یا هردو، ممکن است در حفظ و یا ایجاد اختلالاتی که با ترس های شدید از ارزیابی منفی مشخص می شوند، از جمله اختلال اضطراب اجتماعی تعیین کننده باشند. شناخت اجتماعی توانایی فهم هیجانات دیگران از روی لحن، حالت چهره و بدن است (یوکرمن[23] و همکاران، 2010، به نقل شیخ الاسلامی و نوری، 1395). نقش استفاده از بینایی در ذهن خوانی(ذهن خوانی از طریق چشم) اولین بار به وسیله بارون- کوهنو همکاران (2001) مورد بررسی قرار گرفت. رادفورد، بارون-کوهن، ویلرایت[24] (2002) نیز اولین آزمون ذهن خوانی از طریق صدا را برای بررسی نقایص ذهن خوانی بزرگسالان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم[25] ساختند.
مدل های شناختی اضطراب اجتماعی بر فرایندهای روانشناختی همچون ترس از ارزیابی منفی، شناخت های ناسازگارانه درباره خود و دیگران (قضاوت های منتقدانه)، تمرکز توجه تحریف شده بر نشانه های درونی (افکار و تصویر خود منفی) و نشانه های بیرونی (حالات چهره دیگران) که منجر به تحریف تفاسیر افراد از نشانه های اجتماعی و در نهایت تداوم اضطراب اجتماعی می گردند، تأکید دارند (اسکالتز و هیمبرگ[26]، 2008، بوگلز و مانسل[27]، 2004، به نقل از ظهرابی، شعیری، حیدری نسب و رضایان، 1394). این مدل ها به ویژه نظریات کلارک و ولز[28] (1995)، رپی و هیمبرگ[29] (1997)، هافمن[30] (2007) و کلارک و بک[31] (2010) بر این موضوع تأکید دارند که افراد مضطرب اجتماعی تمایل دارند خودشان را آنطور که فکر می کنند به وسیله مخاطب مشاهده می شوند(دیدگاه ناظر[32])، در نظر بگیرند که این امر مستلزم ذهن خوانی است. برای مثال «خود آنگونه که به وسیله مخاطب دیده می شود[33]»، یک ساختار شناختی اصلی در مدل رپی و هیمبرگ (1997) به حساب می آید(کلارک و بک، 2010). در بین تمامی مدل های سبب شناسی اضطراب اجتماعی، مدل کلارک و ولز (1995) به عنوان یک رویکرد پیشرو (جیکیکا، ویتکوفسکی و ولز[34]، 2017) نقش خاصی برای ذهن خوانی در ایجاد و نگهداری اختلال اضطراب اجتماعی قائل است. کلارک و ولز(1995) معتقدند وقتی افراد با هراس اجتماعی فکر می کنند در خطر ارزیابی منفی به وسیله دیگران هستند، خود را به عنوان «شئ اجتماعی[35]» پردازش می کنند. آن ها از اطلاعات احشائی ایجاد شده به وسیله تمرکز بر خود برای ساختن برداشتی از خود استفاده می کنند که بعدا فرض می کنند آنچه را که دیگران واقعا درباره آن ها تصور می کنند را نشان می دهد. این افراد به جای مشاهده دقیق دیگران ، توجه شان را معطوف به درون و احساسات خود می کنند و سپس به طور خودکار فرض می کنند که این اطلاعات مربوط به ارزیابی دیگران است. از سوی دیگر این «توجه متمرکز بر خود[36]» سبب می شود منابع توجه کمتری برای تشخیص صحیح حالات ذهنی دیگران باقی بماند(کلارک و ولز، 1995).
گذشته از مدل های نظری، تحقیقات میدانی نیز از این موضوع حمایت می کنند. هزل و مک نالی[37] (2014) دریافتند افراد دارای تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی به طور قابل ملاحظه ای در تکالیف نظریه ذهن مختل عمل می کنند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هیجانات شدیدتر و معانی بزرگتری را درباره آنچه دیگران فکر یا احساس می کنند به آن ها نسبت می دهند(هزل و مک نالی،2014؛ واشبرن، ویلسون، رز، هارکنیس و هارکنس[38]، 2015). آن ها همچنین در درک آنچه دیگران فکر یا نیت می کنند، دشواری هایی دارند(بلمن و همکاران، 2015).
علیرغم تأکید نظریات مختلف و شواهد پژوهشی مؤید آنها(مانند؛ هزل و مک نالی، 2014؛ پایل، هالر، هایو و لوآ[39]، 2017؛ تیبی-الهنای و شامای-تسوری[40]، 2011؛ واشبرن و همکاران، 2015؛ رانتا، لاکونن و نیمی[41]، 2016؛ ساتربای، بدول، پسلر، دپتولا و میسا[42]، 2012؛ سامسون، لکنر، ویس و پاپوسک[43]، 2012؛ رنچی،بنرجی و لسی[44]، 2019؛ ازترک و همکاران[45]، 2020؛ لیورس، اسکات و ثربرگ[46]، 2019) پژوهش ها در ایران درباره نقص توانایی های ذهن خوانی در افراد مضطرب اجتماعی بسیار اندک بوده و به چند مورد محدود می شوند(هاشمی نصره آباد، کشاورز و خانجانی،1396 ؛ تکلوی و صادقی، 1397). از سوی دیگر، با وجود رابطه نظری قوی اضطراب اجتماعی با مدل های مختلف هوش اجتماعی به جز چند مورد محدود (همپل، ویس، هیلر و ویتهافت[47] 2011؛ فریدلاین، لیتمن-اوادیا و نایمیک[48]، 2017؛ دهدشتی لسانی، مکوندی، نادری و حافظی[49]، 2019)، تا به امروز تحقیقات حوزه اضطراب اجتماعی بر رابطه این اختلال با هوش هیجانی تمرکز داشته اند(برای مثال؛ سامرفلد، کلوسترمن، آنتونی و پارکر [50]، 2006؛ جاکوبس[51] و همکاران، 2008؛ حاجلو، صبحی قراملکی و فرجیان، 1394؛ مشهدی، 1389). با توجه به نکات مطرح شده، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی نقش هوش اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم و صدا در پیش بینی اضطراب اجتماعی بر اساس مدل کلارک و ولز می باشد. مدلی که یکی از برجسته ترین و با ارزش ترین مدل ها در مفهوم سازی اضطراب اجتماعی محسوب شده (لاکوتا، 2018) و با تأکید بر عواملی نظیر دید منفی به خود، توجه متمرکز بر خود و یا تمایل به پردازش خود به صورت شئ اجتماعی اهمیت ویژه ای برای ذهن خوانی در مفهوم سازی اضطراب اجتماعی قائل است.
