مقدمه

ارتباطات اجتماعی[1] برای انسان‌، به‌ عنوان موجودی اجتماعی، نوعی ضرورت حیاتی برای زیست اجتماعی در هر جامعه‌ای است. مدارا کردن با دیگران یا پذیرش و طرد دیگران، از جمله شکل‌ های ارتباط اجتماعی افراد یک جامعه با یکدیگر هستند. ارتباط اجتماعی در جوامع گوناگون (روستا، شهرهای کوچک و بزرگ، کلان‌شهرها و سایر محیط‌های اجتماعی) از حیث شدت، سطح، ابعاد و چگونگی، متفاوت و متغیر است.(قائم پور و شهابی، 1399). ارتباطات بین فردی اساس و شالوده هویت و کمال انسان است و مبنای اولیه پیوند انسان با دیگران را تشکیل می دهد. ما به ارتباطات روی می آوریم تا هویت پیدا کنیم، با دیگران پیوند برقرار کرده و آن را قوی تر کنیم، مشکلات خود را رفع و امکانات موجود را پیدا کنیم. بدین ترتیب باید گفت یکی از شاخص های مهم زندگی سالم، ارتباطات بین فردی است. گرایش انسان به تعامل برقرار کردن با دیگران دلایل زیادی دارد. مهم ترین دلیل این است که برقراری ارتباط با دیگران بسیاری از نیاز های او را برطرف می کند و موجبات نشاط فردی و اجتماعی را فراهم می سازد(میرغفوریان،1397). تعاملات اجتماعی^[2] یا روابط^[3] به مجموعه وسیعی از ارتباطات کلامی یا غیر کلامی، مستقیم یا غیر مستقیم و عینی یا نمادین بین دو یا تعداد بیشتری از افراد اشاره دارد. روابط اجتماعی که از عاملیت فردی تشکیل شده است، شکل دهنده ساختار اجتماعی است در نتیجه مطالعه و معنادار کردن تعاملات اجتماعی بین افراد بخش مهمی از زندگی اجتماعی روزمره ماست(وو، هوآ، یانگ و یین[4]،2018). موضوع حائز اهمیت در روابط و تعاملات اجتماعی، انتقال پیام از شخصی به شخص دیگر برای دستیابی به خواسته ها و نیاز های فرستنده پیام است، امری که فرد ارسال کننده پیام شاید نتواند به تنهایی برآورده سازد(اریکسون[5]،2017). روابط بین فردی به معنی ارتباطات بین دو و یا تعداد بیشتری از افراد است که دامنه ای از گذرا تا پایدار را شامل می شود. این ارتباطات ممکن است بر مبنای روابط خویشاوندی، خونی، برادری(اخوت)، همبستگی، عشق، تعاملات معمول تجاری و یا نوعی دیگر از پیمان های اجتماعی برقرار شوند (کتای و بک[6]،2017). این روابط در زمینه هایی اجتماعی مانند جامعه ای، فرهنگی، خانوادگی، محدوده ای و ... شکل می گیرند و تحت تاثیر کار، گروه هایی که فرد در آن عضو است، همراهان، محدوده سکونت و دین قرار دارند. این تعاملات و ارتباطات به طور معمول توسط سنت، قانون و توافقات دو جانبه تنظیم شده و حتی ممکن است تغییر کنند و پایه اصلی یگانگی، وحدت و کلیت جامعه و گروه های اجتماعی را شکل می دهند (آندرسون و پرزیبیلینسکی[7]،2018). در تمامی فرهنگ های انسانی موجود، روابط اجتماعی و بین فردی بر اساس سطح خویشاوندی و یا با توجه به گونه های تعاملات و بده – بستان های غیر خویشاوندی(تبادلات اجتماعی^[8])  طبقه بندی می شوند. تمامی فرهنگ ها مفاهیم زبانی و نشانه های روانشناختی لازم برای تشخیص و استنباط سطوح خویشاوندی نسبی و سببی و حتی دوستی و کیفیت آن را در خود دارند. می توان به شکل کلی بیان داشت دنیای اجتماعی افراد در هر جامعه شامل طیف وسیعی از گونه های تماس های بین فردی درون و برون خانواده و خویشان است(اشترهوف و اشمالباخ[9]،2018). اینکه افراد چگونه با دیگران ارتباط برقرار می کنند و به تعاملات می پردازند توسط نظریات مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از نظریه هایی که به ارتباطات و تعاملات بین فردی می پردازد نظریه تبادل اجتماعی است. در فرهنگ توصیفی انجمن روان‌شناسی آمریکا^[10] (2015)، نظریه‌ تبادل اجتماعی نظریه‌ای است که روابط اجتماعی را همچون تبادل میان شرکا می‌داند که به دنبال به حداکثر رساندن سود خود هستند (پاداش‌هایی که شرکاء دریافت می‌کنند منهای هزینه‌هایی که آنها متحمل شده‌اند) که این سود در محدوده‌ی حدودی همچون انصاف و عدالت معین شده است. ذات این فرضیه، هنجار عمل متقابل یا مقابله‌ به ‌مثل است: انتظاری است که مردم در قبال سودی که دریافت می‌کنند مقابله ‌به‌ مثل کنند. نظریه‌ی تبادل اجتماعی شبیه نظریه‌ی انصاف است. این نظریه مدعی است مردم در روابط اجتماعی انصاف را جستجو می‌کنند و زمانی که هر کدام از طرفین در روابط، نسبت به آورده (منابعی که در روابط اجتماعی آورده شده است) همان مقدار از حاصل (سود) را کسب کند، انصاف وجود خواهد داشت (وندرسون^[11]،2015). از نظریه تبادل اجتماعی به طور گسترده ای در توضیح روابط یک عضو سازمان استفاده شده است. این تئوری مربوط به درک رفتار در محل کار و نحوه تعامل کارمندان و کارفرمایان با یکدیگر است(بایرون و بون[12]،2013). این نظریه معتقد است هنگامی­که افراد وارد یک رابطه یا عضو یک گروه می­شوند بر هزینه­های سرمایه­گذاری و مشارکت خود در روابط با میزان عایدی از آنها تمرکز می­کنند، منابع تبادل شده می­توانند پول برای رفع نیاز، اطلاعات برای حل مسئله و