نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه جامعه شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: خشم به‌عنوان یک احساس در فرد ظاهر میشود و عدم توانایی کنترل بر آن منجر به نشخوار خشم و بروز رفتارهای خشونتآمیز میگردد. پژوهش حاضر باهدف بررسی نشخوارخشم و عوامل جامعهشناختی مؤثر بر آن، در بین زندانیان مرتکب رفتارهای خشونتآمیز شهر یزد و بوشهر پرداخته است.
روش: روش تحقیق حاضر از نوع پیمایشی - همبستگی و جامعه آماری را زندانیان مرد مرتکب رفتارهای خشونتآمیز (قتل عمد و ضرب‌وجرح)، زندانهای مرکزی شهر یزد و بوشهر تشکیل میدهند. به دلیل محدود بودن تعداد زندانیان جرائم خشونتآمیز در این دو زندان مطالعه به‌صورت تمام‌شماری با تعداد 300 نفر موردبررسی قرار گرفتند. دادهها از طریق پرسشنامههای نشخوار فکری خشم سکودولسکی و همکاران (ARS)، مقیاس تنهایی اجتماعی دی توماسو و همکاران، پرسشنامه استاندارد دینداری گلاک و استارک و پرسشنامه احساس ناکامی گیلبرت و آلن، جمعآوری گردید. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم‌افزارهای spssو Amos استفاده‌شده است.
یافتهها: یافتهها نشان داد که بین متغیرهای ناکامی و تنهایی اجتماعی عاطفی با نشخوار خشم رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد (05/0<P). بین دینداری و نشخوارخشم رابطه منفی و معنیداری مشاهده شد(05/0<P). طبق نتایج مدل معادله ساختاری که شاخصهای آن از برازش مطلوبی برخوردار هستند، افزایش احساس ناکامی و کاهش دینداری تأثیر قابل‌توجهی بر نشخوار خشم دارند.
نتیجه گیری: زندانیانی که دینداری کمتری دارند و احساس تنهایی اجتماعی میکنند، بااحساس ناکامی در ارضاء نیازها، مطالبات و تعاملات، مستعد درگیری درونی و نشخوار خشم شده و همین امر، بروز رفتارهای خشونتآمیز را در آنان تشدید میکند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The role of social loneliness, failure and religiosity in ruminating the anger of prisoners
نویسندگان [English]
- mahnaz farahmand 1
- Mehrdad sharooni 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Yazd Universit,y, Yazd, Iran
2 Graduate of Master of Sociology, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]
Introduction: Anger appears as a feeling in a person and the inability to control it leads to anger rumination and violent behavior. This study aimed to investigate anger rumination and the sociological factors affecting it among prisoners who committed violent behaviors in Yazd and Bushehr.
Method: The present study is a survey-correlation study and the statistical population consists of male prisoners who committed violent behaviors (murder, assault and battery) in the central prisons of Yazd and Bushehr. Due to the limited number of violent crimes in these two prisons, the study was conducted on a total of 300 people. Data were collected through the Anger rumination questionnaire (ARS) of Svkvlsky et al, the Social Loneliness Scale, the Glock and Stark Standard Religiosity Questionnaire, and the Gilbert and Allen Failure Questionnaire. SPSS and Amos software was used to analyze the data.
Findings: Findings showed that there is a direct and significant relationship between religiosity, failure, and emotional social loneliness with anger rumination (P <0.05). There was a significant negative relationship between religiosity and rumination(P <0.05). According to the results of the structural equation model, the indicators of which have a favorable fit, increase in the feeling of failure, and decrease in religiosity have a significant effect on anger rumination.
Conclusion: People who are less religious and feel socially lonely become more prone to internal strife and rumination with a sense of failure to satisfy needs, demands, and interactions, and this factor deteriorates their violent behaviors.
کلیدواژه‌ها [English]
- Anger Ruminant
- social loneliness
- failure
- Prisoner
- Yazd and Bushehr
مقدمه
خشم[1] یکی از مباحث اساسی در حیطۀ انسانی است که توجه بسیاری از صاحب‌نظران علوم مختلف را در سال‌های اخیر به خود جلب کرده است (الماسی و مرادی، 1391). خشم در زندگی روانشناختی انسان‌ها نقش مهمی ایفا میکند. باوجود شیوه ابراز خشم در میان روابط بین فردی و خانواده، فقدان تحقیقات علمی منظم و دقیقی در حیطه تنظیم افکار، احساسات و اعمال پرخاشگرانه وجود دارد که شاید یکی از دلایل آن عدم درک مکانیزمهای زیربنایی آن از قبیل نشخوار خشم است که در استفاده از مکانیزمهای خودکنترلی فرد اختلال ایجاد کرده و به‌تبع آن باعث افزایش خشم میشود (محمودی، سباکنژاد و مهرابیزاده، 1395).
بسیاری از صاحب‌نظران وقوع رفتارهای خشونتآمیز در میان زندانیان را درگرو نشخوار خشم بیان میکنند. سکودولسکی (2001) نشخوارخشم را به‌عنوان یک فرایند شناختی و اجتناب‌ناپذیر و تکرارشونده تعریف میکنند که در جریان تجربه خشم ظاهر میشود، پس‌ازآن ادامه مییابد و باعث تداوم و افزایش خشم میباشد (خانی قریهگپی،1391). به‌طور طبیعی، افراد احساس خشم و برانگیختگی فیزیولوژیک مرتبط به آن را 10تا 15دقیقه تجربه میکنند و سپس قادرند خشم خود را کنترل کرده و اعمال پرخاشگرانه را کاهش دهند. اما اگر پدیده نشخوارخشم[2] رخ دهد و افراد پس از تجربه رویداد خشم‌آلود به نشخوار آن بپردازند، تجربه خشم ازنظر عاطفی و شناختی برای مدت‌ها دوام میآورد (محمودی، سباکنژاد و مهرابیزاده،1393) و افکاری سمج، چرخان و افسرده سازند که پاسخی منفی به خلقیات منفی است (شاهحسینی و معنویپور، 1395)
بسیاری از تحقیقات نشان میدهند نشخوار خشم پیش‌بینی کننده مهمی در رابطه با پرخاشگری و تجاوز زندانیان است (ونگ، یانگ، یانگ، گائو، ژآئو، شای و لی[3]، 2018). بسیاری از محققان بر این نظرند که نشخوار خشم پیش‌بینیکننده پرخاشگری فیزیکی و کلامی و خصومت است (آنستیز، آنستیز، سلبی و جوینر، 2009، سعیدی، حسن صبوری و هاشمی، 1399، نصیری و نوری 1400). نشخوار خشم به افزایش مشکلات احساسی، ارتباطی و اجتماعی (لی، دو، سیتو، سالکونی، وانگ و فریسه، 2019)، خشونت و پرخاشگری (گریوانی، طاهری و علیزاده، 2021)، مصرف الکل (ویکفورد، کانیس-دیمند و استاتهام[4]، 2018) مشکلات جنسی (ویکلینگ و بارنت[5]،2011)، افسردگی و اضطراب (خرم نیا، فروغی، گودرزی، بهاری بابادی و طاهری، 1399، گاردنر، دادسورث، سلبی[6]، 2014) منجر میشود. تحقیقات پیشین همچنین نشان میدهند که خشم و نشخوارخشم با کاهش سطوح روابط و پیوندهای خانوادگی، دوستان و آشنایان افزایش مییابد (مجدی، بلقان‌آبادی، منصوری، اکبرزاده و خدابخش، 1400، کوکینوس، وولگاریدو، دسپوتی و جی[7]، 2021، زنگ و شیا[8]، 2019). بنابراین نتیجه این دوام خشم میتواند، از سطح فردی فراتر رفته و زندگی اجتماعی را به مخاطره اندازد و باعث بروز مشکلاتی گردد که هزینه آن بر دوش تمامی افراد جامعه خواهد بود (دیوبند، 1388).
