نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه روانشناسی ، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

2 گروه روان شناسی، دانشگاه پیام نور نطنز ،ایران.

چکیده

مقدمه: این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی آموزش مهارت­های اجتماعی ارتباطی بر باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی دانش­آموزان متوسطه اول انجام شد.
روش: روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش­آزمون- پس­آزمون با گروه گواه بود. جامعه پژوهش را دانش آموزان پسر دوره متوسطه اول شهرستان آران و بیدگل تشکیل دادند که به روش نمونه گیری هدفمند تعداد 30 دانش آموز پسر انتخاب و به صورت گمارش تصادفی در دو گروه  15 نفری آزمایش و گواه قرار گرفتند و به پرسشنامه­های باورهای فراشناختی ولز و کاترایت – هاتن (2004)، پرسشنامه ترس از ارزیابی مثبت ویکز (2010) و پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی لیری (1983) پاسخ دادند. گروه گواه در انتظار ماند و آموزش گروهی مهارت­های اجتماعی ارتباطی برای گروه آزمایش در 8 جلسه یک ساعتی به اجرا گذاشته شد. پس از پایان مداخله، هر دو گروه مجدداً با پرسشنامه­های پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده­ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شد.
یافته ­­ها: نتایج نشان داد که آموزش مهارت اجتماعی- ارتباطی بر کاهش باور های فراشناختی  (05/0p<)، کاهش ترس از ارزیابی منفی  (05/0p<) و کاهش ترس از ارزیابی مثبت (05/0p<) مؤثر بوده است.
نتیجه­ گیری: نتایج پژوهش اثربخشی کاربست آموزش گروهی مهارت­های اجتماعی ارتباطی را بر کاهش باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی دانش آموزان تأیید کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of social-communication skills training on meta-cognitive beliefs and fear of positive and negative evaluation in high school students

نویسندگان [English]

  • Maryam Shahandeh 1
  • Hamid reza Nozarzadeh Arani 2

1 Department, of ,psychology, Payam Noor, university, Tehran, Iran

2 Department of psychology, Payame Noor University, Natanz, Iran

چکیده [English]

Introduction: This study was conducted to determine the effectiveness of social communication skills training on metacognitive beliefs and fear of positive and negative evaluation of junior high school students.
Method: The research method was quasi-experimental with a pretest-posttest design with a control group. The study population consisted of male high school students in Aran and Bidgol that 30 male students were selected by purposive sampling method and randomly assigned to two groups of 15 experimental and control and answered to metacognitive belief Wells and Katright-Hutton (2004) questionnaires, Weeks (2010) Fear of Positive Evaluation Questionnaire, and Leary (1983) Fear of Negative Evaluation Questionnaire. The control group waited and the social communication skills group training for the experimental group was performed in 8 one-hour sessions. At the end of the intervention, both groups were re-evaluated with research questionnaires. Data were analyzed using the analysis of covariance. Results: The results showed that social-communication skills training was effective in reducing metacognitive beliefs (p <0.05), reducing fear of negative evaluation (p <0.05), and reducing fear of positive evaluation (p <0.05).  Conclusion: The results of the study confirmed the effectiveness of the use of group communication social skills training on reducing metacognitive beliefs and fear of positive and negative evaluation of students.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • social-communication skills
  • meta cognitive beliefs
  • fear of negative evaluation
  • fear of positive evaluation

مقدمه

ارتباط بین­فردی جزو بزرگترین پیشرفت­های بشر به شمار می­آید، اما اغلب مردم قادر به برقراری یک ارتباط خوب و مؤثر نیستند و برقراری ارتباط رویارو را کاری دشوار می­یابند ( بولتن، 1397). بر اساس طبقه بندی سازمان جهانی بهداشت مهارت­های بین فردی و ارتباطی، آنهایی هستند که با ارتباط کلامی و غیرکلامی، گوش دادن فعال، مهارت­های  مذاکره، مهارت شروع و خاتمه یک ارتباط مؤثر، مهارت ابراز وجود یا جرأت ورزی، توانایی حل تعارضات بین­فردی و نظایر اینها مرتبط هستند (براون، یو و اترنتون[1]، 2020). از آنجایی که بعضی دانش‌آموزان اغلب در تعاملات اجتماعی مناسب با بزرگسالان و همسالان دچار مشکل می­شوند و از روبرو شدن با واقعیت و برقراری رابطه صمیمانه با دیگران مضطرب شده و از بودن در موقعیت‌های جدید اجتماعی خودداری می­ورزند؛ دچار اندوه و پریشانی فراوان گردیده و درصورت تعامل با دوستان و نزدیکان نیز همین احساس را دارند. آنان معمولاً مهارت­های ضروری برای آغاز تعاملات مثبت و هدفمند با دیگران و نیز تداوم آن را ندارند، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی را خودبه خود یاد نمی­گیرند و مهارت­ها را باید به آنها آموزش داد تا از این طریق بتوانند از ترس خود درمورد ارزیابی دیگران و اجتناب از موقعیت‌های مختلف بکاهند (برزگر بفرویی، زارعی حسین آبادی و امیدیان، 1396). تحقیقات آریلی[2] (2004 ، به نقل از حاتمی، صادقی راد و حسنی،1394) نشان می‌دهد که افراد فاقد مهارت‌های ارتباطی-به طور کلی مهارت‌های زندگی- مناسب، در موقعیت‌های مختلف دچار مشکل می‌شوند. چنانچه این افراد به طور صحیح و به مقدار مطلوب تحت آموزش مهارت­های ارتباطی با سایر مهارت­های زندگی قرار بگیرند بهبودی چشمگیری خواهند داشت.