حمایت اجتماعی و اخلاقی باشند(اسپلمن[13]، 2013). هومانز تبادل اجتماعی را «تبادل فعالیت ملموس یا ناملموس و کمابیش پاداش­آور یا هزینه­بر میان حداقل دو فرد» دانست. ازاین­رو، معتقد بود که تبادلات میان افراد صرفاً به کالاهای مادی (پول یا منابع) محدود نمی­شود، بلکه می­تواند شامل ارزشهای نمادین نظیر احترام و اعتبار باشد. هومانز تأکید می­کند که رفتار می­تواند تنها در سطح روان­شناختی درک شود و ارتباط محیط های فرهنگی و اجتماعی را انکار می­کند. بر اساس نظر وی، رفتار فرد تحت­تأثیر انتظارات نقشی قرار می­گیرد که حاصل نظامهای اجتماعی- فرهنگی هستند(کروپانزانو و میشل[14]،2005). علاوه بر این، تصمیم‌گیری برای سهیم کردن دیگران در منابع خویش، به عنوان اساس جوامع مطرح است. انسان‌ها می‌توانند با دلایل بسیاری نسبت به عمل بخشیدن اقدام ورزند. برخی از بخشندگی‌ها، بدون پاداش بیرونی برای عمل مورد نظر، هزینه‌ای معین را می‌طلبد، ولی در عوض رضایت درونی را فراهم می‌کند. بعضی دیگر از رفتارهای تخصیص دادن منابع خویش به دیگری، با توجه به اصلاح موقعیت خویش در قبال یک تبادل، شهرت یا سودمندی عمومی است (کاتلر و کمبل[15]،2018). تبادل اجتماعی اشاره به تعاملاتی دارد که در آن کالا ها و خدمات بین افراد مبادله می شود. نکته حائز اهمیت این است که تبادل اغلب در موقعیت هایی رخ می دهد که در آنها مشارکت کنندگان سرمایه گذاری خود را بدون تضمینی برای بازگشت هزینه می کنند. اصطلاح تبادل اجتماعی برای اشاره به روابط جاری مبادله ای است که در آن افراد با سطوح مختلفی از اعتماد یا عدم اعتماد در مورد سودی که به دست خواهند آورد، سرمایه گذاری می کنند (گاربا، بابالولا و گوو[16]،2018). به عبارتی می توان گفت کارکرد اصلی تبادل اجتماعی پایه محکمی از عدالت و اعتماد را فراهم می کند(آوانزی و فراکارولی،سارچیلی،یولریچ و وندیک^[17]،2014). امروزه مفهوم تبادل اجتماعی، تنها به شکل حقیقی متصور نیست بلکه فضای مجازی و ارتباطات نیز در آن به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از زندگی بشری جریان دارد(چن و لین[18]، 2018). تعاملات اجتماعی و ارتباطات به حدی دارای اهمیت هستند که حتی در اموری مانند ادراک درد و یا نرخ بهره وری افراد در محیط های کاری نیز تاثیر دارند، موضوعی که در ظاهر، امری درون خانوادگی بوده و فقط مولفه های زیستی و روابط بین زوجین در آن دخیل هستند(پینک، لئوپلد و انگلهارت[19]، 2014). موضوع با اهمیت دیگر در زمینه روابط اجتماعی و تبادل اجتماعی، روابط بین نسلی و تعاملات نسل های سنی مختلف است و اینکه جوانان چگونه بتوانند با سالمندان ارتباط برقرار کنند، در نسل های گذشته ممکن است امری سلسله مراتبی و رسمی بوده باشد، اما در عصر حاضر که سن قانونی بازنشستگی در بسیاری از کشور های جهان به 67 الی 70 سالگی رسیده است، در کنار افزایش جمعیت سالمندان، موضوعی حتمی و الزامی است(ایامکنچانالای،اسروت و سرایزنسونک[20]،2018). از طرف دیگر جدایی بین شخصیت و رفتار متخصصان منجر به ضعف فعالیت های تعامل اجتماعی در یک سازمان شده است. در نتیجه باید برای درک بهتر مکانیزم تبادل اجتماعی و تاثیرات آن بر شخصیت، اهداف تعاملات بین فردی و ویژگی های انسانی برای پیش بینی اهداف رفتاری واقعی مطالعه کرد(صحی و ماهاگان[21]، 2014). مشکلات هنگامی به وجود می آیند که تلاش می شود شخصیت و خصوصیات متفاوت انسان ها از یکدیگر درک شود. ضعف اصلی این است که، شخصیت به طور مداوم تکامل می یابد و این تحول بر کمیت و کیفیت فردی فعالیت های تبادل اجتماعی آن ها تاثیر می گذارد(بولتون و لین[22]،2012). شخصیت به ویژگی‌های بیرونی و قابل رؤیت ما اشاره دارد، یعنی آن جنبه‌هایی از ما که دیگران می‌توانند ببینند. در این صورت شخصیت برحسب تأثیری که بر دیگران می‌گذاریم تعریف خواهد شد. یعنی، آنچه به‌نظر می‌رسد باشیم. به عبارتی شخصیت جنبة‌ قابل رؤیت منش فرد به‌گونه‌ای که بر دیگران تأثیر می‌گذارد، است. شخصیت همچنین به معنای به حساب آوردن ویژگی‌های متعدد فرد، کلیت یا مجموعه خصوصیات گوناگون است که از صفات جسمانی سطحی فراتر می‌روند. این واژه تعداد زیادی از خصوصیات ذهنی اجتماعی و هیجانی را دربر می‌گیرد، خصوصیاتی که ممکن است نتوانیم مستقیماً آن‌ها را ببینیم، فرد شاید سعی کند آن‌ها را از ما مخفی کند، یا شاید ما از دیگران مخفی کنیم. شخصیت هر فرد اصلی ترین بعد و ساختار روان شناختی اوست که به شکل گیری سبک زندگی او کمک می کند. شخصیت بیانگر آن دسته از ویژگی های فرد یا افراد است که شامل الگوهای ثایت فکری، رفتاری و عاطفی آن هاست(صفاری نیا،1397). صفات شخصیتی ویژگی های دایمی می‌باشند که شخص  در بیشتر مواقع آن‌ها را از خود نشان می‌دهد. معمولاً صفات شخصیت از رفتار استنباط می‌گردد. رویکرد صفات توسط رابرت مک کری و پائول کاستا در زمینه شخصیت ارائه شده است. در اواخر دهه 1980 