در حوزه روانشناسی اجتماعی عوامل مختلفی به‌عنوان زمینه‌ساز هیجان خشم و نشخوار آن‌که عامل بروز رفتارهای خشونتآمیزاست، معرفی‌شده‌اند که میتوان به ناکامی و تنهائی و گسست روابط اجتماعی ازجمله عوامل تأثیرگذار اشاره نمود. جان دولارد و لئوناردوب (1393) بر این باورند انسان‌هایی دچار خشم و نشخوار خشم میشوند و دست به عمل خشونتآمیز می‌زنند، که تحت تأثیر یک نوع ناکامی درزمینه دستیابی به اهدافشان قرار می‌گیرند. به عقیده این‌ها کلیه رفتارهای پرخاشگرانه به‌ویژه خشونت را میتوان در محرومیت و ناامیدی جست‌وجو کرد. به باور جان دولارد و همکارانش، خشونت و خشم همیشه پیامد ناکامی است و ناکامی همیشه منجر به پرخاشگری میشود. ثمره ناکامی خشم ذهنی و عینی است که در تلاش برای صدمه زدن و خراب کردن اشیاء و افرادی است که ازنظر فرد ناکام، سد رسیدن به هدف او هستند (سفیری، 1379). درون و پروت (1999) ناکامی را فقدان شی‌ء ای که نیازی را برطرف میکند، تعریف میکنند. ناکامی با ایجاد مانع بر سر راه رسیدن به هدفی که فرد آن را مطلوب می‌شمارد پدید می‌آید، زمانی که دررسیدن به اهداف با موانع صعب‌العبور مواجه می‌شویم در ما ایجاد ناکامی میکند. این اهداف ممکن است ذهنی باشد و فرد گمان کند که در حال رسیدن به اهداف دلخواهش است و لذت‌ها آن را پیش‌بینی میکند و یا ممکن است در رفتار ظاهری متجلی شود. درهرحال چنانچه اتفاقاً مانعی سد راه تحقق اهدافی که فرد انتظار دستیابی به آن را دارد شود، میتوان گفت شخص ناکام شده است (آقائی و ملانوروزی، 1397). اگنیو(1992) عنوان میکند فشارها در هر شرایطی می‌توانند منجر به طیف وسیعی از حالت‌های هیجانی منفی ازجمله احساس سرخوردگی، ناکامی، خشم و... شوند. این احساسات در واکنش به فشارهایی مانند عدم همبستگی بین اعضای خانواده و عدم وجود همدلی بین آن‌ها و یا طرد از خانواده، احساس ناکامی و محرومیت، فشارهای اقتصادی و ... شکل می‌گیرند، افراد درنتیجه این فشارها احساس بدی میکنند و می‌خواهند در مورد آن‌ها کاری انجام دهند. خشم و بروز رفتارهای خشونتآمیز ناشی از آن یک پاسخ احتمالی در واکنش به این احساسات ناخوشایند است (علیوردینیا و یوسفی، 1392).
تنهایی اجتماعی متغیر دیگری است که میتواند خشم را تداعی و تشدید نماید. تنهایی به‌زعم آکوا (2016) به‌عنوان تجربه ناخوشایند فقدان روابط بین فردی دلخواه توصیف‌شده است و میتواند تداعی‌کننده پارهای از هیجانهای منفی مانند اضطراب، افسردگی، خشم، نشخوار خشم باشد (گاردنر، دادسورث، سلبی، 2014) و با حالت هیجانی افراد و بافت اجتماعی رفتار و سلامتی افراد هم‌بسته است (سقزی و گل محمدیان، 1400)، ویس (1973) بحث احساس تنهایی را در دو بعد انزوای عاطفی [9]و انزوای اجتماعی[10] مطرح کرد. در احساس تنهایی عاطفی، فقدان وابستگی عاطفی به شخص یا افراد دیگر برجستگی دارد، درحالی‌که در احساس تنهایی اجتماعی، عدم درگیری در روابط و شبکههای اجتماعی نقش بارزی دارد (جوادی آزاد، 1395). به‌زعم برخی صاحب‌نظران، افرادی که از داشتن روابط مثبت، پایدار و بااهمیت بی‌بهره‌اند، احساس عدم رضایت و محرومیت و درنهایت احساس تنهایی دارند، و معمولاً ویژگی انتقام‌جویانه، خشم و تحریک‌پذیری بیشتری را تجربه و ابراز میکنند و از عملکرد اجتماعی ضعیف‌تری برخوردارند(سقزی و گل محمدیان، 1400) و درنهایت نیز خشم ارتباطی بیشتری را در دایره تعاملی خود اعمال میکنند. (کوکینوس، وولگاریدو، دسپوتی، جی[11]، 2021، زنگ و شیا[12]، 2019)
علاوه بر تنهایی اجتماعی و ناکامی به نظر میرسد یکی از مؤلفه‌های اصلی دیگر که میتواند در کنترل خشم نقش زیادی داشته باشد تعهد دینی است. از دیدگاه جامعهشناسی، اعتقاد دینی به‌عنوان یک نماد اجتماعی دارای کارکردهای اساسی مانند: انضباط، انسجام، آرامش‌بخش و خوشبختیآفرینی در نظر گرفته میشود. دین میتواند موجبات آرامش روحی و امید به آینده را در افراد فراهم میآورد. اما اینکه تا چه حدی این متغیرها تأثیرگذار و واسطه این رابطه هستند، به‌خوبی مشخص نیست (ونگ، یانگ، یانگ، گائو، ژآئو، شای و لی، 2018). ازنظر هیرشی نیز هرچه میزان اعتقاد فرد نسبت به ارزشها و هنجارهای اخلاقی جامعه ضعیف‌تر باشد، خشونت نیز بیشتر است. به بیانی سادهتر ضعف در تعهدات دینی و اخلاقی زمینه مساعدی را برای نشخوارخشم و ارتکاب به رفتارهای خشونتآمیز فراهم میکند (ممتاز،1387). به باور آدامز و ایرلند[13] (2017) و آلیس[14] (2020) اعتقادات و باورهایی که زندانیان آن‌ها را مفید تلقی میکنند و نسبت به آن‌ها احساس تعهد دارند عموماً در تعدیل نشخوار خشم و رفتارهای پرخاشگرانه تأثیرگذارند. مولر (2015) در تحقیق خود دریافت که باورهای فراشناختی مثبت و منفی با شدت خشم و نشخوار فکری مجرمان زندانی ارتباط دارند.
تاکنون مطالعات زیادی در حوزه اجتماعی و روانشناسی اجتماعی به بررسی هیجان خشم و پرخاشگری پرداخته‌اند اما مطالعات اندکی در علل اجتماعی نشخوار خشم مشاهده میشود. درحالی‌که عوامل اجتماعی مانند نقش ارزشها و هنجارهای فرهنگی در تغییرات کمی و کیفی این پدیده ذهنی یا چگونگی وادار کردن افراد توسط ساختار اجتماعی به تجربه هیجان خشم و نشخوار آن از اهمیت زیادی برخوردار هستند به همین دلیل به پیشینههایی بسنده کردیم که بیشتر به متغیرهای اجتماعی مؤثر بر خشونت و خشم پرداخته‌اند. به‌عنوان نمونه، سالگرو، گارشیا، راموز و کنیز[15] (2019) با 947 نمونه از دو کشور اسپانیا و استرالیا نشان دادند که اعتقادات فراشناختی بدکارکرد، در نوجوانان نشخوار خشم بیشتری را ایجاد میکند. نوجوانان با نشخوار خشم بیشتر، تمایل بیشتری به اعمال خشونت دارند و رفتارهای توأم با پرخاشگری و خشونت را بیشتر بروز میدهند. ونگ، یانگ، یانگ، گائو، ژآئو، شای و لی (2018)، در تحقیقی با جامعه آماری دانشجویان دو دانشگاه در تایوان دریافتند که خشم به‌طور معنادار و مثبت با پرخاشگری ارتباط دارد و نشخوار خشم این ارتباط را تقویت میکند و به‌طور خاص رابطه معنیداری بین نشخوار خشم و تجاوز جنسی در بین افراد دارای محرومیت اخلاقی وجود داشت. وو، چی، زنگ، لین، دیو[16] (2018)، در پژوهشی در میان دانشجویان دانشگاه ماکاو چین دریافتند که کاهش نشخوار خشم نقش قابل‌توجهی برای افزایش آموزه اخلاقی ترحم و بخشش دارد. ویلکس، مورلند، دیلون، مکینتاش، بلیکی، واگنر، البوگن[17] (2019)، در پژوهشی با عنوان خشونت، حمایت اجتماعی و خطر ارتکاب به خودکشی در بین نظامیان ایالات‌متحده نشان دادند که افکار خودکشی در افراد نظامی با حمایت اجتماعی پایین‌تر و میزان خشم رابطه مستقیم و مثبت دارد. علاوه بر این نتایج نشان میدهد که پیشگیری از خودکشی میتواند از راه مداخلات مدیریت خشم و همچنین مداخلات جهت تقویت حمایت اجتماعی و خانوادگی به‌عنوان درمان برای این افراد مناسب است. پیتری (2018) با بررسی وضعیت بازداشتگاه های استرالیا به این نتیجه رسید که فضای زندان با تحمیل محرومیت‌ها و ناکامی‌های متعدد به زندانیان، عامل اصلی بروز آسیبهای و تنش‌های روانی در آنان است. هانس نورد، اسکار، کیارو، الماندرو، باهر، سوسا و مودویگ[18] (2014)، در پژوهشی باهدف بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی (ویژگیها سازمان اجتماعی) و سرمایه اجتماعی شناختی (اعتماد اجتماعی و ویژگیهای انسجام) بر خطر خشونت در مناطق شهری هندوراس دریافتند که سرمایه اجتماعی شناختی و ساختاری اجتماعی به‌شدت با ریسک خشونت مرتبط است. افرادی که دارای سرمایه اجتماعی شناختی بالایی بودند، خطر ارتکاب به خشونت کمتری از خود نشان دادند و در مقابل افرادی که دارای سرمایه اجتماعی کم شناخته‌شده بودند دارای خطر بالاتری بودند.