روش
پژوهش حاضر یک پژوهش کمی توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری این مطالعه، کلیه جوانان 18 تا 45 ساله مناطق 22 گانه شهر تهران در تیر ماه سال 1398 که تمایل به همکاری در طرح پژوهشی داشتند، بود. از آنجا که روش مورد استفاده در تحلیل داده های پژوهش حاضر رگرسیون چندگانه به روش گام به گام می باشد، برای تعیین حداقل حجم نمونه مورد نیاز بنا به نظر جیمز استیونس[52] به ازای هر متغیر پیش بین حداقل 15 مشاهده در نظر گرفته شد(هومن، 1384). بنابراین حداقل حجم نمونه در مطالعه حاضر با توجه به تعداد 7 متغیر پیش بین، بیشتر از 105 نفر می باشد. به دلیل ماهیت صوتی و تصویری مواد پرسشنامه های پژوهش از روش نمونه گیری غیر احتمالاتی در دسترس به روش میدانی و مجازی بهره گرفته شد. به این صورت که ابتدا توضیحات لازم در خصوص هدف کلی پژوهش و محرمانه ماندن اطلاعات به شکل حضوری و یا مجازی به آزمودنی ارائه شده و در صورت موافقت و جلب رضایت وی، آزمون های هوش اجتماعی، اضطراب اجتماعی و ذهن خوانی که ابتدا نسخه ای الکترونیکی از آن طراحی گردیده بود، جهت پاسخ گویی در تلفن همراه یا رایانه شخصی از طریق یک لینک در اختیار او قرار می گرفت. آزمودنی در فرصت مناسب می توانست با مراجعه به لینک به سؤالات دسترسی داشته و پاسخ ها به طور آنلاین برای محقق ارسال می گشت. بعد از حذف معیارهای خروج از پژوهش شامل موارد ناقص پاسخنامه و سنین شرکت کنندگان کمتر از 18 و بیشتر از 45 سال نهایتا 218 پاسخنامه به دست آمد که بیش از 2 برابر تعداد نمونه مورد نیاز بود.تجزیه و تحلیل نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS-25در دوسطح توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون) انجام شد. از آنجا که رعایت مسائل اخلاقی از مهمترین موضوعات در پژوهش های رواشناختی به شمار می آید؛ حق آزادی اشخاص برای شرکت کردن در طرح پژوهشی، محرمانه باقی ماندن اطلاعات جمع آوری شده و حق آگاهی از نتایج پژوهش به دقت اعمال گردید.
ابزارهای پژوهش
ابزار مورد استفاده در این پژوهش شامل دو بخش بود که بخش اول آن از اطلاعات دموگرافیکی نظیر جنسیت، سن، وضعیت تأهل و تحصیلات تشکیل می شد. بخش دوم نیز شامل چهار پرسشنامه ذیل می گشت:
الف) پرسشنامه اضطراب اجتماعی[53](SAQ): پرسشنامه اضطراب اجتماعی به منظور ارزیابی پنج بعد اضطراب اجتماعی مفروض در مدل شناختی کلارک و ولز (1995 و کلارک،2001) به وسیله لاکوتا[54] (2018) طراحی شده است. شواهد حاصل از تحلیل عاملی تأییدی، از وجود 5 خرده مقیاس این پرسشنامه حمایت می کند. دید منفی به خود، توجه متمرکز بر خود،رفتارهای ایمنی بخش، علائم جسمی و شناختی و پردازش انتظاری و پس رویدادی. این پرسشنامه به منظور استفاده در پژوهش حاضر از زبان اصلی (انگلیسی) به فارسی ترجمه شده و پس از بازنگری های صورت گرفته به وسیله چند زبان شناس آماده اجرا گردید. نسخه نهایی این پرسشنامه شامل 10 عبارت است که بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجه ای از 1 (به شدت مخالف) تا 5 ( کاملا موافق) نمره گذاری می شود و بدین ترتیب بالاترین نمره 50 و پایین ترین نمره 10 می باشد. نتایج پژوهش لاکوتا (2018) بر روی یک گروه نمونه 156 نفری 18 تا 46 ساله میزان پایایی درونی بر اساس آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه نیز 90/0 نشان داد که حاکی از پایایی درونی خوبی است. همچنین نمره کل پرسشنامه اضطراب اجتماعی همبستگی مثبت و متوسطی با تنهایی58/0 و نشخوار فکری 60/0 و همبستگی منفی معنی داری با عزت نفس 73/0- دارد. همبستگی قوی مثبتی بین علائم شناختی پرسشنامه با علائم شناختی خرده مقیاس اضطراب مقیاس اضطراب و افسردگی بیمارستانی(HADS-A) دارد(67/0). در ایران تا کنون پژوهشی به بررسی روایی و پایایی این پرسشنامه نپرداخته است. پایایی درونی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق آلفای کرونباخ 88/0 به دست آمد. به منظور بررسی روایی ملاک این پرسشنامه، شرکت کنندگان به طور همزمان آزمون اضطراب اجتماعی کانور[55] و همکاران(2000) را تکمیل نمودند که همبستگی 72/0 به دست آمد.