کاستا و مک کری⁴ اطمینان یافتند که آنها و محققان دیگر یک ساختار ثابت برای شخصیت یافته‏اند. اکنون در این حوزه یک زبان عموما مورد توافق برای توصیف شخصیت وجود داشت که در پنج بعد است. صفات با نتایج حیاتی مانند سلامت جسمی، (مارتین[23]، فریدمن[24]  و شوارتز[25]، 2007) بهزیستی (کاستا، مک کری، 1980) و موفقیت تحصیلی[26] مرتبط بودند ( نوفل[27]، رابینز[28]، 2007، زیفور[29]، اسلام[30]، لاندیس[31]، 2007)؛ اما صفات نیز به نتایج متداول و روزمره مانند خلق و خو مرتبط هستند (مک نیل[32]، فلسون[33]). صفات می توانند پیامدهای بلندمدت مانند معدل ( نوفل، رابینز 2007) را که محصول سالها تلاش است را پیش بینی کنند( نوفل، رابینز 2007). اسپرچر و شوارتز(1994) ابراز وجود^[34] (مرحله ای که افراد تمایل دارند برای احقاق حق و دفاع از آن پایداری کنند) و عزت نفس^[35] (اعتماد به نفس و خشنودی از خود) را در این متغیر ها گنجاندند. این نوع متغیر ها می توانند بر حوزه هایی از قبیل چگونه رفتار کردن با طرف مقابل رابطه و اجازه دادن به طرف مقابل برای چگونه رفتار کردن تاثیر گذار باشند همچنین می توانند بر آستانه ی ادراک رفتار های غیر منصفانه نیز تاثیر بگذارند(چدی[36]،2011). شخصیت همچنین استفاده از اینترنت در بین نوجوانان را پیش بینی می کنند. و اینکه شما در هر روزی چه روحیه ای ممکن است داشته باشید( فیست،فیست، رابرتز[37]، 2018) یکی از روابط و پیش بین های مهم در رابطه با شخصیت و سبک‌های تبادل می‌تواند باشد. لیبمن، زوروف و فورنیر[38] (2011) در پژوهشهای خود به دو بُعد کلی تفاوتهای فردی در سبک‌های تبادل اجتماعی دست یافتند: برقراری پیوند برابر^[39] (تمایل به منفعت­طلبی، برابری­خواهی و تمایل به سرمایه­گذاری در برقراری و حفظ روابط اجتماعی) و مدیریت آگاهانه پیوند^[40] (تمایل به پایش^[41] هزینه­ها و منافع در روابط تبادلی، راسخ و جدی بودن در تعامل با طرفین تبادل و تمایل به خاتمه روابط تبادلی). این دو ویژگی از صفات شخصیتی نئو و سبکهای دلبستگی متمایزند، اما روابط معنی­داری با این متغیرها دارند. طبق پژوهش های لیبمن و همکارانش(2011) افراد برون­گرا و توافق­پذیر در برقراری پیوند برابر و افراد فاقد توافق­پذیری و دارای سبک دلبستگی اجتنابی در مدیریت آگاهانه نمرات بالاتری کسب می­کنند (لیبمن،2012). لیبمن و همکارانش (2011) در پژوهش های خود به پنج سبک تبادل در روابط انسانی پرداختند: سبک و پیوند برابری خواهانه یا انصاف در رابطه، سبک منفعت طلبانه یا خود مدارانه، سبک فردگرایانه و راسخ بودن در رابطه، سبک سرمایه گذار افراطی در رابطه، سبک پایش مداوم و مکرر در رابطه به معنای برنده یا بازنده بودن در روابط بین فردی به رغم تفاوتهای اساسی در سبک‌های تبادل به نظر می رسد بین این سبک ها و ابعاد و ویژگی های شخصیت نیز روابطی برقرار باشد همچنین در این پژوهش روایی همزمان مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی با پرسشنامه­ های هنجارهای شخصی تقابل، صفات شخصیت نئو، عزت نفس و حمایت اجتماعی مورد تأیید قرار گرفت (لیبمن، زوروف و فورنیر، 2011). بسیاری از متغیر های شخصیت را می توان مورد استفاده قرار داد تا سبک‌های تبادل یک رابطه را پیش بینی کرد. در پژوهش هایی که توسط سیلوا، مهتا و توریانو^[42] (2015) بر روی 3.918 نفر بزرگسال در ایالات متحده انجام شد نشان داد سبک‌های تبادل با فشارهای روانی ناشی از رابطه با شریک عاطفی، دوست و اعضای خانواده رابطه معناداری دارد. سبک تبادل با شریک عاطفی بر سازگاری، وظیفه شناسی و روان رنجورخویی شخصیت تاثیر معنی داری دارد. در تبادل اجتماعی با دوست، وظیفه شناسی، برونگرایی و روان رنجورخویی به عنوان پیش بینی کننده های قابل توجه مشاهده شده است و همچنین در تبادل اجتماعی با خانواده، وظیفه شناسی، گشودگی و روان رنجورخویی قابل توجهی پیش بینی شده است. هویت رابطه ای^[43] پیش بین محتمل دیگری برای انصاف است. هویت رابطه ای یک طرحواره^[44] یا مدل ذهنی است که افراد می سازند، مدلی که شامل مرتبه ای از آگاهی و اهمیتی است که به رابطه داده می شود(آسیتللی،1997). پالک (2008) رابطه بین هویت رابطه ای و انصاف را مورد آزمایش قرار داد و ارتباط چشمگیری بین این دو یافت. کسانی که دارای هویت رابطه ای بالا هستند نسبت به آن هایی که از هویت رابطه ای پایین برخوردارند، انصاف کمتری را ادراک می کنند(چدی،2011). از آنجایی که بررسی و مطالعه سبک‌های تبادل اجتماعی افراد همچون شناخت صفات شخصیت فرد در فرایندهای ازدواج، اشتغال، بکارگری افراد، مشارکت و گماردن آنها برای مدیریت بسیار مهم موثر است و تا کنون پژوهش های زیادی در این زمینه صورت نگرفته است و مطالعات اندکی تا به امروز رابطه ی این دو را با هم بررسی کرده اند پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سبک‌های تبادل اجتماعی و صفات شخصیت تنظیم شده است.