مجدی، بلقان‌آبادی، منصوری، اکبرزاده و خدابخش (1400) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که نشخوارخشم عواطف منفی و خشم را تحریک میکند، سطوح بالای عواطف منفی، تمایل به پرخاشگری را افزایش میدهد و به بروز رفتار قلدرمابانه منجر میشود. نتایج تحقیق میرزا بیگی و گهرگزی (1396) نشان داد که بین عدم برآورده شدن انتظارات از راههای مشروع، عدم تخلیه صحیح و مناسب خشونت انباشته، عدم تعهد به اصول اخلاقی، خانوادگی و اجتماعی، ضعف در کنترل خشم آنی، تضاد منافع، محیطهای حادثه‌خیز، خوی خشونت‌طلبی و غریزی با خشونت رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. خداپرست (1396)، در نتایج پژوهش خود نشان دادند که بین میزان نگرش مذهبی با خشونت میانفردی رابطه معنیدار وجود دارد. رحمانی، قاسمی و هاشمیانفرد (1395)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که بین رفتارهای پرخطر و تنهایی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همبستگی بین مقیاس کلی تنهایی با خشونت و خودکشی مثبت و معنادار بود. آژند و مریدی (1395)، در پژوهشی خود دریافتند که بین مجرمین جرائم خشن به‌ویژه قاتلین و افرادی عادی به لحاظ اعتقادی تفاوت وجود دارد، به این معنی که ضعف در نگرشهای مذهبی به لحاظ اعتقادی میتواند زمینه ارتکاب جرم به‌ویژه جرائم خشن را فراهم نماید. سه فرضیه بعدی که ابعاد عاطفی (تجربی)، پیامدی و مناسکی را مورد آزمون قرار میدادند نیز به همین صورت مورد تائید قرار گرفتند. یافتههای تحقیق سالاری (1395) نشان داد بین نظارت خانواده، پیوند اجتماعی، سطح خودکنترلی و پایبندی دینی رابطه منفی و معنادار وجود دارد؛ اما بین متغیرهای پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده با نگرش نسبت به خشونت و ابعاد آن رابطه معنیداری دیده نشد.
در اهمیت این موضوع همین بس که زندانی شدن تجربه هیجانات منفی، ناکامی، احساس خشم و تنهائی است به‌طوری‌که نتایج پژوهش‌ها نیز مؤید این امر است که نرخ شیوع خشم برای افراد عادی در طول زندگی 5/3درصد و برای زندانیان 7/5 درصد گزارش کردند (غریب پور، 1398). پرخاشگری و خشم در افراد زندانی، به دلیل ویژگیهای خاص زندان و همچنین ارتکاب رفتارهای خشونتآمیز قبل از زندان حائز اهمیت است. زندان باعث از دست دادن آزادی، دوری طولانی‌مدت از جامعه و خانواده، احساس تنهائی، تحمل فضای نامطلوب فیزیکی و ناکامی تعاملی و منابع است که موجب تداعی و درگیری ذهنی برای زندانیان میشود و به افزایش خشم و خشونت آنان منجر میشود. لذا بررسی و کنکاش در وضعیت ذهنی و روانی زندانیان و ارائه خدمات درزمینه بهداشت روانی به این گروه در معرض خطر که از دغدغه‌های صاحب‌نظران علوم متعدد میباشد، از اولویت‌های اساسی است و از سوی دیگر، خشونت و خشم مجرمان و زندانیان به‌ویژه ارتباط آن با عوامل بیرون از زندان و داخل زندان در حال حاضر، یکی از چالش‌برانگیزترین زمینههای پژوهشی میباشد. بنابراین لازم است طی تحقیقاتی تحلیلی- علمی وضعیت زندانی‌ها بیشتر موردتحقیق و تفحص قرار گیرد. در این تحقیق سعی شده است با ارزیابی مسائل زندانیان دو شهر یزد و بوشهر با استفاده از روش تحقیق کمی به این پرسش پاسخ داده شود میزان نشخوارخشم در میان مردان زندانی مرتکب رفتارهای خشونتآمیز به چه میزان است؟ ابعاد آن کدام است؟ رابطه بین ناکامی و نشخوار خشم چیست؟ نقش تنهائی و تعهدات مذهبی در شکل‌دهی به نشخوار خشم چقدر است؟
بر همین مبنا، هدف کلی این پژوهش بررسی رابطه تنهائی اجتماعی، ناکامی و دینداری بر نشخوار خشم در بین زندانیان مرتکب رفتارهای خشونتآمیز (قتل و ضرب‌وجرح) شهرهای یزد و بوشهر است. بر اساس این هدف کلی، فرضیه‌های زیر مطرح است:
به نظر میرسد بین ناکامی و نشخوارخشم رابطه وجود دارد.
به نظر میرسد بین تنهایی اجتماعی و نشخوارخشم رابطه وجود دارد.
به نظر میرسد بین دینداری و نشخوارخشم رابطه وجود دارد.
روش
روش مورد استفاده در پژوهش حاضر از نوع پیمایشی – همبستگی است. پژوهش حاضر از نوع "کاربردی" است و با توجه به ماهیت موضوع و هدف‌های پژوهش برای جمعآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده شده‌است. برای تدوین چارچوب نظری و همچنین تحقیقات پیشین از روش اسنادی بهره گرفته‌شده‌است. جامعه آماری پژوهش حاضر، تمامی زندانیان مرد مرتکب رفتارهای خشونتآمیز (قتل عمد و ضرب وجرح) زندان مرکزی شهر یزد و زندان مرکزی شهر بوشهر بودند. دلیل انتخاب این دو زندان نیز صرفاً کمبود نمونه موردنظر ما در یک زندان و نیز قابل‌دسترس بودن زندانهای این دو شهر برای محقق بود. ملاک حضور نمونه در تحقیق حاضر، داشتن پرونده مجرمانه، سابقه بیش از یک‌بار حبس، مردبودن، تمایل به همکاری برای پر کردن پرسشنامه بود.
با توجه به خاص بودن اعضای نمونه و نیز محرمانه بودن تعداد دقیق این گروه از زندانیان با همکاری مسئولان این دو زندان تلاش شد تا جایی که امکان آن وجود داشت پرسشنامهها بین اکثریت اعضای این گروه تکمیل شوند. درنهایت در زندان مرکزی شهر یزد 174 نفر و در زندان مرکزی شهر بوشهر 126 نفر و درمجموع 300 نفر انتخاب شدند. توزیع پرسشنامهها با تمایل و رضایت کاملی که پاسخگویان جهت پاسخدهی داشتند، تکمیل گردید و برای اطمینان کامل پاسخگویان، از طرح سؤال درباره مشخصاتی که هویت فرد را مشخص کند خودداری شد و جلب اعتماد و همکاری پاسخگو، شرط اخلاقی تکمیل پرسشنامه بود. با تکمیل پرسشنامههای آن‌ها وارد فرایند تحلیل شد. همچنین جهت تجزیه‌وتحلیل دادهها؛ در سطح توصیفی از شاخصهای گرایش به مرکز و پراکندگی و در سطح استنباطی نیز از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون والگوسازی معادلات ساختاری با استفاده از دو نرم‌افزار SPSS و AMOS نسخه 22 انجام شد.