از سوی دیگر تعاملات بین­فردی افراد از سازوکارها و فرایندهای شناختی ناخودآگاه آن‌ها تاثیر می‌پذیرد. یکی از این سازوکارهای شناختی، فراشناخت و باورهای مبتنی بر آن می‌باشد. فراشناخت عبارت است از توانایی فراگیران برای برداشتن گام­های لازم برای برنامه­ریزی راهبردهای مناسب برای حل مشکلاتی که با آن روبرو هستند، ارزیابی پیامدها و اصلاح رویکرد در صورت نیاز، بر اساس استفاده از دانش قبلی خود، فراشناخت به فراگیران کمک می­کند تا با انتخاب ابزار شناختی مناسب به موفقیت برسند. آگاهی فراشناختی یکی از عوامل اصلی موفقیت در یادگیری است و یک ابزار عالی برای اندازه گیری عملکرد تحصیلی می­باشد (عبدالرحمان[3]، 2020). همچنین باورهایی که افراد در مورد تفکراتشان دارند می­تواند بر روی احساسات و هیجانات آنها تاثیر گذار باشد که به این گونه باورها، دانش باورهای فراشناختی گویند (ولز[4] ،1394). به طور مثال افراد مبتلا به اختلال اضطرابی ممکن است باور داشته باشند که اضطراب و نگرانی آنها کنترل نشدنی و خطرناک است و برخی نیز باور داشته باشند که اضطراب و نگرانی می­تواند مزایایی داشته باشد (عبدالهی و داوودی، 1398). از دیدگاه ولز (2009) باورهای فراشناختی ممکن است عاملی برای گرایش به اضطراب اجتماعی باشد. باورهای مختل مانند ایجاد رویدادهای روانشناختی و هیجانی منفی با ارتباط با دیگران، رویدادهای شناختی و ناخوشایند و بد افزایش یافته و رویدادهای شناختی منفی تشدید شود، باعث جدایی از دیگران و اضطراب بیشتر می‌شود؛ به ویژه هنگامی که افراد مضطرب با هیجانات منفی روبه رو می‌شوند. بدین ترتیب رویدادهای شناختی ناخوشایند به طور مکرر با اضطراب فراخوانده می‌شود که این باورهای فراشناختی، تفاوتهای افراد را در پردازش‌های شناختی و هیجانی منجر می­شود (امیدی، قاسم زاده و دهقان،1397). نتایج پژوهش سالگورو، راموس، گارسیا سانچو و کوگن[5] (2019) و حسنوند عموزاده ، روشن چسلی و حسنوند عموزاده (1392) بیان می­کند که بین باورهای فراشناختی و نگرانی و اضطراب اجتماعی افراد رابطه معنادار وجود دارد و پژوهش گل محمدی، منتشلو و توانا (1395) نشان داد تعدادی از مؤلفه­های باورهای فراشناختی (باورهای فراشناختی منفی و کارآمدی شناختی) رابطه معنی­داری با اضطراب اجتماعی دانشجویان داشته است.

همچنین مطالعات نشان دادند آموزش مهارت‌های ارتباطی اجتماعی، بخشی از برنامه‌های تعدیل رفتار است که به منظور اصلاح رفتارهای ناسازگار به کار گرفته می­شود (حبیبی کلیبر، فرید، مصرآبادی و بهادری خسروشاهی، 1398) و یکی از نمودهای رفتارهای ناسازگار در افراد، نگرانی آنها از ارزیابی نامناسب دیگران می­باشد که به عنوان یک عامل بازدارنده درون فردی است (لطفی، ابوالقاسمی و نریمانی،1392). در ترس از ارزیابی منفی[6] اعتقاد بر این است که سایر افراد همیشه نسبت به او قضاوت منفی می­کنند (رفیگل[7]،2019). ترس از ارزیابی منفی به عنوان نگرانی بیش ازحد از پیش بینی و انتظار ارزیابی­های بین­فردی منفی تعریف می­شود که افراد با ترس از ارزیابی منفی اضطراب زیادی را در موقعیت­های اجتماعی تجربه کرده و تلاش می‌کنند که از رویارو شدن با موقعیت‌های اجتماعی که آنها را تهدیدآمیز می‌دانند، اجتناب کنند (قدمپور، محمدخانی و حسنی، 1398). در افراد با ترس کم از ارزیابی منفی، محرومیت اجتماعی برای توجه به علائم پذیرش اجتماعی انگیزه می­دهد، اما افراد با ترس از ارزیابی بالا، انگیزه­ای برای انجام این کار وجود ندارد (تاناکا و ایکگامی[8]، 2019). دلواپسی، تسلیم، مطیع بودن و اجتناب اجتماعی با ترس از ارزیابی منفی مرتبط هستند. افرادی که نمره بالایی در مقیاس ترس از ارزیابی منفی به دست می آورند، نسبت به اینکه دیگران درباره آنها چگونه فکر می­کنند احساس نگرانی دارند. افراد با ترس از ارزیابی منفی بالا، توجه و واکنش بیشتری به عوامل موقعیتی نشان می­دهند (گانش، آتیلاکشمی، ماهاریشی و مایا[9]، 2015). پژوهش زرگر، بساک نژاد، اخلاقی و زمستانی(1393) و برزگر و همکاران(1396) نشان داد، آموزش مهارت­های ارتباطی باعث کاهش اضطراب اجتماعی و مؤلفه­های آن، یعنی ترس از ارزیابی منفی، اجتناب و اندوه اجتماعی در موقعیت جدید و اجتناب و اندوه عمومی در دانش آموزان می­شود. نتایج پژوهش حبیبی و همکاران (1398) نیز گویای این مطلب است که آموزش مهارت‌های اجتماعی و هیجانی، بر روابط بین‌فردی دانش‌آموزان تأثیر داشته و باعث کاهش مشکلات بین‌فردی در دانش‌آموزان می‌گردد.