ب) آزمون ذهن خوانی از طریق چشم [56] (RMET): این آزمون یک آزمون عصب روانشناختی به منظور اندازه گیری توانایی افراد برای خواندن ذهن دیگران است که توسط بارون-کوهن و همکاران (2001) ساخته شده است. این آزمون تصاویری از ناحیه چشم بازیگران در 36 حالت مختلف را شامل می شود. برای هر تصویر، چهار واژه توصیف گر حالت های ذهنی که از ظرفیت هیجانی مشابهی برخوردارند، ارائه شده است. نمره گذاری این آزمون به صورت 0 و 1 است و بیشترین نمره 36 و کمترین آن 0 است. ولانتی[57] و همکاران (2013) با پژوهش بر روی نمونه ای از دانشجویان ایتالیایی نشان دادند که این آزمون از پایایی درونی (605/0) و پایایی باز آزمایی (833/0) خوبی برخوردار است. در یک مطالعه دیگر، ضریب آلفای کرونباخ برای نسخه انگلیسی 77/0 و برای نسخه فرانسوی 53/0 بود؛ همچنین ضریب همبستگی درون گروهی در نسخه فرانسوی این مقیاس نیز 70/0 بود که به ترتیب از پایایی درونی و پایایی بازآزمایی خوب آن خبر می دهد(پرووست، کریر، چوون، زلکوویست، جوزف و گلد[58]، 2013).در ایران این آزمون توسط نجاتی به فارسی برگردانده و هنجار شده است. نجاتی، ذبیح زاده، ملکی و محسنی (1391) در مطالعه ای ضریب آلفای این آزمون را 72/0 و ضریب پایایی بازآزمایی آن را در نمونه ای متشکل از 30 دانشجو و در مدت زمان دوهفته 61/0 گزارش نمودند. پایایی درونی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق آلفای کرونباخ 39/0 به دست آمد.
ج) آزمون ذهن خوانی از طریق صدا[59] (RMVT): نسخه انگلیسی این آزمون اولین بار به وسیله رادفورد و همکاران (2002) ساخته شد. در ایران نسخه فارسی آزمون به وسیله نجاتی(1393) طراحی شده است. برای تهیه این ابزار ابتدا 72 جمله کوتاه بدون بار معنایی تهیه شد. سپس 36 نفر از دانشجویان بازیگری این جملات را برای 36 حالت ذهنی بیان نمودند. پس از انجام مراحل مختلف، نهایتا 36 فایل صوتی به عنوان گویه های آزمون در نظر گرفته شد و برای هر کدام چهار گزینه از حالات ذهنی مختلف تهیه گردید. نمره گذاری این آزمون به صورت 0 و 1می باشد و بالاترین نمره در آزمون 36 و پایین ترین 0 است. رادفورد و همکاران (2002) نشان دادند آزمون ذهن خوانی از طریق صدا از روایی افتراقی خوبی در تمایز کودکان مبتلا به اتیسم از همتایان بهنجار برخوردار است. گلان، بارون-کوهن، هیل و رادفورد[60] (2006) پایای آزمون- بازآزمون در یک دوره 10 هفته ای 80/0 بود. همچنین نمرات این آزمون همبستگی بالای معنا داری با نمرات نسخه تجدید نظر شده آزمون ذهن خوانی از طریق چشم بارون-کوهن و همکاران (2001) داشته اند(391/0r=). تحلیل عاملی یک عامل اصلی از آزمون به دست داد. در زمینه روایی همزمان، بین آزمون ذهن خوانی از طریق چشم و نسخه های مختلف آزمون ذهن خوانی از طریق صدا همبستگی معنی داری وجود داشت. نتایج بررسی روایی افتراقی نشان داد در تمامی نسخه های آزمون دو جنس تفاوت معنی داری به نفع زنان وجود دارد(001/0>p). ذهن خوانی از طریق صدا پیشگوی مناسب تری برای تعیین جنسیت نسبت به ذهن خوانی از طریق چشم است(001/0>p). آلفای کرونباخ برای نسخه کلی، نسخه اول، نسخه دوم و نسخه کوتاه به ترتیب 816/0، 571/0، 764/0، 885/0 نشان داده شد(نجاتی، 1393). در مجموع آزمون ذهن خوانی از طریق صدا یک آزمون روا و پایا برای ارزیابی توانایی ذهن خوانی است. پایایی درونی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق آلفای کرونباخ 81/0 به دست آمد.