ابزارهای پژوهش
الف: پرسشنامه نشخوار خشم : نشخوارخشم عبارت است از فرایند تکرارشونده و غالباً اجتناب‌ناپذیر فکر کردن در مورد تجربههای گذشته، که اغلب با افکار منفی در ارتباط است(سکودولسکی و همکاران، 2001). برای سنجش این متغیر از پرسشنامه استاندارد نشخوارخشم سکودولسکی، گلاب و کرومول 2001 که حاوی 19 سؤال بسته در قالب طیف لیکرت 5 گزینهای استفاده شد. سؤالات آزمون چهار زیر مقیاس نشخوارخشم شامل پس فکرهای خشم، افکار تلافی‌جویانه، خاطرات خشم و شناختن علتها را میسنجند. ویژگیهای روا نسجی مقیاس نشخوار خشم در پژوهشهای خارجی و تحقیقات داخلی متعدد بررسی و تائید شده است (بشارت، 2011، بشارت و محمد مهر، 2009). ضرایب آلفای کرونباخ در تمامی پژوهش‌ها نشان‌دهنده همسانی درونی خوب آزمون است (بشارت، 1397). ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه در تحقیق حاضر، در تمامی ابعاد 7 /0 به دست آمد.
ب) پرسشنامه ناکامی: آلن و گیلبرگ (1998) ناکامی را به‌عنوان حس مبارزه شکست‌خورده و از دست دادن و کاهش رتبه اجتماعی در دستیابی به منابع اجتماعی و منابع مادی مرتبط دانسته است (آبایی و یونسی، 1395). برای سنجش متغیر ناکامی از پرسشنامه استاندارد ناکامی که حاوی 16 سؤال بسته در قالب طیف لیکرت 5 گزینهای است، استفاده شد. پرسشنامه احساس ناکامی توسط آلن و گیلبرت در سال 1998 و بر اساس نظریه جایگاه اجتماعی ساخته‌شده است. پرسشنامه مذکور توسط ترصفی، کلانتر کوشه و لستر در سال 92 بر جمعیت 306 نفری ایرانی هنجار شده است که نتایج پایایی و روایی آن در هنجار ایرانی برای بعد احساس ناکامی درونی 89/0 و برای بعد ناکامی بیرونی 90/0 محاسبه شد (ترصفی و همکاران، 1394). در این پژوهش میزان پایایی به روش آلفای کرونباخ برای دو بعد بالاتر از 8/0 به دست آمد.
پ) پرسشنامه احساس تنهایی اجتماعی: پرلمان[19] (2004) احساس تنهایی را، حس ناخوشایندی میداند که انسان به هنگام درک فاصله بین روابط اجتماعی مطلوب و روابط اجتماعی موجود، تجربه میکند(جوادی آزاد، 1395). برای سنجش متغیر تنهایی اجتماعی از پرسشنامه استاندارد تنهایی اجتماعی استفاده شد. پرسشنامه مربوط به متغیر تنهایی اجتماعی حاوی 15 سؤال بسته در قالب طیف لیکرت 5 درجهای است. این مقیاس توسط (دی توماسو، برنان و بست[20] 2004) بر اساس تقسیمبندی ویس طراحی و تهیه گردید. این پرسشنامه توسط جوکار و سلیمی (1390) هنجاریابی شده و ضرایب آلفای کرونباخ در سه بعد تنهایی رمانتیک، تنهایی اجتماعی و تنهایی خانوادگی به ترتیب برابر با 92/0، 84/0 و 78/0 گزارش‌شده است. در این پژوهش نیز میزان آلفای کرونباخ برای کل ابعاد بالاتر از 7/0 کسب شد.
ت) پرسشنامه دینداری: دینداری به معنای داشتن اهتمام دینی است به‌نحوی‌که نگرش، گرایش و کنشهای فردی تحت تأثیر آن قرار میگیرد. بنابراین میتوان گفت که دینداری عبارت است از پایبندی فرد به دین پذیرفته خویش(طالبان، 1380). برای سنجش متغیر دینداری نیز در این پژوهش از پرسشنامه استاندارد دینداری گلاک و استارک[21] استفاده‌شده است. این پرسشنامه حاوی 26 سؤال بسته در قالب طیف لیکرت 5 درجهای در پنج بُعد اعتقادی، مناسکی، عاطفی، پیامدی و دانشی است. میزان آلفای برای تمامی ابعاد در این پرسشنامه بالاتر از7 /0 به دست آمد. بنابراین میزان پایایی تمامی متغیرهای این تحقیق که در یک پرسشنامه مورداستفاده قرار گرفتند، از طریق آلفای کرونباخ (همگی بیشتر از 7/0 بوده) و اعتبار آن‌ها از طریق صوری سنجیده شده است.
یافتهها
در پژوهش حاضر، پس از جمعآوری دادهها، برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و استنباطی استفاده‌شده است. یافتههای توصیفی نشان میدهد بیشترین فروانی ازنظر سن در بین زندانیان مرتکب رفتارهای خشونتآمیز مربوط به گروه سنی 40تا30 سال میباشد که 7/46 درصد از گروههای سنی دسته‌بندی‌شده را تشکیل میدهند. گروه سنی 29-19 سال 3/32 درصد، گروه سنی 40تا30 سال 7/46 درصد، گروه سنی 50-41 سال 7/16 درصد از کل را تشکیل میدهد و کمترین فراوانی در بین زندانیان رفتارهای خشونت-آمیز نیز مربوط به گروه سنی 60-51 سال بود که 3/3درصد از کل را شامل میشد. بیشترین فراوانی مربوط به مشاغل آزاد با درآمد پایین با 3/85 و کمترین فراوانی مربوط به مشاغل دولتی با درآمد بالابود که 3/1 درصد را شامل میشد. وضعیت تحصیلات نیز نشان میدهد بیشترین فراوانی را تحصیلات دبیرستانی با میزان 7/42، سایر گروهها نیز به ترتیب3/1 درصد بی‌سواد، 0/9 درصد تحصیلات ابتدایی، 7/25 درصد تحصیلات راهنمایی، 7/20 درصد دارای تحصیلات کاردانی و کارشناسی بودند و کمترین فراوانی نیز مربوط به کسانی بود که دارای تحصیلات کارشناسی ارشد و بالاتر بودند که تنها 7/0 درصد از پاسخگویان را شامل می‌شدند. ازنظر نوع جرم مرتکب شده نیز 3/14 درصد از پاسخگویان ما را کسانی شامل میشد که مرتکب قتل عمد شده بودند. و 3/85 درصد نیز به خاطر ضرب‌وجرح در حال گذراندن دوران محکومیت خود بودند.
یافتههای استنباطی پژوهش نیز در جداول زیر نشان داده‌شده است.
جدول 1. همبستگی بین متغیر نشخوارخشم و ناکامی
|
ابعاد ناکامی ابعاد نشخوار خشم |
ناکامی درونی |
ناکامی بیرونی |
شاخص ناکامی |
|
پس اندیشه خشم |
**477/0 |
**526/0 |
**541/0 |
|
افکار انتقام‌جویی |
**436/0 |
**473/0 |
**490/0 |
|
خاطرات خشم |
**516/0 |
**592/0 |
**600/0 |
|
فهم علل |
**426/0 |
**464/0 |
**480/0 |
|
شاخص نشخوار خشم |
**547/0 |
**607/0 |
**623/0 |
05/0>P * 01/0P<**
نتایج جدول شماره 1 نشان میدهد که بین دو متغیر ناکامی و نشخوار خشم با ضریب همبستگی (**623/0) رابطه معنیداری وجود دارد. یعنی افزایش احساس ناکامی منجر به افزایش نشخوار خشم میگردد. در ابعاد مختلف این دو متغیر نیز این رابطه قابل‌مشاهده است. بنابراین این فرضیه ما با ضریب اطمینان 99 درصد تائید میگردد.