یکی دیگر از عواملی که باعث تشدید مشکلات بین­فردی می­شود، ترس از ارزیابی مثبت است که به احساس نگرانی از ارزیابی مثبت دیگران از فرد و پریشانی بیش ازحد ناشی از این ارزیابی­ها اشاره دارد. ویکز و هوول[10]  (۲۰۱۲) دریافتند که ترس از ارزیابی مثبت به طور مستقل از ترس از ارزیابی منفی، سهم معناداری از واریانس عاطفه منفی در موقعیت­های خاص اجتماعی، افکار خودکار منفی در تعامل­های اجتماعی، خودآگاهی و آمادگی برای پریشانی را پیش بینی می­کند و در نهایت ارزیابی مثبت دیگران از آنها منجر به شکست خواهد شد (قدمپور و همکاران، 1398).  نتایج مطالعات هاشمی، نقیبی، خانجانی و ماشینچی عباسی (1393) نشان داد مهارت­های ارتباطی قادرند در حل مسائل اجتماعی تاثیر مستقیم گذاشته و تعارضات بین­فردی را کاهش دهند؛ شریعت باقری و نیک پور(1397) نیز بیان کردند، آموزش مهارت­های اجتماعی- ارتباطی، باعث افزایش مسئولیت­پذیری و سازگاری با مدرسه در دانش آموزان می­شود و نتایج دنولتو دری[11] (2014) بیان نمود که آموزش کفایت اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی و هیجانی می‌تواند مهارت‌های خودآگاهی، همدلی، ارتباط بین‌فردی، مقابله با هیجانات، تصمیم­گیری و حل­مسئلة اجتماعی را افزایش داده و باعث افزایش به­کار‌گیری راهبرد مسئولیت­پذیری‌، با پذیرش نقش خویش در ایجاد و حل مشکل، افزایش به­کارگیری راهبرد حل­مسئله برنامه­ریزی شده‌ با تلاش­های سنجیده و تحلیل­گرانه برای حل مشکل و یافتن مفهوم مثبت در موقعیت استرس‌زا شود (پور‌فراهانی، مرادیان، زمانی نیا و همکاران، 1398).

از آنجایی که باورهای فراشناختی، ذهن آگاهی و ترس از ارزیابی اضطراب اجتماعی نوجوانان را
پیش بینی می­کنند (رباطی میلی و کریمی، 1397)، دانش آموزانی که باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی دارند، در برقراری ارتباط بین­فردی مشکل دارند. لذا با در نظر گرفتن مؤثر بودن برنامه آموزشی مهارت­های ارتباطی و اجتماعی و اثرات مخرب باورهای شناختی، ترس از ارزیابی مثبت و منفی در دانش آموزان کمتر پژوهشی به بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های ارتباطی بر باورهای فراشناختی، ترس از ارزیابی مثبت و منفی دانش آموزان پرداخته است که خلا پژوهشی در این زمینه احساس می شود. بنابراین هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی دانش آموزان متوسطه اول می­باشد.

روش­

پژوهش حاضر از نوع نیمه­آزمایشی و با طرح پیش­آزمون- پس­آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش­آموزان پسر دوره متوسطه اول شهرستان آران و بیدگل بود و 30 دانش آموز پسر به روش انتخاب هدفمند و براساس نمره پرسشنامه­های  پیش‌آزمون بر اساس نمره برش، انتخاب و به صورت تصادفی در دوگروه 15 نفری آزمایش و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش، آموزش مهارت­های اجتماعی- ارتباطی را دریافت کردند. معیارهای ورود به مطالعه عبارتند از: کسب نمره باورهای فراشناختی و نمره ترس از ارزیابی مثبت و منفی بیشتر از نقطه برش(برای ترس از ارزیابی منفی کسب نمره بالاتر از 24، برای ترس از ارزیابی مثبت کسب نمره بالاتر از 21 و برای باورهای فراشناختی نمره بالاتر از 40 )، عدم شرکت همزمان در سایر برنامه‌های آموزشی، درمانی و روانشناختی و عدم دریافت مشاوره فردی یا دارودرمانی، تمایل و رضایت آگاهانه برای مشارکت در پژوهش بوده و تمایل نداشتن برای شرکت در پژوهش و بدست آوردن نمرات پیش آزمون کمتر از نقطه برش معیار های خروج از مطالعه بود. داده ها با استفاده از تحلیل کواریانس و پیش­فرض­های آن در نرم افزار SPSS  نسخه 24 تحلیل شد.