د) مقیاس هوش اجتماعی ترمسو[61](TSIS): این مقیاس توسط سیلورا و همکاران در سال 2001 ساخته شد و شامل ۲۱ سوال است که هوش اجتماعی را براساس سه خرده مقیاس اندازه گیری می کند: الف) پردازش اطلاعات اجتماعی(SIP)؛ ب) مهارت های اجتماعی(SS)؛ ج) آگاهی اجتماعی(SA). در این پرسشنامه از پاسخ دهندگان خواسته می شود تا عقاید خودشان را درباره هر سوال یا ماده بر روی یک مقیاس 7 درجه ای مشخص کنند(از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم که به ترتیب نمره های 1 تا 7 برای آن منظور می شود). یازده سوال این مقیاس (سوال های 2، 4، 5، 8، 12، 11، 13، 15، 16، 20 و 21) به صورت منفی نوشته شده اند و لازم است قبل از تحلیل داده ها کدگذاری مجدد شوند. به این ترتیب حداقل نمره کل ماده ها برابر 21 و حداکثر نمره آن برابر 147 می باشد(رضایی و خلیل زاده، 1388؛ رضائی،1389).سیلورا و همکاران (2001) ضریب پایای آلفای کرونباخ را برای زیرمقیاس های پردازش اطلاعات اجتماعی، مهارت های اجتماعی و آگاهی اجتماعی به ترتیب 81/0، 86/0 و 79/0 گزارش کرده اند. گریو و ماهار[62] (2013) در پژوهش خود به منظور بررسی ویژگی های روانسنجی نسخه انگلیسی مقیاس هوش اجتماعی ترمسو دریافتند این مقاس از روایی همگرا و روایی واگرای خوبی در گروه های مختلف مردان و زنان برخوردار است. قابلیت پایایی درونی برای هر کدام از زیر مقیاس های هوش اجتماعی با استفاده ار آلفای کرونباخ به دست آمد. پایایی درونی برای پردازش اطلاعات اجتماعی و آگاهی اجتماعی بسیار خوب بود( به ترتیب 80/0 و 75/0)؛ هرچند پایایی خرده مقیاس مهارت های اجتماعی ضعیف تر بود(60/0) این امر بستگی به مورد 20 داشت؛ چرا که با حذف آن آلفای کرونباخ برای مجموعه مهارت های اجتماعی 79/0 بود. رضائی( 1389) در پژوهشی به منظور بررسی ویژگی های روانسنجی این مقیاس پایایی آن را با روش های بازآزمایی و پایایی درونی (آلفای کرونباخ) محاسبه کرد که ضریب پایایی آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 75/0 و پایایی باز آزمایی برای کل مقیاس 81/0 به دست آمد. پایایی درونی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 83/0 و برای هر کدام از خرده مقیاس های پردازش اطلاعات اجتماعی69/0، مهارت های اجتماعی69/0 و آگاهی اجتماعی 76/0 به دست آمد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر، پاسخنامه 218 نفر مورد بررسی قرار گرفت. میانگین سنی گروه نمونه 84/27 بود که 17 درصد آن را مردان و 83 درصد را زنان تشکیل می دادند. همچنین79/46 درصد از افراد نمونه مجرد و 21/53 درصد از آنان متأهل بودند. از نظر تحصیلات، 85/23 درصد از نمونه دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم، 28/41 درصد دارای تحصیلات فوق دیپلم و کارشناسی و 86/34 درصد آنان نیز دارای تحصیلات کارشناسی ارشد و دکتری بودند. یافته های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش در جدول 1 ارائه شده است.
جدول .1 میانگین و انحراف معیار نمره آزمودنی ها در متغیرهای پژوهش
|
|
|
میانگین |
انحراف معیار |
|||||
|
متغیرهای اصلی |
اضطراب اجتماعی |
20/24 |
58/6 |
|
||||
|
هوش اجتماعی |
46/98 |
79/14 |
|
|||||
|
ذهن خوانی از طریق چشم |
87/19 |
51/3 |
|
|||||
|
ذهن خوانی از طریق صدا |
03/24 |
56/5 |
|
|||||
|
هوش اجتماعی |
پردازش اطلاعات اجتماعی |
12/35 |
90/5 |
|
||||
|
مهارت های اجتماعی |
54/32 |
71/6 |
|
|||||
|
آگاهی اجتماعی |
89/30 |
62/6 |
|
|||||
|
|
|
تعداد کل= 218 نفر |
|
|
||||
همبستگی بین متغیر های پژوهش از طریق همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2. ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
|
اضطراب اجتماعی |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
هوش اجتماعی |
**52/0- |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
پردازش اطلاعات اجتماعی |
*15/0- |
**66/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
مهارت های اجتماعی |
**55/0 |
**83/0 |
**35/0 |
1 |
|
|
|
|
|
آگاهی اجتماعی |
**45/0- |
**78/0 |
**23/0 |
**53/0 |
1 |
|
|
|
|
ذهن خوانی از طریق چشم |
*16/0- |
*14/0 |
**19/0 |
04/0 |
08/0 |
1 |
|
|
|
ذهن خوانی از طریق صدا |
03/0 |
08/0 |
10/0 |
02/0 |
07/0 |
**21/0 |
1 |
|
*P<05/0 **P<01/0
همانطور که در جدول 2 مشاهده می شود، بین اضطراب اجتماعی با هوش اجتماعی[r= -.52, p<.001] و مؤلفه های آن از جمله پردازش اطلاعات اجتماعی[r= -.15, p<.001]، مهارت های اجتماعی[r= -.55, p<.001] و آگاهی اجتماعی[r= -.45, p<.001] همبستگی منفی معنی داری وجود دارد. همچنین بین هوش اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم همبستگی مثبت معنی داری وجود دارد [r=.14, p<.005]. از میان سه خرده مقیاس هوش اجتماعی تنها پردازش اطلاعات اجتماعی با ذهن خوانی از طریق چشم همبستگی مثبت معناداری دارد[r=.19, p<.001]؛ اما ذهن خوانی از طریق چشم با مهارت های اجتماعی[r=.04, p>.005] و آگاهی اجتماعی [r=.08, p>.005] هیچ ارتباط معنی داری ندارد. علاوه بر این هیچ همبستگی معناداری بین هوش اجتماعی [r=.08, p>.005] و مؤلفه های آن از جمله پردازش اطلاعات اجتماعی[r=.10, p>.005]، مهارت های اجتماعی[r=.02, p>.005] و آگاهی اجتماعی [r=.07, p>.005] با ذهن خوانی از طریق صدا وجود ندارد و در نتیجه این فرضیه رد می شود. در حالی که یک رابطه معکوس معنی دار بین اضطراب اجتماعی با ذهن خوانی از طریق چشم وجود دارد[r=-.16, p<.005]، هیچ رابطه معنی داری بین اضطراب اجتماعی با ذهن خوانی از طریق صدا یافت نشد[r=.03, p>.005].