جدول 2. همبستگی بین متغیر دینداری و نشخوار خشم
|
دینداری نشخوارخشم |
اعتقادی |
عاطفی |
پیامدی |
مناسکی |
شاخص دینداری |
|
پس اندیشه خشم |
*128/0- |
**182/0- |
*131/0- |
**237/0- |
**232/0- |
|
افکار انتقام‌جویی |
**263/0- |
**315/0- |
**179/0- |
**272/0- |
**347/0- |
|
خاطرات خشم |
**153/0- |
**193/0- |
**163/0- |
**262/0- |
**263/0- |
|
فهم علل |
057/0- |
109/0- |
031/0- |
**161/0- |
*126/0- |
|
شاخص نشخوار خشم |
**177/0- |
**235/0- |
**154/0- |
**277/0- |
**287/0- |
05/0>P * 01/0>P**
نتایج جدول شماره 2 نشان میدهد که بین دینداری و نشخوارخشم رابطه منفی و معنیداری وجود دارد. این بدان معناست که هرچه دینداری در ابعاد اعتقادی، عاطفی، پیامدی، مناسکی نزد زندانیان بیشتر باشد نشخوار خشم در سه بعد پس اندیشه خشم، افکار انتقام‌جویی و خاطرات خشم در بین آنان کاهش‌یافته و با کاهش میزان دینداری، میزان نشخوار خشم در این ابعاد آنان افزایش مییابد. بیشترین رابطه منفی بین بعد مناسکی و عاطفی و کمترین رابطه بین بعد پیامدی و اعتقادی با نشخوار خشم مشاهده میشود. بیشترین رابطه بین دینداری با افکار انتقام‌جوئی و کمترین رابطه بین دینداری و فهم علل نشخوار خشم تائید میشود. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده فرضیه تحقیق مبنی بر وجود رابطه منفی میان دینداری و نشخوار خشم با سطح اطمینان 99 درصد تأیید می شود.
جدول 3. همبستگی بین متغیر تنهایی اجتماعی و نشخوار خشم
|
تنهایی اجتماعی نشخوارخشم |
تنهایی رمانتیک |
تنهایی اجتماعی |
تنهایی خانوادگی |
شاخص تنهایی اجتماعی |
|
پس اندیشه خشم |
**192/0 |
**180/0 |
**153/0 |
**224/0 |
|
افکار انتقام‌جویی |
103/0 |
**156/0 |
*143/0 |
**179/0 |
|
خاطرات خشم |
**183/0 |
**206/0 |
**203/0 |
**256/0 |
|
فهم علل |
**175/0 |
**195/0 |
089/0 |
**193/0 |
|
شاخص نشخوارخشم |
**194/0 |
**217/0 |
**178/0 |
**253/0 |
05/0>P * 01/0>P**
نتایج جدول شماره 3 نشان میدهد بین احساس تنهایی اجتماعی و نشخوار خشم رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و با افزایش احساس تنهایی اجتماعی، نشخوار خشم نیز در افراد افزایش پیدا میکند و برعکس این قضیه هرقدر احساس تنهایی اجتماعی کمتر شود شکلگیری نشخوار خشم نیز در آن‌ها کمتر میشود. طبق نتایج به‌دست‌آمده، فرضیه تحقیق مبتنی بر وجود رابطه بین تنهایی اجتماعی و نشخوار خشم با سطح اطمینان 99 درصد تائید میشود.
جدول شماره 4. ضرایب باقیمانده در معادله رگرسیونی چندگانه
|
متغیرهای مستقل |
ضرایب استاندارد نشده |
ضرایب استانداردشده (Beta) |
T |
سطح معناداری |
|||
|
B |
خطای معیار |
||||||
|
مقدار ثابت |
404/37 |
007/6 |
- |
226/6 |
000/0 |
||
|
ناکامی |
693/0 |
053/0 |
595/0 |
994/12 |
000/0 |
||
|
دینداری |
150/0- |
052/0 |
133/0- |
896/2- |
004/0 |
||
|
ضریب تعیین تعدیل‌شده |
ضریب تعیین |
ضریب همبستگی چندگانه |
|||||
|
401/0 |
405/0 |
636/0 |
|||||
در رگرسیون گام‌به‌گام (جدول 4) متوجه شدیم که با ورود متغیر ناکامی متغیر تنهایی اجتماعی از معادله خارج میشود بنابراین از مجموع متغیرهای واردشده به معادله رگرسیون، دو متغیر مستقل، ناکامی و دینداری، تأثیر معنیداری بر متغیر وابسته، نشخوار خشم، داشتهاند. با استفاده از واریانس ترکیب خطی متغیرهای مستقل میتوان گفت 5/40 درصد از واریانس متغیر وابسته (نشخوار علاوه بر آن نتایج معنیداری ضرایب مسیر نشان داد که همه ضرایب معنیدار می‌باشند. همچنین نتایج نمودار مذکور نشان میدهد که 25 درصد از واریانس متغیر خودکارآمدی توسط متغیرهای موجود در مدل تبیین میشود. علاوه بر آن نتایج معنیداری ضرایب مسیر نشان داد که همه ضرایب معنیدار می‌باشند. همچنین نتایج نمودار مذکور نشان میدهد که 25 درصد از واریانس متغیر خودکارآمدی توسط متغیرهای موجود در مدل تبیین میشود. خشم را متغیرهای مستقل (ناکامی و دینداری) تبیین میکنند.
پس از تعیین درصد تأثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته به الگوسازی معادلات ساختاری پرداخته میشود تا به کمک آن بتوان به تحلیل علی متغیرهای مکنون و متغیرهای مشاهده‌شده به‌طور هم‌زمان پرداخت. نتایج تحلیل معادلات ساختاری در نمودار شماره 1 منعکس‌شده است. چنانچه ملاحظه میشود مهمترین معرفهای سازه مکنون نشخوارخشم، خاطرات خشم و پس اندیشه خشم میباشد. ضمن اینکه مهمترین معرف سازه مکنون دینداری، بخش اعتقادی میباشد و نیز مهمترین معرف سازه مکنون احساس ناکامی مربوط به ناکامی بیرونی است. همچنین همان‌طور که از نمودار مشخص است میزان تأثیر دینداری بر نشخوارخشم 15/- میباشد که نشان‌دهنده رابطه معکوس این دو متغیر است یعنی افزایش دینداری باعث کاهش نشخوارخشم میشود. و نیز میزان تأثیر ناکامی بر نشخوار خشم 70/0 به‌دست‌آمده است.
|
شکل شماره 1 |
در جدول شماره 5 به شاخصها برازش و وضعیت آن‌ها در مدل فوق اشاره‌شده است.
جدول شماره 5. شاخصهای نیکویی برازش و برازش مقتصد
|
شاخص |
نیکویی برازش تعدیل‌یافته |
شاخص توکرلوئیس |
شاخص برازش هنجار شده |
شاخص برازش تطبیقی |
شاخص برازش فزاینده |
شاخص کای اسکوئر هنجار شده |
ریشه‌ی میانگین مربعات خطای براورد
|
شاخص برازش اصلاح‌شده مقتصد |
|
AGFI |
TLI |
NFI |
CFI |
IFI |
RMSEA |
RMSEA |
PGFI |
|
|
مطلوب |
بالاتر از 9/0 |
بالاتر از 9/0 |
بالاتر از 9/0 |
بالاتر از 9/0 |
0 تا 1 |
مقادیر نزدیک به صفر |
مقادیر نزدیک به صفر |
بالاتر از 0.5 |
|
مقدار |
920/0 |
953/0 |
943/0 |
966/0 |
966/0 |
368/2 |
068/0 |
961/0 |
به‌منظور بررسی برازش مدل پیشنهادی از چند شاخص GFI , TLI ,AGFI و CFI در جدول شماره 5 استفاده‌شده است. همان‌طور که مشاهده میشود مقدار هر شاخص بزرگتر از 9% شده است، که نشان‌دهنده مطلوبیت برازش مدل است. همچنین شاخص کایاسکویر نسبی درصورتی‌که کمتر از 3 باشد مطلوب است که در مدل حاصله 368/2 شده است. ریشه دوم میانگین مجذورات خطای تقریب (RMSEA) 068/0 به‌دست‌آمده که بیانگر برازش خوب مدل با داده‌هاست. شاخصهای ارزیابی کلیت مدل، با توجه به جدول، مطلوب است. دامنه مطلوب این شاخصها درمجموع بیانگر این است که مدل مفروض تدوین‌شده توسط دادههای پژوهش حمایت میشوند، به‌عبارت‌دیگر برازش دادهها با مدل برقرار است و همگی شاخصها دلالت بر مطلوبیت مدل‌دارند.