ابزارهای پژوهش

الف) پرسشنامه باورهای فراشناختی ولز وکاترایت هاتن: یک مقیاس خودگزارشی 30 آیتمی است که تفاوت­های فردی را درمورد باورهای فراشناخت، قضاوت­ها و گرایشات نظارت­گری ارزیابی می­کند، که در سال ۲۰۰۴ توسط ولز و کارترایت هاتون ساخته شد. پرسشنامه دارای ۵ زیرمقیاس؛ مهارناپذیری و خطر، باورهای مثبت درباره نگرانی، وقوف شناختی یا خودآگاهی شناختی، اطمینان به حافظه یا اطمینان شناختی و نیاز به مهار افکار است. این پرسشنامه در یک طیف چهار درجه‌ای از موافق نیستم تا خیلی موافقم نمره‌گذاری می‌شود. در بررسی ولز (2010) روایی سازه­ای ضریب همبستگی پرسشنامه فراشناخت با پرسشنامه اضطراب صفت حالت اسبیل برگر (۵۳/۰) و پرسشنامه نگرانی حالت بین (۵۴/۰) پرسشنامه اختلال وسواس فکری  عملی پادوا (۴۹/۰) معنادار است و در پژوهش تعجبی و مرادی(1395) اعتبار درونی مقیاس با ضریب آلفای کرونباخ نشان داد؛ زیرمقیاس­های کنترل­ناپذیری 83/0، باورهای فراشناختی71/0، اطمینان شناختی 88/0، نیاز به کنترل افکار 84/0 و پایایی کل نیز 87/0 بود. پایایی به روش ضریب آلفای کرانباخ برای کل سوالات در پژوهش حاضر 81/0بدست آمد.

ب) پرسشنامه ترس از ارزیابی مثبت ویکز: پرسشنامه خود گزارشی و شامل 10 ماده می­باشد که توسط ویکز (2010) ساخته شد. شیوه نمره­گذاری این آزمون، بر اساس مقیاس لیکرت ( از صفر کاملا نادرست تا 9 کاملا درست) بود. همسانی درونی مقیاس ترس از ارزیابی مثبت با ضریب آلفای کرونباخ برای کل نمونه 85/0 بیان شده و ضریب روایی همزمان این مقیاس با مقیاس اضطراب تعامل اجتماعی  70/0و معنادار گزارش شده است (دمرچلی، کاکاوند و جلالی، 1396). پایایی به روش ضریب آلفای کرانباخ برای کل سوالات در پژوهش حاضر 70/0بدست آمد.

ج) پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی لیری (1983): فرم کوتاه پرسشنامه لیری شامل 12 سوال است و به منظور توصیف ساختارهای ترس آور و نگران کننده طراحی شده است. پاسخ دهنده، وضعیت خود را در هر سوال در یک طیف پنج درجه­ای (1= هرگز صدق نمی­کند تا 5= تقریباً همیشه صدق می­کند) مشخص می­کند. در این مقیاس، از طریق هشت سوال، وجود ترس و نگرانی درباره ارزیابی منفی دیگران و از طریق چهار سوال دیگر، نبود ترس و نگرانی درباره ارزیابی منفی دیگران اندازه­گیری می­شود. نمره­های بالا نشان می­دهند که فرد سطوح بالای اضطراب و ترس را تجربه می­کنند (دمرچلی و همکاران، 1396). بررسی گروهی از دانشجویان مقطع کارشناسی با این مقیاس نشان داد که این ابزار همبستگی بالایی با فرم اصلی این مقیاس دارد ( 96/0 r=). اعتبار این مقیاس به روش بازآزمایی و با فاصله زمانی دو هفته 98/0 و همسانی درونی آن به روش آلفای کرونباخ 83/0 بود (داداش زاده، یزدان دوست، غرایی و اصغرنژاد،1391). پایایی به روش ضریب آلفای کرانباخ  برای کل سوالات در پژوهش حاضر 61/0بدست آمد.

پروتکل آموزشی در طول  دوره دو ماهه طی 8 جلسه 1ساعته به صورت هفتگی برگزار شد. عنـاوین و موضوعات برنامه آموزشی ارائه شده به شرح جدول 1 بوده است.

جدول 1 .برنامه و مراحل اجرای آموزش مهارتهای اجتماعی- ارتباطی

جلسه

شرح مختصر از محتوای جلسات

 اول

آشنایی و معرفی اولیه، بیان نکاتی درباره شیوه­های ارتباط در جامعه، بیان اهداف.

 دوم

آماده­سازی و خاتمه یک ارتباط مفید، موانع ارتباط مؤثر، تشریح مدل ارتباطی، زبان غیرکلامی و تفسیر آن، خصوصیات فیزیکی و عوامل محیطی در ارتباط غیرکلامی.

سوم

انواع گوش کردن، موانع گوش کردن، تسلط بر مهارت­های گوش کردن حین رابطه.

چهارم

انعکاس احساسات و معانی، همدلی صوتی و دادن پاسخ قاطع اما انعطاف پذیر

پنجم

انواع ابراز وجود، فواید و کارکردهای آن، شیوه برقراری ارتباط در اجتماع، مراحل شش گانه ابراز وجود، پرورش قدرت نه گفتن، آموزش صحیح انتقاد کردن و آموزش پذیرش انتقاد دیگران

ششم

تعارض و انواع آن، روش­های پیشگیری و مهار تعارض­های شخصی و گروهی

هفتم

روش حل مشارکت­آمیز مسئله و کاربرد آن، تله­های فرآیند حل مسئله.

هشتم

صداقت، همدلی و عشق، طرح و اجرای تعهدنامه­ای برای بکارگیری مهارت­های اجتماعی- ارتباطی.