روش

پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع و اهداف پژوهش، یک بررسی کاربردی از نوع همبستگی است که در این نوع مطالعات رابطه میان متغیر ها بر اساس هدف تحقیق تحلیل می شود و از نظر زمانی یک مطالعه مقطعی و همچنین از نظر روش جمع آوری اطلاعات، این پژوهش از نوع توصیفی محسوب می شود، زیرا فقط به توصیف وضعیت موجود می پردازد. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشجویان پسر و دختر دانشگاه های شهر تهران در سال تحصیلی 1398-1399 تشکیل داده است. به دلیل شیوع بیماری کرونا هم زمان با این پژوهش، از طریق فرمول کوکران نمونه ای به تعداد 435 نفر از بین دانشجویان دانشگاه های شهر تهران به صورت در دسترس انتخاب شد که در محدوده سنی 18 الی 52 سال قرار داشتند، روش گردآوری داده ها در پژوهش حاضر میدانی بود اما با توجه به شیوع بیماری کرونا و تعطیلی مراکز دانشگاهی گویه های پرسشنامه ها تایپ شد و با ذکر مشخصات به پرسشنامه آنلاین تبدیل شد و لینک مربوطه در شبکه های مختلف اجتماعی دانشجویی قرار گرفت به این طریق که هر شخص به صورت آنلاین و در صفحه گوشی خود به پرسش های مربوطه جواب داد. 435 پرسشنامه تکمیل شد که 16 عدد به دلیل مخدوش بودن کنار گذاشته شد و در نهایت 419 پرسشنامه جهت اخذ داده های مربوط به متغیرها در فرآیند پژوهش قرار گرفت. به منظور پاسخ دهی به سوالات پژوهش از روش های مختلف آمار توصیفی اعم از شاخص های مرکزی و پراکندگی و برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ و همبستگی اسپیرمن و برای اندازه گیری روایی سازه از روش تعیین همبستگی به صورت روایی همگرا و واگرا استفاده به عمل آمده است و برای پاسخ دادن به سوالات پژوهش از نرم افزار SmartPLS3 استفاده شده است. هم چنین ساختار عاملی مدل، برازش کیفیتی اعتباریابی مدل، برازش همخطی مولفه ها و ابعاد، معیار قدرت پیش بینی و نیکوی برازش مدل نیز محاسبه گردید.