بحث و نتیجهگیری
احساسات و هیجان‌ها بخش غیرقابل‌انکار در رفتار وکنش انسان‌ها می‌باشند. یکی از این هیجانات بسیار مهم خشم و نشخوار خشم میباشد. شکلگیری این هیجان با توجه به ماهیت زندگی پرهیاهو در دنیای مدرن از تأثیر حیاتی بر زندگی برخوردار است. در شکلگیری خشم و تکرار آن عوامل گوناگونی دخیل هستند، شناسایی این عوامل اجتماعی پیش‌شرط اساسی تلاش برای مقابله با بروز رفتارهای خشونتآمیز ناشی از این هیجان میباشد. بر همین مبنا، در تحقیق حاضر؛ نظریات جامعهشناختی و روانشناسی اجتماعی که این مفهوم را پوشش میدادند موردبررسی قراردادیم و از آن‌ها چند متغیر برای بررسی تأثیر آن‌ها بر نشخوارخشم انتخاب کردیم سپس این فرضیات را مورد آزمون قراردادیم که به‌طور خلاصه به نتایج به‌دست‌آمده اشاره میشود. نتایج تحقیق در میان 300 نمونه زندانی نشان داد حدود 3/85 درصد از محکومان مرتکب ضرب‌وجرح عمد و 3/14 درصد زندانیان به جرم قتل عمد زندانی‌شده‌اند.
دادههای تحقیق نشان داد که با افزایش تنهائی اجتماعی، نشخوار خشم در افراد زندانی افزایش مییابد. با استناد به نظریه تنهائی اجتماعی ویس میتوان این نتیجه را این‌گونه تبیین نمود که هرگاه افراد در جامعه احساس مطلوبی از روابط با اطرافیان خود نداشته باشند، زمینه برای هیجانات نامطلوب، افکار آزاردهنده، نفرت و درنتیجه بروز خشم و نشخوارخشم آن‌ها را مستعد بروز رفتارهای خشونتآمیز میکند. زندانیان در پشت دیوارهای حائل و مانع، محدودیت در فعالیت اجتماعی، فقدان روابط عاطفی، تضعیف تعاملات، ارتباط کم با دنیای آزاد را تجربه میکنند همین عوامل درگیری ذهنی و یادآوری حوادث ناخوشایند را در آن‌ها افزایش می‌بخشد. نتیجه این فرضیه مطابق با یافتههای پژوهش کوکینوس، وولگاریدو، دسپوتی، جی، (2021)، ویلکس، مورلند، دیلن، مکینتاش، بلکی، واگنر (2019)، زنگ و شیا، (2019) شهبازیان و خونیق(1397)، رحمانی، قاسمی و هاشمیانفرد (1395)، سالاری (1395)، عباس زاده و عباس زاده و سرباز (1393) است. به‌زعم این صاحب‌نظران زمانی که فرد دچار نارسایی در روابط اجتماعی ارضاء کننده با دوستان است و در درون خانواده نیز با این احساس روبرو است که نمی‌تواند به کسی تکیه کند ذهنیت آشفته، درگیری‌های ذهنی، تصاویر عودکننده نفرت و انتقام از اشخاص، آنان را مستعد نشخوارخشم و بروز رفتارهای خشونتآمیز میکند یعنی کاهش سرمایه اجتماعی شناختی و تعاملی به‌شدت با ریسک خشونت مرتبط است و افرادی که دارای سرمایه اجتماعی کمتری باشند دارای واکنش خشونتی بیشتری هستند. سقزی و گل محمدیان (1400) نیز در تحقیق به این نتیجه رسیدند که احساس انزوا و تنهائی به‌نوعی بر بی‌توجهی به محیط انسانی و اتکا به نشخوار فکری مبتنی است. چنین وضعیتی با احساس درماندگی، انزوا و ناتوانی در فعالیت اجتماعی تداعی میشود و به دنبال آن احساس عدم رضایت از عملکرد فردی به‌واسطه نبود بازخوردهای نقادانه و منطقی تشدید مییابد.
نتایج تحقیق حاضر نشان داد به میزانی که زندان ناکامی بیشتری برای زندانیان ایجاد میکند، نشخوار خشم افزایش مییابد و بین ناکامی و نشخوار خشم رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بر اساس نظریه جودی و پیتر بلاو زمانی که موقعیت توأم بر شرایط و امکانات مناسب افراد مسدود میشود افراد احساس بی‌کفایتی میکنند. ناکامی مستمر ناشی از آن به ایجاد هیجان خشم، شکلگیری نشخوارخشم و بروز پرخاشگری و خشونت منجر میشود. نتیجه این فرضیه مطابق با یافتههای پژوهش میرزابیگی و گهر گزی (1396)، گنجی، نیازی، مهدی پور، گودرزی و سنگانه (1395)، عباس زاده، عباس زاده و سرباز (1393)، مرادی و بخشنده (1390) و جان بزرگی (1390) است. نتیجه پژوهش این افراد نیز حاکی از آن است که افزایش احساس ناکامی میزان هیجانات آسیب‌زا و رفتارهای تخریبی را افزایش می‌بخشد. پیتری (2018) با بررسی پنج گروه از ناکامی‌های فضای زندان استرالیا در ابعاد ناکامی از آزادی، ناکامی از کالاها و خدمات مادی، ناکامی جنسی، محرومیت از امنیت و خودمختاری در ، آن را عامل اصلی آسیبهای روانی، رفتاری و جسمانی زندانیان بیان کرد. نتیجه حاضر به‌نوعی یادآور نظریه اگنیو نیز است. افراد به دلیل فشارهای متعددی که به آن‌ها تحمیل میشود دچار احساس ناکامی و به دنبال آن خشم ناشی از منبع ناکامی میشوند و زمانی که دچار احساس ناکامی شدند به‌شدت در برابر حوادثی که منجر به خشم آن‌ها میشود آسیب‌پذیر میشوند و زمینه بسیار مساعدی برای نشخوار خشم و احساسات نامطلوب و بروز رفتارهای خشونتآمیز رقم می‌خورد.
یافتههای تحقیق حاضر مؤید آن است که پایبندی و التزام زندانیان به آموزه‌های دینی بالاست و با افزایش تعهدات دینی و اخلاقی، نشخوار خشم در میان آنان کاهش مییابد. پژوهشهای پیشین خداپرست (1396)، میرزابیگی و گهرگزی (1396)، آژندی و مریدی( 1395)، وانگ، یانگ، یانگ، گائو، ژآئو، شای و لی، (2018)، آدامز، ایرلند (2017)، سالگرو، گارشیا، راموز و کنیز (2019) تائید کننده این نتیجه هستند. یافتههای تحقیقات این پژوهشگران نشان میدهد که انسان‌ها برای اینکه بتوانند بر منفی ازجمله خشم و نشخوار خشم کنترل داشته باشند، به یک نظام معنایی سامان‌بخش، توجیه‌کننده دشواری‌ها، مشکلات و بی‌عدالتی‌های نیاز دارند. ازاین‌رو افکار مذهبی در میان زندانیان نشان‌دهنده التیام‌بخش افکار و هیجانات آزاردهنده خشم است. پایبندی دینی به جهان زیسته افراد معنی و احساسات ناخوشایند را التیام می‌بخشد و ناکامی‌های ناشی از آن را معنادار و قابل‌تحمل میکند. به باور آدامز و ایرلند (2017) و الیس (2020) اعتقادات و باورهایی که زندانیان آن‌ها را مفید تلقی میکنند و نسبت به آن‌ها احساس تعهد دارند عموماً در تعدیل نشخوار خشم و رفتارهای پرخاشگرانه تأثیرگذارند. نتایج حاضر مؤید نتایج چلداوی، حسین پور و نیسی (1398) است. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که جهتگیری معنوی میتواند باعث کاهش افکار مزاحم و آزاردهنده خشم، اضطراب و پرخاشگری شود و افراد مذهبی از تمایل کمتری برای واکنش‌های تکانشی، پرخاشگری، نشخوارهای درونی و تزلزل عاطفی نسبت به افراد غیرمذهبی برخوردارند. هدن (1995) در تحقیق خود بیان میکند که افکار و عقاید دینی تعابیری اساسی برای مراحل مختلف زندگی فراهم میکند و این امر اساساً از طریق انگیزه‌ها، ایده‌های مثبت، افکار زیبا، انجام مراسم، نمادهای معنادار و حمایت‌ها انجام میشود. بر همین اساس صاحب‌نظرانی مانند پیتر برگر با استناد به شواهد مربوط به ماندگاری دین در دنیای مدرن که خلاف انتظار بسیاری از جامعه شناسان بود نیاز به‌نظام معنابخش دین را با ساختار ویژه روانی انسان مرتبط می‌دانند و معتقدند که جهان آینده هم به همین میزان جهان گذشته و حال دینی خواهد بود (سراج زاده، 1383).