 

یافته ها

دانش آموزان شرکت کننده 3/33 درصد پایه هفتم، 3/33 درصدپایه هشتم و 3/33 درصد پایه تحصیلی نهم بودند. میانگین نمرات پیش آزمون و پس آزمون متغیرهای باورهای فراشناختی، ترس از ارزیابی مثبت و ترس از ارزیابی منفی در گروه مداخله و گواه در جدول 2 خلاصه شده است.

جدول 2. میانگین و انحراف معیار نمرات پیش­آزمون و پس­آزمون  در دو گروه آزمایش و گواه

متغیر

گروه /مرحله

پیش­آزمون

پس­آزمون

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

باورهای فراشناختی

آزمایش

66/65

99/10

20/56

66/13

گواه

66/62

14/11

40/66

22/10

ترس از ارزیابی مثبت

آزمایش

06/32

93/5

60/25

40/5

گواه

53/32

82/5

46/31

96/5

ترس از ارزیابی منفی

آزمایش

80/38

75/7

86/31

86/7

گواه

86/40

96/4

73/38

37/8

 

جهت اجرای تحلیل کوواریانس ابتدا پیش فرض­های آزمون اجرا شد. بررسی پیش­فرض­های نرمال بودن، همگنی واریانس­ها و آزمون ام باکس اجرا و تأیید شد. آزمون کشیدگی و چولگی جهت بررسی نرمال بودن داده­ها نشان داد؛ نمرات متغیرهای پژوهش در محدوده (2- و 2+) قرار دارد، بنابراین متغیرها از توزیع نرمالی برخوردار بودند. نتایج آزمون لوین برای برابری واریانس خطای متغیرهای وابسته در متغیرهای باورهای فراشناختی، ترس از ارزیابی مثبت و منفی و آزمون M باکس در جدول (3) آمده است.

جدول 3: نتایج آزمون لوین و M باکس  

متغیر

F

df1

df2

p

باورهای فراشناختی

10/0

1

28

75/0

ترس از ارزیابی منفی

05/3

1

28

09/0

ترس از ارزیابی مثبت

000/0

1

28

98/0

آزمون M باکس

14/1

6

80/56

33/0

 

همانگونه که در جدول 3 ملاحظه می­شود، مفروضه برابری واریانس خطا برای همه متغیرها برقرار شد (05/0p>)  و آزمون M باکس پیش شرط تحلیل کوواریانس چند متغیره برقرار است(05/0p>).

جدول 4: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری نمرات با کنترل نمرات پیش آزمون

نام آزمون

مقدار

درجه آزادی فرضیه

درجه آزادی خطا

F

معناداری

مجذور اتا

آزمون اثر پیلایی

55/0

3

23

51/9

001/0

55/0

آزمون لامبدای ویلکز

44/0

     3

23

51/9

001/0

55/0

آزمون اثر هتلینگ

24/1

3

23

51/9

001/0

55/0

آزمون بزرگترین ریشه روی

24/1

3

23

51/9

001/0

55/0

 

جدول (4) نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس چندمتغیره بر روی میانگین­های پس­آزمون گروه مداخله و گواه را با کنترل پیش­آزمون نشان می‌دهد. همانطور که نتایج نشان می‌دهد مقدار F معنی­دار بوده است( 3 df= و.51/9F=وP<0.05 ) و می‌توان نتیجه گرفت که آموزش مهارت اجتماعی-ارتباطی حداقل بر یکی از متغیرهای باورهای فراشناختی، ترس از ارزیابی مثبت و ترس از ارزیابی منفی تاثیرگذار بوده است. برای مشخص شدن تاثیر آموزش برهر یک از متغیرها، نتایج تحلیل کواریانس در جدول 5 ارائه شده است.

 

جدول5.نتایج تحلیل کواریانس مقایسه تاثیر آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر نمرات متغیرهای باورهای فراشناختی، ترس از ارزیابی مثبت و منفی

اثر

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

نسبت F

معنی­داری

ضریب ایتا

باورهای فراشناختی

44/1148

1

44/1148

16/11

003/0

30/0

ترس از ارزیابی منفی

66/218

1

66/218

88/5

023/0

19/0

ترس از ارزیابی مثبت

25/248

1

25/248

12/17

001/0

40/0

 

همانطور که جدول (5) نشان می‌دهد در متغیر باورهای فراشناختی مقدار F معنی‌دار بوده است (16/11F=وP<0.05 ) و می توان نتیجه گرفت که آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر باورهای فراشناختی  تاثیر گذار بوده است و میزان این تاثیر در مرحله پس­آزمون30 درصد بوده است. در ترس از ارزیابی منفی مقدار F معنی­دار بوده (88/5F= وP<0.05 ) و می­توان نتیجه گرفت که آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر ترس از ارزیابی منفی تاثیر گذار بوده است و میزان این تاثیر در مرحله پس آزمون 19 درصد بوده است. درترس از ارزیابی مثبت مقدار F معنی­دار بوده (12/17 F=وP<0.05 ) و می­توان نتیجه گرفت که آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر ترس از ارزیابی مثبت تاثیر گذار بوده است و میزان این تاثیر در مرحله پس آزمون40 درصد بوده است. مقایسه میانگین­های دو گروه نشان داد که آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی موجب کاهش باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی شده است.