ابزار های پژوهش

الف)مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی^[45]: لیبمن، زوروف و فورنیر مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی را به عنوان سنجه تفاوتهای فردی در حوزه تبادل اجتماعی در سال 2011 مطرح کردند که سبکهای تبادل اجتماعی در آن بر اساس اصول روان­شناسی اجتماعی و تکاملی تعریف می­شوند  که مشتمل بر 54 گویه و پنج خرده مقیاس است. لیبمن و همکارانش با انجام پژوهشی بر روی 226 دانشجوی انگلیسی زبان دانشگاه مک­گیل به اعتباریابی مقیاس تبادل اجتماعی پرداختند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی حاکی از وجود پنج خرده­مقیاس پیگیری^[46] (پایش مکرر و دقیق هزینه و سود)، انصاف^[47] (برابری­خواهی)، فردگرایی^[48] (رجحان برای خوداتکایی و سرمایه­گذاری اندک)، منفعت­طلبی^[49] (تمایل به افزایش حتی­الامکان سود) و سرمایه­گذاری افراطی^[50] (سرمایه­گذاری بدون الزام یا انتظارات سرمایه­گذاری برابر از جانب دیگران) بود. همچنین، آلفای کرونباخ برای خرده­مقیاسهای پیگیری، انصاف، فردگرایی، منفعت­طلبی و سرمایه­گذاری افراطی به ترتیب برابر با 84/0، 81/0، 81/0، 75/0 و 68/0 به دست آمد. نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان دهنده برازش خوب مدل بود (91/0=GFI، 93/0=CFI و 07/0=RMSEA). به علاوه، روایی همزمان آن با پرسشنامه­های هنجارهای شخصی تقابل، صفات شخصیتی نئو، عزت نفس و حمایت اجتماعی مورد تأیید قرار گرفت (لیبمن، زوروف و فورنیر، 2011). این پرسشنامه که از نوع مداد- کاغذی و خودگزارش­دهی است، مشتمل بر 54 گویه می­باشد.گویه­های 1، 2، 6، 14، 16، 21، 31، 35، 37، 44، 50، 53 خرده­مقیاس پیگیری، گویه­های 4، 7، 11، 18، 25، 29، 32، 34، 39، 42، 46، 48 خرده­مقیاس انصاف، گویه­های 5، 10، 12، 13، 19، 24، 26، 28، 41، 47 خرده­مقیاس فردگرایی، گویه­های 8، 9، 15، 17، 22، 23، 27، 30، 36، 38، 40، 43، 45، 49 خرده­مقیاس منفعت­طلبی و گویه­های 3، 20، 33، 51، 52، 54 خرده­مقیاس سرمایه­گذاری افراطی را اندازه می­گیرند. گویه­ها در طیف لیکرت پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم= 1 تا کاملاً موافقم= 5) نمره­گذاری می­شوند. بنابراین، حداقل و حداکثر نمره برابر با 54 و 270 خواهد بود. در پژوهش صفاری­نیا (1394) پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه برابر با 83/0 به دست آمد که میزان رضایتبخشی است. همچنین، نتایج پژوهش جهت تعیین روایی محتوایی با استفاده از نظر متخصصان حاکی از روایی محتوایی پرسشنامه و نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل مؤلفه­های اصلی (PC) از طریق چرخش واریماکس مؤیّد وجود پنج عامل دارای ارزش ویژه بزرگتر از یک و نیم تحت عنوان «پیگیری»، «انصاف»، «فردگرایی»، «منفعت­طلبی» و «سرمایه­گذاری افراطی» با تغییر در برخی گویه­های اصلی و حذف گویه­های 5، 6، 11، 12، 26، 27، 30، 32، 36، 40، 44، 51 و 53 بوده است. در پژوهش حاضر گویه های 1،2،31،53 از عامل پیگیری، گویه های 7،34،42،48 از عامل انصاف، گویه های 13 و 28 از عامل فردگرایی و گویه های 27،36،43 از عامل منفعت طلبی به دلیل نداشتن بار عاملی مناسب بر روی گروه نمونه از پژوهش حذف شدند.

ب)پرسشنامه صفات شخصیتی نئو 5 عاملی^[51]:  پرسش نامه شخصیتی نئو در سال 1985 توسط کاستا^[52] و مک کری^[53] تهیه شده است (کاستا و مک کری، 1992). این پرسش نامه حاوی 240 سوال است و دارای دو فرم S(درجه بندی توسط خود فرد) و فرم R (درجه بندی توسط دیگران) است. این پرسش نامه پنج عاملی شخصیت پنج خصوصیت در هر عامل را اندازه می گیرد و به این ترتیب ارزیابی جامعی از شخصیت فرد ارائه می دهد. این پرسش نامه، مناسب افراد است که  17سال یا بیشتر دارند و در ایران توسط گروسی (1380) ترجمه، هنجار یابی و اجرا شده است.فرم 60 سوالی آن که در این پژوهش از آن استفاده شده است، در صورتی به کار می رود که مدت زمان اجرای پژوهش محدود و اطلاعات کلی از شخصیت کافی باشد.

سوالات در یک مقیاس لیکرت 5 درجه ای توسط فرد پاسخ داده می شوند. برای هر عامل 12 سوال اختصاص یافته است. هریک از سوالات دارای 5 گزینه «کاملأ موافقم»، «موافقم»، «نظری ندارم»، «مخالفم» و«کاملأ مخافم» می باشند. که نمره های صفر تا چهار به آن تعلق می گیرد. هر عامل دارای 12 آیتم و دامنه نمره ها از صفر تا 48 است. با جمع نمرات هر یک از سوالات مربوط به هر آیتم، پنج نمره مجزا به دست می آید.

سوالات اختصاص یافته به هر یک از آیتم های شخصیت در پرسش نامه نئو

1. روان رنجورخویی    1-6-11-16-21-26-31-36-41-46-51-56

 2. برون گرایی    2-7-12-17-22-27-32-37-42-47-52-57

3. گشودگی    3-8-13-18-23-28-33-38-43-48-53-58

4.موافق بودن    4-9-14-19-24-29-34-39-44-49-54-59

5.با وجدان بودن    5-10-15-20-25-30-35-40-45-50-55-60

این پرسش نامه توسط مک کری و کاستا در اصل برای جمعیت بهنجار تهیه شد و در طی دهه گذشته بیشترین استفاده در کاربست های پژوهشی و بالینی داشته است. نسخه اصلی آن در سال 1992 توسط کاستا و مک کری برای سنجش الگوی پنج عاملی شخصیت (روان رنجور خویی، برون گرایی، گشودگی،موافق بودن و با وجدان بودن) تنظیم شد.

یافته‌ها

نتایج تحلیل های آمار توصیفی متغیر های جمعیت شناختی پژوهش حاضر نشان می دهد که از مجموع 419 شرکت کننده تحقیق که در بازه سنی 18 تا 52 سال قرار داشتند که 78 درصد زن و 22 درصد مرد بودند و از نظر مقطع تحصیلی 61 درصد در مقطع کارشناسی، 36 درصد در مقطع کارشناسی ارشد و 3 درصد در مقطع دکتری تحصیل می کردند.