برای آزمودن سهم هرکدام از متغیرهای پژوهش در پیش بینی اضطراب اجتماعی از آزمون تحلیل رگرسیون چندگانه به روش گام به گام استفاده شد. قبل از اجرای رگرسیون، پیش فرض های مربوط به آن بررسی شد. از جمله اینکه نرمال بودن شکل توزیع متغیر ها در سطح معنی داری 05/0>P با استفاده از آزمون کالمگروف-اسمیرنف نشان داده شد. نمودار پراکندگی متغیرها انحرافی از بهنجاری را نشان نداد. بررسی داده های پرت با استفاده از فاصله های ماهالانوبیس نشان داد که بیشترین مقدار آن در داده ها 01/20 است که کمتر از مقدار بحرانی 32/24 (با داشتن 7 متغیر پیش بین) است و داده ی پرت چند متغیری در داده های ما وجود ندارد. همچنین با توجه به اینکه شاخص های تحمل هیچ کدام از متغیر های پیش بین کمتر از 1/0 نبود(کمترین آن 967/0 برای مهارت های اجتماعی)، می توان گفت میزان هم خطی بین متغیر های مستقل نگران کننده نیست. استقلال خطا ها با استفاده از آزمون دوربین-واتسون نیز مقدار 06/2 را نشان داد که در دامنه 5/1 تا 5/2 قرار دارد و این پیش فرض نیز برقرار بود. به منظور اجرای رگرسیون، در گام اول متغیرهای سن، جنسیت و تأهل به عنوان متغیرهای پیش بین وارد معادله شدند و بدین ترتیب اثر آن ها کنترل گردید. در گام بعدی ذهن خوانی از طریق چشم و مؤلفه های هوش اجتماعی به عنوان متغیرهای پیش بین وارد معادله رگرسیون شدند. با توجه به این که هیچ گونه همبستگی بین اضطراب اجتماعی و ذهن خوانی از طریق صدا وجود نداشت، متغیر ذهن خوانی از طریق صدا از رگرسیون حذف گردید. نتایج تحلیل رگرسیون در جدول 3 و 4 ارائه شده است.
جدول 3. نتایج تحلیل رگرسیون مدل پیش بینی نمرات اضطراب اجتماعی
|
گام |
R |
R2 |
مجموع مربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
سطح معنی داری |
|
1 |
15/0 |
02/0 |
129/223 |
3 |
38/74 |
73/1 |
16/0 |
|
2 |
61/0 |
37/0 |
59/3494 |
7 |
227/499 |
76/17 |
001/0 |
نتایج پیش بینی اضطراب اجتماعی بر اساس ذهن خوانی از طریق چشم و مؤلفه های هوش اجتماعی در جدول 3 ارائه شده است. همانطور که در جدول 3 نشان داده شده است، مدل حاضر 37 درصد از واریانس اضطراب اجتماعی را به طور معنی داری پیش بینی می کند[R²=.37, F(7,210)=17.64, P=.001].
جدول 4 شاخص های تحلیل رگرسیون چندگانه در پیش بینی اضطراب اجتماعی بر اساس ذهن خوانی از طریق چشم و مؤلفه های هوش اجتماعی
|
p |
β |
SE |
B |
متغیرهای پیش بین |
گام |
|
001/0 |
|
19/3 |
55/27 |
مقدار ثابت |
1 |
|
86/0 |
01/0 |
18/1 |
20/0 |
جنسیت |
|
|
05/0 |
15/0- |
07/0 |
14/0- |
سن |
|
|
84/0 |
01/0 |
97/0 |
20/0 |
تأهل |
|
|
001/0 |
|
94/3 |
05/49 |
مقدار ثابت |
2 |
|
52/0 |
04/0 |
97/0 |
63/0 |
جنسیت |
|
|
03/0 |
13/0- |
06/0 |
12/0- |
سن |
|
|
52/0 |
04/0- |
81/0 |
51/0- |
تأهل |
|
|
03/0 |
12/0- |
11/0 |
23/0- |
ذهن خوانی از طریق چشم |
|
|
13/0 |
09/0 |
07/0 |
10/0 |
پردازشاطلاعات اجتماعی |
|
|
001/0 |
44/0- |
07/0 |
43/0- |
مهارت های اجتماعی |
|
|
001/0 |
23/0- |
07/0 |
23/0- |
آگاهی اجتماعی |
|
همچنین ضرایب تأثیر متغیرهای پیش بین در جدول 4 نشان می دهد ذهن خوانی از طریق چشم، نقش معنی داری در پیش بینی اضطراب اجتماعی دارد، به طوری که با افزایش یک انحراف استاندارد در ذهن خوانی از طریق چشم، نمره اضطراب اجتماعی23/0 انحراف معیار کاهش خواهد یافت[β= -.23, t=-2.14, p=.03]. از سوی دیگر، زیر مقیاس های مهارت های اجتماعی [β= -.43, t=-6.36, p=.001] و آگاهی اجتماعی [β= -.23, t=-3.53, p=.001] از هوش اجتماعی نیز می توانند به طور معنی داری اضطراب اجتماعی را پیش بینی کنند، به طوری که با افزایش یک انحراف استاندارد در این دو خرده مقیاس، نمره اضطراب اجتماعی به ترتیب 43/0 و 23/0 انحراف معیار کاهش خواهد یافت. در میان مؤلفه های هوش اجتماعی تنها پردازش اطلاعات اجتماعی نمی تواند به طور معنی داری اضطراب اجتماعی را پیش بینی کند[β= .10, t= 1.53, p=.13].