بحث و نتیجه­گیری

هدف از پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر باورهای فراشناختی و ترس از ارزیابی مثبت و منفی در دانش­آموزان مقطع متوسطه بود. نتایج پژوهش نشان داد آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر باورهای فراشناختی در دانش­آموزان مقطع متوسطه مؤثر بود. بنابراین می­توان گفت آموزش مهارتهای ارتباطی اجتماعی باعث کاهش باورهای فراشناختی ضعیف افراد می­شود بنا به کمبود مطالعات در مورد اثربخشی مهارتهای ارتباطی اجتماعی بر باورهای فراشناختی، می‌توان به مطالعاتی که به طور ضمنی به این موضوع پرداخته­اند اشاره کرد که نتایج پژوهش حاضر با یافته­های سالگورو و همکاران (2019)، حسنوند عموزاده و همکاران (1392) و گل محمدی و همکاران(1395) بر تاثیر روی باورهای فراشناختی همسو بود. از آن جهت که سوگیری در تعبیر و تفسیر رویدادهای محیط اجتماعی منجر به ایجاد فرضیه‌های اشتباه در مورد خود و محیط اجتماعی می‌شود و این امر ارزیابی منفی از موقعیت‌های اجتماعی را به دنبال داشته و نتیجه این ارزیابی منفی، کناره گیری و عدم ارتباط با دیگران است، نتایج قابل تبیین است. از دیدگاه ولز(2009) باورهای فراشناختی مثبت و منفی در ارزیابی موقعیت‌های تازه با توجه به مدل کنش اجرایی خودتنظیمی بازبینی تهدیدآوری از موقعیت­های اجتماعی داشتند و این امر فعال­سازی باورهای مختل را به دنبال دارد. برای مثال باور مثبت" برای اینکه در امان بمانم، باید به خطر توجه کنم "موجب تداوم احساس تهدید در فرد می‌شود. همچنین باور منفی"من هیچ کنترلی به تفکر خود ندارم" با توانایی فرد درکنار گذاشتن سبک تفکر ناسازگارانه تداخل می­نماید. علاوه بر این باورهای منفی مانند" فکر کردن به این افکار باعث می‌شود تا کنترل ذهنم را از دست بدهم" باعث تشدید توجه تثبیت شده در وضعیت جاری می‌شود. اما با آموزش مهارت­های ارتباطی اجتماعی و فراگیری مهارت­هایی چون؛ نحوه­ی تفسیر زبان غیرکلامی و هم چنین شیوه­های استفاده از این قسمت از ارتبـاط (ارتبـاط غیرکلامـی)، کنترل افکارمنفی و خطر، آگـاهی از ویژگی­های شخصی و عوامل وضعیتی موجود در ارتباط، استفاده از شیوه­های مناسب ابراز وجود، موجب می­شود که دوری گزینی افـراد از جمـع، کنـاره­گیـری از مـردم پیرامون خویش و همچنین داشتن احساس منفی در ارتبـاط­هـای اجتمـاعی روزمـره، کاهش یابد.

همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان داد آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر ترس از ارزیابی منفی در دانش­آموزان مقطع متوسطه مؤثر است. به این صورت که آموزش مهارتهای ارتباطی اجتماعی باعث کاهش ترس از ارزیابی منفی شده بود. نتایج این پژوهش با یافته­های پژوهش زرگر و همکاران (1393) و برزگر و همکاران(1396) همخوانی داشت. همچنین پژوهش دهستانی، ابراهیمی و ابوهاشمی مقدم(1398) نشان دادند اضطراب اجتماعی می­تواند مهارت ارتباط بین­فردی در دانش­آموزان را پیش­بینی کند. در تبیین این یافته می­توان گفت، افراد به دلیل ترس از طرد شدن و ترس از ارزیابی منفی نسبت به تایید عمل خود از جانب دیگران حساس می­باشند و شاید این ترس­ها آن­ها را در موقعیت­های اجتماعی به گونه­ای مضطرب و پریشان می­سازد که جرئت اظهارنظر و ابراز عقیده را از دست می­دهند، اما آموزش موثر معمولا منجر به بهبود ادراک این افراد از مهارت­های اجتماعی خود می­شود. آموزش مهارت-های اجتماعی به افراد می­آموزند که در بسیاری از مواقع واکنش دیگران، بر خلاف پیش­بینی بدبینانه­شان ممکن است عادی و حتی مثبت نیز باشد (زرگر و همکاران،1393). بنابراین این آموزش باعث می‌شود دانش‌آموزان یاد بگیرند که در موقعیت‌های اجتماعی چه رفتاری باید داشته باشند تا بتوانند به شیوه مناسب و مطلوبی با اطرافیان خود روابط دوستانه و مناسب بین­فردی برقرار نمایند. این روابط دوستانه از سویی باعث خواهد شد که فرد در محیطی صمیمانه و بدون اضطراب به تعامل با دیگران بپردازد و از سوی دیگر در اثر تقویتی که نوجوان از موفقیت در برقراری ارتباط دوستانه دریافت می‌کند، پی خواهد برد که برای برقراری و ادامه روابط بین­فردی در سایر موقعیت‌ها نیز توانایی لازم را خواهد داشت. در نتیجه‌ی این اعتماد به نفس کسب شده در برقراری ارتباط مؤثر و مناسب بین­فردی و تقویت حاصل از این موفقیت، از هراس نوجوان در زمینه مورد ارزیابی منفی دیگران قرار گرفتن و اجتناب و اندوه وی در هنگام قرار گرفتن در بین دوستان و آشنایان و اجتناب از برقراری ارتباط تازه با افراد غریبه کاسته خواهد شد (برزگرو همکاران،1396). چرا که یادگیری مهارت­های ارتباطی دانش آموزان را نسبت به مهارت­های ارتباطی­شان خوشبین کرده در نتیجه می­تواند به افراد در کاهش ترس از ارزیابی منفی، یاری رساند.