ساختار سلسله مراتبی مدل به شرح شکل زیر است:

شکل1: سلسله مراتب سازه‌ها و گویه های سازه‌ها

پایایی آلفای کرونباخ: در جدول زیر پایایی آلفای کرونباخ سازه ها ارائه شده است.

جدول 1. ضرایب پایایی آلفای کرونباخ سازه ها

طبق نتایج حاصل در جدول بالا آلفای کرونباخ قبل اصلاح برای عامل های پیگیری 828/0، انصاف 819/0، فردگرایی 796/0، منفعت طلبی 859/0، سرمایه گذاری افراطی 739/0 و در مجموع 886/0 همچنین آلفای کرونباخ بعد اصلاح برای عامل های پیگیری 867/0، انصاف 833/0، فردگرایی 817/0، منفعت طلبی 882/0، سرمایه گذاری افراطی، 739/0 و در مجموع 891/0 گزارش شده است.

روایی سازه مدل: در جدول زیر روایی سازه ها ارائه شده است.

جدول2. روایی واگرا به روش فورنل و لارکر

طبق نتایج حاصل از جدول بالا روایی واگرا به روش فورنل و لاکر برای هر عامل گزارش شده است.

ساختار عاملی مدل: در این مرحله با استفاده از مدل ساختاری روابط بین سازه‌ها به لحاظ علی مورد بررسی قرار گرفت. در واقع با در نظر گرفتن نتایج بررسی روابط بین سازه‌ها با استفاده از ضریب مربوطه به بررسی معنی دار اثرات بین سازه‌های تحقیق پرداخته شد. به‌منظور بررسی معنی داری ضرایب مسیر از روش باز نمونه گیری[54] در حالت ۵۰۰۰ نمونه که در روش حداقل مربعات جزئی توصیه شده (داوری و رضا زاده، ۱۳۹۳) استفاده شد.

جدول3. مدل ساختاری مسیر مرتبه اول به مرتبه دوم

طبق نتایج حاصل از جدول بالا ضریب معناداری برای عامل پیگیری 81/9، انصاف 161/15، فردگرایی 003/6، منفعت طلبی 916/32 و سرمایه گذاری افراطی 467/15 گزارش شده است( ۰٫۰۰۰۱ p<).

مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد سبک‌های تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت: در جدول زیر مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد سبک‌های تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت ارائه شده است.

جدول 4. مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد سبک‌های تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت

همانطور که در جدول بالا نمایان است مقدار اثر بعد پیگیری بر بعد روان رنجورخویی (29/۰- = β، 11/4 =t، 001/۰p<)، بعد سرمایه گذاری افراطی بر بعد روان رنجورخویی(202/۰= β، 85/2 =t، 005/۰p<)، بعد فردگرایی بر بعد روان رنجورخویی(127/۰- = β، 88/2 =t، 004/۰p<)، بعد منفعت طلبی بر بعد روان رنجورخویی(191/۰= β، 88/2 =t، 032p<)، بعد پیگیری بر بعد برون گرایی(18/۰- = β، 17/2 =t، 031/۰p<)، بعد انصاف بر بعد برون گرایی(19/۰- = β، 25/2 =t، 025/۰p<)، بعد فردگرایی بر بعد برون گرایی(27/۰= β، 21/4 =t، 001/۰p<)، بعد منفعت طلبی بر بعد برون گرایی(11/۰- = β، 24/2 =t، 021/۰p<)، بعد فردگرایی بر بعد گشودگی(204/۰= β، 13/2 =t، 026/۰p<)، بعد منفعت طلبی بر بعد گشودگی(25/۰- = β، 77/2 =t، 017/۰p<)، بعد پیگیری بر بعد موافق بودن(26/۰- = β، 61/3 =t، 001/۰p<)، بعد سرمایه گذاری افراطی بر بعد موافق بودن(33/۰= β، 802/5 =t، 001/۰p<)، بعد انصاف بر با بعد وجدان بودن(23/۰- = β، 36/2 =t، 017/۰p<) و بعد فردگرایی بر بعد باوجدان بودن(26/۰= β، 85/2 =t، 005/۰p<) گزارش شده است.

شکل2 . ضریب مسیر و تعیین مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت

شکل3. ضریب معناداری مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش تلاش شد ویژگی های روانسنجی مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی و رابطه آن با صفات شخصیت در دانشجویان شهر تهران مورد بررسی قرار گیرد به همین منظور تعداد 419 پرسشنامه سبک‌های تبادل اجتماعی و تعداد 123 پرسشنامه صفات شخصیت نئو 5 عاملی در اختیار گروه نمونه قرار گرفت و پس از اجرا و دریافت، داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به دلیل اینکه مدل اندازه گیری و مدل ساختاری از نوع انعکاسی^[55] می‌باشد ابتدا به بررسی پایایی و روایی و در ادامه به بررسی ساختار عاملی بین سازه ها پرداخته شد.