بحث و نتیجه گیری
پژوهش حاضر به منظور بررسی نقش هوش اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم و صدا در پیش بینی اضطراب اجتماعی بر اساس مدل کلارک و ولز طراحی و اجرا گردید. مطالعه حاضر نشان داد، ذهن خوانی از طریق چشم و مؤلفه های مهارت های اجتماعی و آگاهی اجتماعی از هوش اجتماعی پس از کنترل اثر سن، جنسیت و تأهل، 37 درصد از واریانس اضطراب اجتماعی را به طور معنی داری پیش بینی می کنند. این یافته همسو با مطالعات موجود درباره رابطه معکوس بین اضطراب اجتماعی با نظریه ذهن و هوش اجتماعی مانند پژوهش های همپل و همکاران(2011)، فریدلاین و همکاران(2017)، هزل و مک نالی (2014)، پایل و همکاران(2017)، واشبرن و همکاران(2015)، هاشمی نصره آباد و همکاران(1396) و تکلوی و صادقی(1397) می باشد.
نتایج حاصل از بررسی داده های پژوهش نشان داد بین هوش اجتماعی و مؤلفه های آن با اضطراب اجتماعی همبستگی معکوس معناداری وجود دارد. این نتیجه با یافته های جاکوبس و همکاران (2008)، همپل و همکاران (2011) و فریدلاین و همکاران(2017) همسو بود. همانطور که همپل و همکاران(2011) اذعان دارند ابعاد پنجگانه اضطراب اجتماعی بر اساس مدل کلارک و ولز شامل دید منفی به خود، توجه متمرکز بر خود،رفتارهای ایمنی بخش، علائم جسمی و شناختی و پردازش انتظاری و پس رویدادی رابطه نظری و نشانه شناسی قدرتمندی با ابعاد سه گانه هوش اجتماعی به ویژه مهارت های اجتماعی و آگاهی اجتماعی دارد. افراد دارای هوش اجتماعی بالا به دلیل آگاهی اجتماعی قوی خود، می توانند رفتارهای مناسب برای محیط های اجتماعی مختلف در مقابله با رفتارهای دیگران را تشخیص داده و به خوبی اجرا نمایند (سیلویرا،2001، به نقل ازمتین و جهان، 1398).این در حالی است که، افراد مضطرب اجتماعی به دلیل ترس شدیدی که از ارزیابی شدن منفی به وسیله دیگران دارند، در روابط اجتماعی خود کمتر ماهرانه، فعالانه و خود انگیخته رفتار می کنند. بسیاری از نظریه پردازان، اضطراب اجتماعی را ناشی از کمبود مهارت های اجتماعی می دانند (استراوینسکی و گرینبرگ[63]، 1989؛ تراور، برایانت و آرگیل[64]، 1978؛ به نقل از هافمن و بارلو، 2002رپی و اسپنس، 2004). افراد مضطرب اجتماعی مهارت های اجتماعی خود را ضعیف می دانند (کلارک و ولز، 1995؛ هافمن، 2007؛ هافمن و اتو[65]، 2008؛ رپی و هیمبرگ، 1997؛ کلارک و بک، 2010؛ هیمبرگ، برزوویچ و رپی[66]، 2014). در واقع این افراد به شدت از رفتار های ایمنی بخش آشکار(مانند اجتناب از تماس چشمی) و یا ذهنی(مانند دادن پاسخ کوتاه و حفظی در مکالمه) استفاده می کنند و وابستگی بیش از حدی به سرکوب بیانی برای هیجانات مثبت و منفی دارند (کلارک و بک، 2010؛ درایمن و هیمبرگ[67]، 2018). می توان گفت تجارب آسیب زای اجتماعی ناشی از نقص مهارت های اجتماعی و کمبود آگاهی اجتماعی می تواند از طریق شرطی سازی کلاسیک منجر به اختلال اضطراب اجتماعی گردد(پیکارد[68] و همکاران، 2017؛ باچر، هولی و مینکا[69]، 1395).