درنهایت، توجه به مباحث مطرح‌شده و نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش میتواند به ما قدرت پبشبینی احتمال بروز نشخوارخشم و رفتارهای خشونتآمیز را از سوی افرادی که در جامعه و همچنین فضای زندان، دچار احساس تنهایی اجتماعی و ناکامی هستند و نیز کسانی که تعهدات دینی و اخلاقی پایینی دارند را بدهد.
از محدودیتهای پژوهش انجام‌شده میتوان به خاص بودن نمونه موردمطالعه اشاره کرد. اجرای این پژوهش در محیطهای دیگر و نیز در بین زنان پیشنهاد میگردد. توجه به آموزش مهارتهای ارتباطی مناسب در روابط اجتماعی، توجه به عواملی که منجر به کاهش احساس ناکامی و تنهایی در افراد میشود به‌طور ویژه در مسئله اشتغال مناسب و انعطافپذیری در مسائل دینی برای گرایش بیشتر افراد جامعه به دین پیشنهاد میگردد.
تشکر و قدردانی
این مطالعه با همکاری کامل مسئولان زندانهای شهر یزد و شهر بوشهر به اتمام رسیده است؛ بدین‌وسیله از مسئول تحقیقات زندان مرکزی یزد و زندان مرکزی بوشهر تشکر و قدردانی میشود.
[1] .anger
[2] .Anger rumination
[3] .Wang, Yang, Yang, Gao, Zhao, Xie, Lei
[4]. Wakeford, Kannis-Dymand , Statham
[5].Wakeling and Barnett
[6].Gardner, Dodsworth, Selby
[7]. Kokkinos, Voulgaridou, Despoti
[8]. Zeng and Xia
[9]. Emotional isolation
[10] .Social isolation
[11] .Kokkinos, Voulgaridou, Despoti
[12]. Zeng and Xia
[13].Adams, Ireland
[14] .Ellis, R
[15]. Salguero, García, Ramos, Kannis.
[16]. Wu, Chi, Zeng, Lin, Du.
[17] .Wilks, Morland, Dillon, Mackintosh, Wilks, Morland, Dillon, Mackintosh, Blakey, Wagner, Elbogen.
[18] .Hansen-Nord, Skar, Kjaerulf, Almendarez, Bähr, Sosa, Modvig.
[19] .Perlman
[20] .Di Tomaso, Brennan and Best
[21] .Glock and Stark
- الماسی، مسعود؛ مرادی، گلمراد. (1391). بررسی سلامت روانی زندانیان زندانهای استان ایلام و عوامل مرتبط با آن. پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 1(3) 101-116
- آبایی، الناز؛ یونسی، جلال. (1395). بررسی همبستگی احساس شکست و ناکامی با کمتوانی جسمی و حرکتی شهر کرج. هفتمین کنفرانس بینالمللی روانشناسی و علوم اجتماعی، 8-1.
- آژند، عباس؛ مریدی، ولی. (1395). بررسی تأثیر نگرشهای مذهبی بر ارتکاب جرم خشن با تأکید بر قتل در استان خوزستان. اولین کنفرانس حقوق و علوم جزاء: 17-1.
- آقایی، مجید؛ ملا نوروزی، کیوان. (1397). تحلیل جرم شناختی تئوری ناکامی – پرخاشگری در خشونت تماشاگران فوتبال. مطالعات روانشناسی ورزشی،،،شماره 26(1):151- 166
- بشارت، محمدعلی. (1397). مقیاس نشخوار خشم: پرسشنامه، روش اجرا و نمونه گذاری. روانشناسی تحولی: روانشناسان ایران، 15 (57): 215-213.
- جان بزرگی، ابراهیم. (1390). عوامل روانشناختی مؤثر بر بروز رفتارهای تخریب جمعی ( مورد کاوی تماشاگران فوتبال). فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، 27، 144-121.
- جوادی آزاد، سمانه. (1395). نقش واسطهای انعطافپذیری شناختی در رابطهی بین هوش هیجانی و احساس تنهایی اجتماعی- عاطفی، (پایان‌نامه)، دانشگاه شیراز.
- چلداوی، رحیم؛ حسین پور، محمد؛ و نیسی، عبدالکاظم. (1398). اثربخشی مشاوره گروهی کنترل خشم با رویکرد مذهبی بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دوره پیش دانشگاهی. نشریه علمی روانشناسی اجتماعی، 52 (7)، 111-121.
- خانی قریه گپی، عباس (1391). تعیین شیوع نشخوار خشم در بین دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی و تأثیر درمان شناختی رفتاری در کاهش آن. (پایان‌نامه)، دانشگاه محقق اردبیلی.
- خداپرست، طاهره (1396). تعیین رابطه بین نگرش مذهبی و ابعاد خشم (مطالعه موردی: دانشآموزان مقطع متوسطه شهرستان چالوس). مجله بینالمللی پژوهش ملل، 3 (4)، 119-130.
- خرم نیا، صمد؛ فروغی، علی اکبر؛ گودرزی، گلفام؛ بهاری بابادی، مهرداد؛ و طاهری، امیرعباس. بررسی نقش شفقت به خود و نشخوار ذهنی در پیش‌بینی افسردگی مزمن. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت. ۱۳۹۹، ۷ (۵) :۲۹-۱۵
- دیوبند، فائزه (1388). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به خشونت در بین دانشآموزان پسر دبیرستانهای شهر یزد. (پایان‌نامه)، دانشگاه یزد.
- رحمانی، مریم؛ قاسمی، وحید؛ و هاشمیان فر، علی (1395). بررسی رابطه تنهایی با بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان شهر بجنورد. مجله بهداشت و توسعه، 5 (4)، 123-113.
- سالاری، راحله (1395). بررسی عوامل مؤثر بر نگرش نسبت به خشونت (مطالعه موردی:پسران جوان29-18سال در شهر عنبرآباد). (پایان‌نامه)، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- سراج زاده، سیدحسن (1383). چالش‌های دین و مدرنیته: مباحثی جامعهشناختی در دینداری و سکولار شدن. چاپ دوم، تهران: طرح نو.
- سعیدی، الهام؛ صبوری مقدم، حسن؛ و هاشمی، تورج. (1399). پیش بینی رابطه هوش هیجانی و نشخوار خشم با پرخاشگری در دانشجویان دانشگاه تبریز. پژوهش های روانشناسی اجتماعی 1010(38)، 65-82. 22034/spr.2020.114691
- سفیری، مسعود. (1379). کالبدشکافی خشونت. تهران: نشر نی.
- شاه حسینی، آرزو؛ معنوی پور، داود (1395). ارائۀ مدل علّی برای نشخوار فکری بر اساس متغیرهای روانشناختی مثبت و منفی .مجله علوم اعصاب شفای خاتم، ۴ (3):۶۴-۵۱.
- طالبان، محمدرضا. (1380). دینداری و بزهکاری، تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- عباس زاده، داریوش؛ عباس زاده، محمدعلی؛ و سرباز، محمد. (1393). مطالعه جامعهشناختی عوامل مؤثر بر گرایش جوانان به خشونت در سال 1393 (مطالعه موردی: شهر پارسآباد مغان). اولین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی آسیبهای اجتماعی و فرهنگی ایران: 5-1.
- غریب پور، مهدی؛ و ابوالقاسمی، عباس. (1399). پیش‌بینی اختلال خشم انفجاری متناوب در زندانیان بر اساس پرخاشگری، اضطرار منفی و نارسایی هیجانی. نشریه علمی روانشناسی بالینی و شخصیت، 18(1): 79-88.