دیگر نتایج پژوهش حاضر نشان داد آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی بر ترس از ارزیابی مثبت در دانش­آموزان مقطع متوسطه مؤثر است. به این صورت که آموزش مهارت‌های ارتباطی اجتماعی باعث کاهش ترس از ارزیابی مثبت شد. نتایج پژوهش حاضر با یافته­های ویکز و همکـاران (2008 )، ویکز و هوول (۲۰۱۲) و پژوهش هاشمی و همکاران(1393 ) همسو است. در پژوهش ویکز و هوول (2010 ) نـشان داده شد کـه ترس از ارزیابی مثبت با ناراحتی بیـشتر هنگـام دریافـت بازخورد اجتمـاعی مثبـت و بـاور ضـعیف­تـر بـه درسـتی بازخورد مثبت اجتمـاعی دریافـت شـده مـرتبط اسـت و ترس از ارزیابی مثبت رابطه اضطراب اجتماعی و ناراحتی مربوط به بازخورد مثبت اجتماعی را میانجی می‌کند. بنابراین بازنمـایی سوگیرانه در افراد ممکـن اسـت جنبه­های مثبت تصویر خود را به همان اندازه جنبـه­هـای منفی آن شامل شود. لذا به کمک تکنیک‌های مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، افراد مسئولیت رفتارهای خود را به عهده گرفته و در روابط بین فردی نیز بهتر عمل می­نمایند (شریعت باقری و نیک پور،1397)؛ در نتیجه با دریافت بازخورد مثبت اجتماعی دیگران، پریشان نمی­شوند زیرا بین اطلاعات مثبت با باورشـان مبنـی بـر انتظـار آنـان از عملکردشــان در موقعیــت­هــای اجتمــاعی ارتباط منطقی ایجاد می­کنند.

 به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که آموزش مهارت اجتماعی ارتباطی موجب کاهش میزان ترس از ارزیابی مثبت و منفی و باورهای فراشناختی شده است. لذا پیشنهاد می‌شود برنامه‌ای مدون جهت آموزش مهارت‌های ارتباطی به صورت کارگاه‌های آموزشی و یا تدوین کتاب های راهنما در این زمینه برای مقاطع مختلف تحصیلی، توسط آموزش و پرورش درنظر گرفته شود و معلمین و مسئولین امر تعلیم و تربیت با الگوسازی مناسب در زمینه‌ی ارتباط مؤثر با دیگران، بستر مستعدی جهت آموزش عینی‌تر، فراهم سازند. اما پژوهش حاضر با محدودیت­هایی روبرو بود از جمله می‌توان به محدود شدن نمونه به پسران متوسطه اول و عدم امکان مقایسه نتایج در دو جنس، تعداد زیاد سوالات در سنجش متغیرهای پژوهش، متغیر بودن جلسات در روزهای هفته بدلیل برنامه­های آموزشی و امکان حضور دانش آموزان در تمامی جلسات در طول دوره اشاره کرد. همچنین پیشنهاد می­شود پژوهش بر روی دانش آموزان دختر و همچنین در مقاطع تحصیلی دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرد.

 

[1]. Brown, Yu, & Etherington

[2]. O’Reilly

[3]. Abdelrahman

[4]. Wells

[5]. Salguero, Ramos-Cejudo, García-S ancho, Cogn

[6] .FEAR OF NEGATIVE EVALUATION (FNE)