همچنین نتایج حاکی از آن بود که یک رابطه مثبت معنی دار بین هوش اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم وجود دارد. ازمیان سه خرده مقیاس هوش اجتماعی پردازش اطلاعات اجتماعی با ذهن خوانی از طریق چشم همبستگی مثبت معناداری دارد. این یافته با تحقیقات پیشین شامای تسوری، تامر، برگر و آهرون-پرتز[70] (2003) و یه[71] (2013) همسو است. در تبیین این یافته باید گفت، دو سازه هوش اجتماعی و ذهن خوانی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. آزمون ذهن خوانی از طریق چشم به عنوان یک معیار خوب برای اندازه گیری نظریه ذهن شناخته شده است(مگاس-رابلس[72] و همکاران، 2020) و نظریه ذهن نیز به بهترین وجه می تواند شاخصی از هوش اجتماعی در نظر گرفته شود(اوسترهاس[73] و همکاران، 2020). برخی نظریه پردازان نقش حیاتی برای ادراک نگاه کردن[74] در رشد توانایی استدلال درباره تعاملات و احساسات دیگران که از اجزای مهم هوش اجتماعی است، قائل هستند(بارون-کوهن،1995، به نقل از آدامز[75] و همکاران،2010). بارون-کوهن و همکاران(2001) آزمون ذهن خوانی از طریق چشم را ابزاری حساس برای اندازه گیری هوش اجتماعی در بزرگسالان می دانند.
علاوه بر این، هیچ رابطه معناداری بین هوش اجتماعی و مؤلفه های آن با ذهن خوانی از طریق صدا یافت نشد. این یافته با تحقیقات شامای-تسوری و همکاران(2003) و یه (2013) که از رابطه مثبت بین هوش اجتماعی و نظریه ذهن حمایت می کنند، نا همسوست. هرچند صدا در رمزگردانی حالات ذهنی گوینده نقش دارد(بیتی، اربلو، سوکو و رز[76]، 2003)، بسیاری از حالات ذهنی را نمی توان صرفا از طریق صدای مخاطب تشخیص داد. از سوی دیگر تشخیص حالت ذهنی دیگران از طریق صدا به محتوای کلام نیز وابسته است. با دقت در محتوای نسخه فارسی آزمون ذهن خوانی از طریق صدا می توان به وجود ماده هایی پی برد که محتوای آن خنثی نیستند(برای مثال قطعه 15«چقد صبر کنم! دارم برات!») و همین امر تشخیص گزینه صحیح را برای همه آزمودنی ها با تمامی سطوح هوش اجتماعی آسان می کند.
نتایج پژوهش حاکی از یک رابطه منفی معنی دار بین اضطراب اجتماعی و ذهن خوانی از طریق چشم بود. این یافته همسو با تحقیقات هزل و مک نالی(2014)، پایل و همکاران(2017)، تیبی-الهنای و شامای تسوری(2011)، واشبرن و همکاران(2015)، رانتا و همکاران(2016)، سامسون و همکاران(2012) و ازترک و همکاران(2020) می باشد. افراد مضطرب اجتماعی تمایل شدیدی به ذهن خوانی دارند، با این حال به دلایل مختلف از جمله توجه متمرکز بر خود در انجام آن موفق نیستند (کلارک و ولز 1995؛ رپی و هیمبرگ، 1997، کلارک و بک، 2010) به طوری که هر قدر شدت اضطراب آن ها بیشتر می شود، در تکالیف نیازمند به در نظر گرفتن دیدگاه دیگران ضعیف تر عمل می کنند(پایل و همکاران، 2017).
از سوی دیگر نتایج پژوهش بیانگر آن بود که هیچ رابطه معنی داری بین اضطراب اجتماعی با ذهن خوانی از طریق صدا وجود ندارد و این یافته با نتایج مطالعات پیشین همچون هزل و مک نالی (2014) ناهمسوست. بر این اساس می توان گفت نسخه فارسی آزمون ذهن خوانی از طریق صدا بر خلاف سایر ابزارهای اندازه گیری نظریه ذهن، نمی تواند هیچ تمایزی را در افراد با سطوح مختلف اضطراب اجتماعی آشکار سازد و بنابراین؛ در حالی که افراد مضطرب اجتماعی در توانایی ذهن خوانی به طور کلی ضعیف هستند، در شناسایی حالات هیجانی از روی صدا مشکلی ندارند.
به طور کلی این مطالعه وجود رابطه منفی بین هوش اجتماعی و مؤلفه های آن با اضطراب اجتماعی بر اساس مدل کلارک و ولز را تأیید می کند. تنها مؤلفه پردازش اطلاعات اجتماعی نمی تواند به شکل معنی داری اضطراب اجتماعی را پیش بینی کند. این مؤلفه هوش اجتماعی بیشتر بر جنبه های ذهن خوانی مربوط می شود و تنها مؤلفه از هوش اجتماعی است که با ذهن خوانی از طریق چشم ارتباط مثبت معنی داری دارد. در حالی که ذهن خوانی از طریق چشم نقش معنی دار و در عین حال کوچکی در پیش بینی اضطراب اجتماعی دارد، ذهن خوانی از طریق صدا هیچ نقش معنی داری در پیش بینی آن دارا نیست و هیچ همبستگی معنی داری نیز با هوش اجتماعی ندارد. گلمن[77] (2006) یکی از نظریه پردازان مطرح حوزه هوش اجتماعی در کتاب خود تحت عنوان «هوش اجتماعی» ابراز می دارد، آزمون ذهن خوانی تنها قادر به اندازه گیری بعد همدلی اولیه (حس کردن علائم عاطفی غیر کلامی) از هشت بعد مختلف هوش اجتماعی است. بنابراین منطقی خواهد بود که ذهن خوانی بر خلاف هوش اجتماعی قادر به پیش بینی اضطراب اجتماعی نباشد. نتایج این پژوهش همسو با مطالعه آلوی، کروس، لی، فولفورد و تاباک[78] (2020) می باشد که نشان دادند، اضطراب اجتماعی به طور منفی با سطوح بالای شناخت اجتماعی (مانند نظریه ذهن) و نه سطوح پایین آن (مانند شناخت هیجانات) ارتباط دارد. نیکولیک[79] و همکاران(2019) نیز نشان دادند ذهن خوانی ضعیف با سطوح بالینی اضطراب اجتماعی مرتبط است؛ با این حال توانایی ذهن خوانی بالا نیز می تواند از طریق افزایش خودآگاهی در موقعیت های اجتماعی با سطوح غیر تشخیصی اضطراب اجتماعی مرتبط می باشد. به طور کلی می توان چنین استدلال کرد که ممکن است ریشه مشکلات افراد مضطرب اجتماعی نه در توانایی ذهن خوانی، بلکه در مهارت ها و آگاهی های اجتماعی ضعیف هوش اجتماعی آنان باشد. یافته ای که بیش از پیش اهمیت مدل پیشنهادی کلارک و ولز(1995) برای هوش اجتماعی را برجسته می سازد.