برای بررسی ویژگی های روانسنجی مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی ابتدا پایایی گویه ها و همسانی درونی مقیاس و خرده مقیاس های سازه مورد بررسی قرار گرفت. شاخص ارزیابی میزان ارتباط هر سؤال به عامل زیربنایی آن، مقدار بالای ۴/۰ رابطه هر سؤال با عامل مرتبط دلالت دارد که این مقدار بار عاملی باعث معناداری هر سؤال می‌شود. بنابراین، همه گویه ها به‌طور معنادار به عامل زیربنایی خود مرتبط بودند و می‌توان گفت که مدل اندازه‌گیری طی ارزیابی شاخص‌های جزئی مطلوب بوده است به جز گویه های 1،2،31،53 از عامل پیگیری، گویه های 7،34،42،48 از عامل انصاف، گویه های 13 و 28 از عامل فردگرایی و گویه های 27،36،43 از عامل منفعت طلبی که به دلیل داشتن بار عاملی نامطلبوب حذف شدند. طبق نتایج حاصل آلفای کرونباخ برای ارزیابی پایداری درونی اندازه گیری شد که نشانگر میزان همبستگی بین سازه و شاخص‌های مربوط به آن بوده و مقدار واریانس تبیین شده بالاتر از ۷/۰ نشانگر پایایی قابل قبولی است. البته موس و همکاران^[56] (۱۹۹۸) در مورد متغیرهای با تعداد سؤال‌های اندک، مقدار ۶/۰ را به‌عنوان سرحد ضریب معرفی کرده‌اند(نقل از داوری و رضازاده، ۱۳۹۳). که همه متغیرها از ضریب قابل قبولی برخوردار بودند. برای بررسی روائی مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی در دانشجویان شهر تهران باید اشاره کرد که فورنل و لارکر^[57] (۱۹۸۷) مقدار روایی همگرا بالایی ۵/۰ قابل قبول دانستند ولی با این حال مگنر و همکاران (۱۹۹۶) مقدار ۴/۰ به بالا را هم معیار کافی دانستند (نقل از داوری و رضازاده، ۱۳۹۳). بنابراین روایی همگرای همه متغیرها از ضریب مطلوبی برخوردار بودند طبق نتایج حاصل میزان همبستگی بین شاخص‌های یک سازه با آن سازه و میزان همبستگی بین شاخص‌های یک سازه با سازه‌های دیگر مقایسه می‌گردد. مقدار همبستگی میان شاخص‌ها با سازه‌های مربوط به خود (اعداد رنگی ماتریس) از همبستگی میان آن‌ها و سایر سازه ها بیشتر است که این مطلب گواه مناسب بودن روایی واگرای بارهای عاملی متقابل^[58] است (طباطبائی و جهانگرد، ۱۳۹۵). طبق مندرجات به عقیده فورنل و لارکر (۱۹۸۱) برای بررسی روایی واگرا به‌وسیله ماتریس صورت می‌پذیرد که یک مؤلفه در مقایسه با سایر مؤلفه‌ها، باید تمایز و تفکیک بیشتری را در بین مشاهده پذیرهای (سؤالات) خودش داشته باشد تا بتوان گفت مؤلفه مدنظر روایی واگرا بالایی دارد. در روایی واگرا به دنبال پاسخگویی به این سؤال هستیم که تا چه حد یک عامل در رقابت با عامل‌های خارجی، نامرتبط و محاسبه نشده می‌تواند واریانس مجموعه‌ای سؤالات را تبیین کند. اگر عاملی بیشترین مقدار از واریانس درون مجموعه‌ای سؤالات را برآورد کند و در واقع، با عامل‌های نامرتبط همبستگی کمتری نشان دهد، دارای روایی واگرا است به عبارت دیگر، جذر روایی همگرا هر مؤلفه بیشتر از حداکثر همبستگی آن مؤلفه با مؤلفه‌های دیگر باشد (طباطبائی، مطهری نژاد و تیرگر، ۱۳۹۵) (اعداد روی قطر جدول 2) (فورنل و لارکر، ۱۹۸۱)؛ که اعداد مندرج نشان از روایی واگرای مناسبی در روش فورنل و لارکر می‌باشد.لازم به ذکر است در روایی واگرا فورنل لارکر هدف این است که واگرای بین هر سازه با سازه­های دیگر در مدل تعیین شود بنابراین با توجه به این که سازه های مرتبه دوم متشکل از سازه های مرتبه اول خود هستند نباید واگرای با سازه های مرتبه اول خود داشته باشند (داوری، رضازاده،۱۳۹۳). در نتیجه نباید روایی واگرا بین سازه مرتبه دوم (تبادل اجتماعی) و سازه های مرتب اول (پیگیری، انصاف، فردگرایی، منفعت طلبی، سرمایه گذاری افراطی) وجود داشته باشد. مقیاس از روایی قابل قبول و مطلوبی برخوردار است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که مقیاس از دقت خوبی برای اندازه گیری سبک‌های تبادل اجتماعی برخوردار است. برای بررسی عوامل اشباع این پرسشنامه، طبق نتایج به دست آمده از تحلیل عامل تاییدی، وجود پنج خرده مقیاس با حذف برخی سوالات در جامعه دانشجویان تایید شد. طبق نتایج حاصل عامل پیگیری (پایش مکرر و دقیق هزینه و سود) با گویه های 6، 14، 16، 21، 35، 37، 44، 50، عامل انصاف (برابری خواهی) با گویه های 4، 11، 18، 25، 29، 32،39، 46، فردگرایی(رجحان برای خوداتکایی و سرمایه گذاری اندک) با گویه های 5، 10، 12، 19، 24، 26،41، 47، منفعت طلبی (تمایل به افزایش حتی الامکان سود) با گویه های های 8، 9، 15، 17، 22، 23،30،38، 40، 45، 49 و سرمایه گذاری افراطی (سرمایه گذاری بدون الزام یا انتظارات سرمایه گذاری برابر از جانب دیگران) با گویه های 3، 20، 33، 51، 52، 54  با اندازه بار عاملی استاندارد برای تک‌تک گویه های هر عامل در جامعه دانشجویان مشخص شدند. همچنین  با استفاده از مدل ساختاری روابط بین سازه‌ها به لحاظ علی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت رابطه بین سبک‌های تبادل اجتماعی و صفات شخصیت از طریق مدل ساختاری ارتباط مستقیم بین ابعاد سبک‌های تبادل اجتماعی با ابعاد شخصیت مورد بررسی قرار گرفت. در واقع با در نظر گرفتن نتایج بررسی روابط بین سازه‌های مستقل و وابسته با استفاده از ضریب مربوطه به بررسی معنی دار اثرات بین سازه‌های تحقیق پرداخته شد. همچنین از آزمون بوت استراپ (با ۵۰۰۰ زیر نمونه) و برای اصلاح خطای از تغییرات سطح سازه^[59] که در روش حداقل مربعات جزئی توصیه شده (اسفیدانی و محسنین، ۱۳۹۳)، برای محاسبه مقادیر  و معناداری غیر مستقیم جهت تعیین معناداری ضرایب مسیراستفاده شد. تحلیل ساختاری ارتباط بین ابعاد تبادل اجتماعی بر ابعاد شخصیت ارزیابی شد. با توجه به نتایج به دست آمده:

بعد پیگیری بر بعد روان رنجورخویی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد پیگیری منجر به کاهش بعد روان رنجورخویی شخصیت می‌شود. بعد سرمایه گذاری افراطی بر بعد روان رنجورخویی اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد سرمایه گذاری افراطی منجر به افزایش بعد روان رنجورخویی شخصیت می‌شود. بعد فردگرایی بر بعد روان رنجورخویی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد فردگرایی منجر به کاهش بعد روان رنجورخویی شخصیت می‌شود. بعد منفعت طلبی بر بعد روان رنجورخویی اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد منفعت طلبی منجر به افزایش بعد روان رنجورخویی شخصیت می‌شود. بعد پیگیری بر بعد برون گرایی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد پیگیری منجر به کاهش بعد برون گرایی شخصیت می‌شود. بعد انصاف بر بعد برون گرایی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد انصاف منجر به کاهش بعد برون گرایی شخصیت می‌شود. بعد فردگرایی بر بعد برون گرایی اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد فردگرایی منجر به افزایش بعد برون گرایی شخصیت می‌شود. بعد منفعت طلبی بر بعد برون گرایی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد منفعت طلبی منجر به کاهش بعد برون گرایی شخصیت می‌شود. بعد فردگرایی بر بعد گشودگی اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد فردگرایی منجر به افزایش بعد گشودگی شخصیت می‌شود. بعد منفعت طلبی بر بعد گشودگی اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین  افزایش بعد منفعت طلبی منجر به کاهش بعد گشودگی شخصیت می‌شود. بعد پیگیری بر بعد موافق بودن اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد پیگیری منجر به کاهش بعد موافق بودن شخصیت می‌شود. بعد سرمایه گذاری افراطی بر بعد موافق بودن اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد سرمایه گذاری افراطی منجر به افزایش بعد موافق بودن شخصیت می‌شود. بعد انصاف بر با بعد وجدان بودن اثر منفی و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد انصاف منجر به کاهش بعد با وجدان بودن شخصیت می‌شود. بعد فردگرایی بر با بعد وجدان بودن اثر مثبت و معناداری دارد. بنابراین افزایش بعد فردگرایی منجر به افزایش بعد با وجدان بودن شخصیت می‌شود.

به عبارتی می توان گفت اگر چه صفات شخصیت از ابعاد زیستی و اجتماعی برخوردار است و به نظر می­رسد این ساختار در سال های اولیه کودکی شکل گرفته و در خلال جریان رشد تبلور می­یابد به نظر می­رسد سبک‌های تبادل اجتماعی هم بر اساس ویژگی های زیستی، روان شناختی و اجتماعی قابل تبیین می­باشد و اگر چه نوع تربیت و فرزند پروری در تشکیل سبک‌های تبادل تبادل اجتماعی موثر است شکل گیری آن مانند ابعاد شخصیت در دوران کودکی تصور پذیر است. در مطالعات لیبمن، زوروف و فورنیر، 2011 به روایی همزمان مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی و پرسشنامه صفات شخصیتی نئو اشاره شده است، یافته های این پژوهش با مطالعات لیبمن و همکاران (2011) که نتیجه گرفتند افراد فاقد توافق­ پذیری در مدیریت آگاهانه پیوند نمرات بالاتری کسب می­کنند همسو است. همچنین نتایج این پژوهش با یافته های سیلوا، مهتا و توریانو^[60] (2015) مبنی بر این که سبک‌های تبادل با شریک عاطفی، دوست و خانواده با ابعاد روان رنجورخویی، برون گرایی، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه شخصیت رابطه معناداری دارد، سازگار است. درباره­ی محدودیت های پژوهش حاضر می­توان اشاره کرد که به دلیل شیوع بیماری کرونا، انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای به روش نمونه گیری در دسترس و داوطلبانه تغییر یافت هم چنین امکان اجرای مستقیم پرسشنامه ها روی آزمودنی ها مهیا نبود و پرسشنامه ها به صورت آنلاین تکمیل شد. شیوه ی اجرای آنلاین در میان دانشجویان ممکن است سوگیری در نتایج پاسخ ها را به همراه داشته باشد. ویژگی های روانسنجی این مقیاس بر روی گروه دانشجویان در دسترس اخذ شده و قابل تعمیم به عموم نیست. پیشنهاد می شود که ویژگی های روانسنجی این مقیاس بر جامعه ای غیر از دانشجویان نیز ارزیابی شود. سبک‌های تبادل اجتماعی با متغیر های دیگری چون جامعه پسندی شخصیت مورد بررسی قرار گیرد. فرم کوتاه 30 سوالی مقیاس سبک‌های تبادل اجتماعی لیبمن در پژوهشهای بعدی مورد روان سنجی قرار گیرد.