[7]. Rofiqul 

[8]. Tanaka & Ikegami

[9]. Ganesh, Athilakshmi, Maharishi & Maya

[10]. Weeks & Howell

[11]. Denault & Déry

  • امیدی، مجید، قاسم­زاده، سوگند و دهقان، حمیدرضا. (1397). اثربخشی آموزش پذیرش و تعهد بر باورهای فراشناختی و نقص پردازش‌های شناختی- هیجانی دانشجویان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، مجله مطالعات ناتوانی، 8(1)، 87-95.
  • برزگر بفرویی، کاظم، زارعی حسین­آبادی، مهدی و امیدیان، مرتضی. (1396). اثربخشی آموزش مهارت‌های ارتباطی بر اضطراب اجتماعی نوجوانان پسر کم‌توان ذهنی. روانشناسی افراد استثنایی، 7 (26)، 107-89.
  • بولتن، ر. (1994). روانشناسی روابط انسانی (مهارت­های مردمی). ترجمه حمیدرضا سهرابی(1397). تهران: انتشارات رشد.
  • پور­فراهانی، منیره، مرادیان، نجمه، زمانی­نیا، فاطمه، کیمیایی، سیدعلی و آقا محمدیان شعرباف، حمیدرضا. (1398). اثربخشی آموزش مهارت‌های ارتباطی بر سازگاری و تاب‌آوری زوج‌های جوان. زن و فرهنگ، 11(95)، 108-95.
  • تعجبی، مژده و مرادی، امید. (1395). مقایسه باورهای فراشناختی و تنظیم هیجان در بین نوجوانان سیگاری و غیرسیگاری شهر سنندج، روانشناسی و روان پزشکی شناخت، 3(3)، 40-48.
  • حاتمی، محمد، صادقی­راد، سعید و حسنی، جعفر. (1394). اثربخشی آموزش مهارت­های‌ ارتباطی در تکانشگری نوجوانان دختر دارای علائم اختلال سلوک.نشریه پژوهش در نظام­های آموزشی، 9(31)، 227-254.
  • حبیبی کلیبر، رامین، فرید، ابوالفضل، مصرآبادی، جواد و بهادری خسروشاهی، جعفر. (1398). اثربخشی آموزش مهارت‌های اجتماعی و هیجانی بر بهبود روابط بین­فردی دانش‌آموزان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 12(1)، ۸-۱۵.
  • حسنوندعموزاده، مهدی، روشن، رسول و حسنوندعموزاده، مسعود.(1392). رابطه باورهای فراشناختی با علایم اضطراب اجتماعی(اجتناب، ترس و ناراحتی فیزیولوژیک) در جمعیت غیربالینی. پژوهش­های علوم شناختی و رفتاری،3(2)، 70-55.
  • داداش‎زاده، حسین، یزدان‎دوست، رخساره، غرایی، بنفشه و اصغرنژاد‎فرید، علی­اصغر. (1391). اثربخشی درمان شناختی ‎رفتاری گروهی و مواجهه‎درمانی بر میزان سوگیری تعبیر و ترس از ارزیابی منفی در اختلال اضطراب اجتماعی.مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 18(1)، 40-51.
  • دمرچلی، نسیم، کاکاوند، علیرضا و جلالی، محمدرضا. (1396). نقش واسطه‎ای ترس از ارزیابی مثبت و منفی در ارتباط اضطراب اجتماعی و اختلال خوردن در ارتباط اضطراب اجتماعی و اختلال خوردن. روانشناسی تحولی روانشناسان ایرانی، 13(271)، 271-284.
  • دهستانی، مهدی، ابراهیمی، مریم و ابوهاشمی مقدم، سیده زهره. (1398). پیش­بینی مهارت ارتباط بین‌فردی‌ در‌ دانش‌آموزان ‌بر اساس ‌میزان‌ بلوغ‌ عاطفی‌ و اضطراب اجتماعی. پژوهشهای ‌روانشناسی ‌اجتماعی، 36 ، 115-128.
  • رباطی میلی، سمیه وکریمی، مینا. (1397). نقش پیش­بینی­کنندگی باورهای فراشناختی، ذهن­آگاهی و ترس از ارزیابی منفی در اضطراب اجتماعی نوجوانان، مجله پژوهش­های روانشناسی اجتماعی، 8(31)، 68-51.
  • زرگر، یداله، بساک­نژاد، سودابه، اخلاقی­جامی، لیلی و زمستانی، مهدی. (1393). مقایسه تأثیر آموزش گروهی مهارت اجتماعی و گروه­درمانی شناختی-رفتاری در کاهش اضطراب­اجتماعی دانشجویان. مجله پزشکی ارومیه، ۲۵ (۳)،۱۷۲-۱۸۱.
  • شریعت­باقری، محمدمهدی و نیک­پور، فاطمه. (1397). تاثیر آموزش مهارت­های اجتماعی  ارتباطی بر مسئولیت­پذیری و سازگاری دانش­آموزان .روش­ها و مدل­های روانشناختی، 9(32)،203-220
  • عبدالهی، ملیحه و داوودی، اعظم. (1398). پیش­بینی اضطراب نوجوانان براساس ادراک نوجوانان از کنترل والدین: نقش میانجی باورهای فراشناختی. روش­ها و مدل­های روانشناختی، 10(65)،35-80
  • قدمپور، سمانه، محمدخانی، شهرام و حسنی، جعفر. (1398). نقش تشخیصی ترس از ارزیابی مثبت و منفی، کمال­گرایی و توجه معطوف به خود در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی، پرخوری عصبی و افراد بهنجار. مجله روانشناسی بالینی ،11(1)، 1-12
  • گل­محمدی، کریم، منتشلو، سمیه و توانا، زهرا. (1395). نقش باورهای فراشناختی و حساسیت اضطرابی در پیش‌بینی اضطراب اجتماعی، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 26(136)،179-184.
  • لطفی، صدیقه،ابوالقاسمی، عباس و نریمانی، محمد.(1392).مقایسه پردازش هیجانی و ترس از ارزیابی­های مثبت و منفی در زنان دارای فوبی­اجتماعی و زنان عادی. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی،14(3)،101-111.
  • مالمیر، طیبه؛ میرهاشمی،مالک؛ کاظمی حقیقی، ناصرالدین و باقری، نسرین. (1398). تدوین الگوی رضایت از زندگی براساس ویژگی­های شخصیتی و حل­مساله اجتماعی با میانجیگری بیتابی روانی در افراد متاهل. پژوهش­های روان شناسی اجتماعی، 9(33):115-127.
  • ولز، آ. (1962). فراشناخت­درمانی برای اضطراب و افسردگی، مترجمان مهدی اکبری،ابوالفضل محمدی، زهرا اندوز(1394)، چاپ دوم، تهران: انتشارات ارجمند.
  • هاشمی، تورج، نقیبی، راضیه، خانجانی، زینب و ماشینچی عباسی، نعیمه.(1393) .نقش مهارت­های ارتباطی و ذهن­آگاهی در مقابله با تعارضات بین­فردی و حل­مساله اجتماعی. مجله پژوهش­های روانشناسی اجتماعی، 4(15): 1-24.