از مهمترین محدودیت های این پژوهش استفاده از طرح همبستگی است که می تواند استنباط علی از نتایج را با محدودیت روبه رو سازد و در اینجا به دلیل محدودیت زمان و امکانات پژوهش انتخاب گردید. همچنین محدودیت نمونه از این جهت که زنان، افراد جوان تر و دارای تحصیلات بالا بیشتر تمایل به همکاری و شرکت در پژوهش را داشتند؛ هرچند برای کنترل تأثیر این متغیرها از روش آماری رگرسیون گام به گام استفاده شد، با این حال لازم است مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این برای بررسی پایایی آزمون ذهن خوانی از طریق چشم که از مواد ناهمسان تشکیل شده است، بهتر می بود که از روش بازآزمایی استفاده گردد که به دلیل محدودیت های پژوهشگر به روش آلفای کرونباخ اکتفا گردید. پیشنهاد می شود پژوهش های آینده بر روی نمونه بالینی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی و یا به تفکیک دو گروه جنسیتی به منظور روشن شدن ارتباط بین متغیر ها در نمونه بالینی و تفاوت های جنسیتی انجام شود. از جمله پیامدهای عملی پژوهش حاضر می توان به افزایش آگاهی های عمومی در مورد نقش متغیرهای مؤثر در اضطراب اجتماعی و چگونگی ترمیم و کنترل آن ها و همچنین آموزش مهارت های اجتماعی و پرورش مهارت های ذهن خوانی در سطح خانواده، مدرسه و تلاش های درمانی متخصصین بالینی اشاره نمود
[1] .Machado-de-Sousa
[2] .Frost, Glossner & Maxner
[3] .Dijk, van Emmerik & Grasman
[4] .social anxiety disorder
[5] .Social phobia
[6] .American Psychiatric Association
[7]. Kessler
[8] .Spence & Rapee
[9] .Kreifelts
[10] .Buhlmann, Wacker & Dziobek
[11] .Theory of mind
[12]. Premack & Woodruff
[13] .Leslie
[14] .Baron-Cohen
[15].Mind reading
[16] .Social intelligence
[17] .Smith
[18] . Thorndike
[19] .Silvera, Martinussen & Dahl
[20] .Brüne & Brüne-Cohrs
[21] .Baron-Cohen, Leslie & Frith
[22] .Şahin
[23]. Uekermann
[24] .Rutherford, Baron-Cohen & Wheelwright
[25]. autism spectrum disorder
[26] .Schultz & Heimberg
[27] . Bӧgels & Mansell
[28] .Clark & Wells
[29] .Rapee & Heimberg
[30] .Hofmann
[31] .Clark & Beck
[32]. observer perspective
[33] .mental representation of the self as seen by the audience
[34] .Gkika, Wittkowski & Wells
[35] .Social object
[36] ..Self-Focused Attention
[37]. Hezel & McNally
[38] .Washburn, Wilson, Roes, Rnic & Harkness
[39]. Pile, Haller, Hiu & Lau
[40] .Tibi-Elhanany & Shamay-Tsoory
[41] .Ranta, Laakkonen & Niemi
[42]. Sutterby, Bedwell, Passler, Deptula & Mesa
[43]. Samson, Lackner, Weiss & Papousek
[44] .Ronchi, Banerjee & Lecce
[45] .Öztürk
[46] .Lyvers, Scott & Thorberg
[47] .Hampel, weis, Hiller & Witthoft
[48] .Freidlin, Littman-Ovadia & Niemiec
[49] .Dehdashti Lesani, Makvandi, Naderi & Hafezi
[50] .Summerfeld, Kloosterman, Antony & Parker
[51] .Jacobs
[52]. James Stevens
[53]. Social anxiety questionaire
[54]. lakuta
[55] .connor
[56] .Reading the Mind in the Eyes Test
[57] .Vellante
[58]. Prevost, Carrier, Chowne, Zelkowitz, Joseph & Gold
[59] .Reading The Mind in the Voice Test
[60] .Golan, Baron-Cohen, Hill & Rutherford
[61]. Tromsø Social Intelligence Scale
[62] Grieve & Mahar
[63] .Stravynski & Greenberg
[64] .Trower, Bryant & Argyle
[65].Hofmann & Otto
[66] .Heimberg, Brozovich & Rapee
[67] .Dryman & Heimberg
[68]. Pickard, Rijsdijk, Happé & Mandy
[69]. Bacher, Huli & Minka
[70]. Shamay-Tsoory, Tomer, Berger & Aharon-Peretz
[71] .Yeh
[72] .MegÃas-Robles
[73] .Osterhaus
[74]. gaze perception
[75]. Adams
[76] .Beatty, Orbelo, Sorocco, Ross
[77] .Goleman
[78] .Alvi, Kouros, Lee, Fulford, & Tabak
[79]. Nikolić
)