- علیوردینیا، اکبر؛ و یوسفی، ندا. (1393). تمایل به خودکشی در میان دانشجویان: آزمون تجربی نظریه فشار عمومی اگنیو. فصلنامه جامعهشناسی کاربردی، 2(54)، 79-61.
- گل محمدیان، محسن؛ و سقزی، ایوب. (1400). مقایسه احساس تنهایی عاطفی- اجتماعی و بدرفتاری روانشناختی در دختران مجرد با و بدون علائم اختلال در روابط بین‌فردی. پژوهش های روانشناسی اجتماعی، 11 (42)، 89-104.
- doi: 10.22034/spr.2021.263700.1658
- گنجی، محمد؛ نیازی، محسن؛ مهدی پور، غلامحسین؛ گودرزی، امین و سنگانه، رحمان. (1395). نقش عوامل اجتماعی فرهنگی در گرایش شهروندان بروجردی به خشونت خیابانی. فصلنامه امنیت اجتماعی، (48)، 26-1.
- گودرزی، امین (1394). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش شهروندان بروجردی به خشونت خیابانی. (پایان‌نامه)، دانشگاه کاشان.
- مجدی، فیروزه؛ بلقان آبادی، مصطفی؛ منصوری، احمد؛ اکبرزاده، مهدی؛ خدابخش، محمدرضا. (1400). نقش میانجی نشخوار خشم در رابطه کارکردهای خانواده با قلدری سایبری نوجوانان. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. doi: 10.22038/mjms.2021.19122
- محمودی، طیبه؛ بساک نژاد، سودابه؛ و مهرابی زاده، مهناز. (1393). ویژگیهای روان‌سنجی مقیاس نشخوارخشم در دانشجویان. مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، 21 (3)، 462-453.
- محمودی، طیبه؛ سودابه بساک نژاد؛ مهرابی زاده، مهناز. (1395). اثربخشی آموزش مدیریت خشم با رویکرد روانشناسی مثبتت نگر بر راهبردهای شناختی تنظیم هیجان و نشخوار خشم در دانشجویان دختر. مجله دستاوردهای روانشناختی، 4 (8): 101-156.
- مرادی، گل مراد؛ و بخشنده مجتبی. (1390). بررسی نقش محرومیت اجتماعی در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه میان جوانان، مطالعه موردی: شهر شیراز. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، سال پنجم، (13)، 194-159.
- ممتاز، فریده. (1387). انحرافات اجتماعی: نظریهها و دیدگاهها. تهران: شرکت سهامی انتشار.
- میرزا بیگی، محبوبه؛ و گهرگزی، امین. (1396). بررسی زمینههای فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر خشونت در شهر کرمان. همایش پیشگیری از خشونت؛ چالشها و راهکارها، 23-1.
- نصیری بیژن، نوری ربابه (۱۴۰۰). بررسی نقش واسطه ای نشخوار خشم در ارتباط بین عزت نفس و پرخاشگری: کنترل نقش خودشیفتگی. رویش روان شناسی، ۱۰(9): ۷۸-۶۷.
- Acquah, E. O., Topalli, P.-Z., Wilson, M. L., Junttila, N., & Niemi, P. M. (2015). Adolescent loneliness and social anxiety as predictors of bullying victimisation. International Journal of Adolescence and Youth, 21(3), 320–331. doi:10.1080/02673843.2015.1083449.
- Adams, C., & Ireland, J. L. (2017). The role of beliefs and trait aggression in prison bullying among young offenders. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 29(3), 351–367. doi:10.1080/14789949.2017.1395060.
- Anestis, M. D., Anestis, J. C., Selby, E. A., & Joiner, T. E. (2009). Anger rumination across forms of aggression. Personality and Individual Differences, 46, 192–196. https://doi.org/bfz48c.
- Ellis, R. (2020). Redemption and reproach: Religion and carceral control in action among women in prison. Criminology, 58(4), 747–772. doi:10.1111/1745-9125.12258.
- Gardner, K. J., Dodsworth, J., & Selby, E. A. (2014). Borderline Personality Traits, Rumination, and Self-Injurious Behavior: An Empirical Test of the Emotional Cascades Model in Adult Male Offenders. Journal of Forensic Psychology Practice, 14(5), 398–417. doi:10.1080/15228932.2014.962379.
- Garivani, G., Taheri, E., Alizadeh, Z. (2021). Effectiveness of acceptance and commitment therapy on the anger rumination, hostile attribution and aggression in immigrant children. Social Determinants Health, 7(1):1-9. 22037/sdh.v7i1.35232.
- Hadden, J. K. (1995). Religion and the Quest for Meaning and Order: Old Paradigms, New Realities. Sociological Focus, 28(1), 83–100. doi:10.1080/00380237.1995.10571040.
- Hansen-Nord, N. S., Skar, M., Kjaerulf, F., Almendarez, J., Bähr, S., Sosa, Ó., … Modvig, J. (2014). Social capital and violence in poor urban areas of Honduras. Aggression and Violent Behavior, 19(6), 643–648. doi:10.1016/j.avb.2014.09.013.
- Li, J.-B., Dou, K., Situ, Q.-M., Salcuni, S., Wang, Y.-J., & Friese, M. (2019). Anger rumination partly accounts for the association between trait self-control and aggression. Journal of Research in Personality, 81, 207–223. doi:10.1016/j.jrp.2019.06.011.
- Liu, D., Song, W., & Xiu, C. (2014). Spatial patterns of violent crimes and neighborhood characteristics in Changchun, China. Australian & New Zealand.
- Moeller, S. B. (2015). The Metacognitive Anger Processing (MAP) Scale: Preliminary Testing. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 44(4), 504–509. doi:10.1017/s1352465815000272.
- Peterie, M. (2018). Deprivation, Frustration, and Trauma: Immigration Detention Centres as Prisons. Refugee Survey Quarterly, 37(3), 279–306. doi:10.1093/rsq/hdy008.
- Stickley, A., Koyanagi, A., Koposov, R., Schwab-Stone, M., & Ruchkin, V. (2014). Loneliness and health risk behaviours among Russian and U.S. adolescents: a cross-sectional study. BMC Public Health, 14(1). doi:10.1186/1471-2458-14-366
- Salguero, J. M., García‐Sancho, E., Ramos‐Cejudo, J., & Kannis‐Dymand, L. (2020). Individual differences in anger and displaced aggression: The role of metacognitive beliefs and anger rumination. Aggressive Behavior, 46(2), 162–169. doi:10.1002/ab.21878.
- Vorthly, k (2003). anger management to offender. Officall publication of the family physiciants of Canada
- Wakeford, G., Kannis‐dymand, L., & Statham, D. (2018). Anger rumination, binge eating, and at‐risk alcohol use in a university sample. Australian Journal of Psychology, 70(3), 269–276. doi:10.1111/ajpy.12187
- Wang, X., Yang, L., Yang, J., Gao, L., Zhao, F., Xie, X., & Lei, L. (2018). Trait anger and aggression: A moderated mediation model of anger rumination and moral disengagement. Personality and Individual Differences, 125, 44–49. doi:10.1016/j.paid.2017.12.029.
- Wakeling, H. C., & Barnett, G. (2011). Measuring grievance thinking in sexual offenders: The revised Dissipation–Rumination Scale. Journal of Sexual Aggression, 17(3), 273–289. doi:10.1080/13552600.2010.495422.
- Wilks, C. R., Morland, L. A., Dillon, K. H., Mackintosh, M.-A., Blakey, S. M., Wagner, H. R., & Elbogen, E. B. (2019). Anger, social support, and suicide risk in U.S. military veterans. Journal of Psychiatric Research, 109, 139–144. doi:10.1016/j.jpsychires.2018.11.026
- Wu, Q., Chi, P., Zeng, X., Lin, X., & Du, H. (2018). Roles of Anger and Rumination in the Relationship Between Self-Compassion and Forgiveness. Mindfulness, 10(2), 272–278. doi:10.1007/s12671-018-0971-7
- Zeng, Y., & Xia, L.-X. (2019). A longitudinal exploration of the relationship between interpersonal openness and anger rumination. Social Behavior and Personality: An International Journal, 47(11), 1–9. doi:10.2224/sbp.8541
)