مقدمه

رفتارهای همراه با جامعه‌ستیزی، افراد را به سمت انجام اعمال خلاف قانون و اخلاق سوق می‌دهد که گستره وسیعی همچون کلاهبرداری، تجاوز جنسی، قتل‌های سریالی، سوء استفاده جنسی از کودکان و مواردی از این دست را در بر می‌گیرد. برخی از ناهنجاری‌های رفتاری و روانی همچون نترس بودن، برتری‌جویی بین فردی، عدم وجود همدلی، تکانش‌گری و عدم یادگیری از اشتباهات، منجر به بروز و تداوم رفتارهای بزهکارانه، ضد اجتماعی و خشونت‌گرایانه‌ای می‌شوند که هزینه‌های سنگینی را بر جامعه و افراد تحمیل می‌کنند (ویدینگ و مک کراری[1]، 2018). نشانه‌هایی مانند مصرف مواد و الکل، خشم و تحریک پذیری در دوره نوجوانی به طور مثبت با صفات جامعه‌ستیزی مرتبط هستند (سده، بونوا و جاودانی[2]، 2019). جامعه‌ستیزی، اختلالی است که با رشد فردی توسعه می‌یابد اما بدین معنا نیست که اگر کسی 18 ساله شد، ناگهان این اختلال در او بروز پیدا کند. از این رو دانشمندان سعی کرده‌اند تا فرایند تحولی این اختلال را از کودکی تا بزرگسالی مورد بررسی قرار دهند و به این سوال نیز بپردازند که چگونه می‌توان از رشد آن جلوگیری کرد (ویدینگ و مک کراری، 2018). جامعه‌ستیزی در بین کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از جدی‌ترین سندروم‌های شخصیتی که زمینه اصلی در پیدایش رفتارهای بزهکارانه می‌باشد تشخیص داده شده است (کوک و میچی[3]، 2001؛ هیر[4]، 2003؛ پویترس و همکاران[5]، 2010؛ مک دوگال، سالکین، گیلن[6]، 2019). از این رو بیشترین تحقیقات انجام‌شده بر روی افراد مجرم نوجوان صورت گرفته است (بیجتبیر، دی کوئن[7]، 2009).

ویژگی‌های ذکر شده، قابلیت پیش‌بینی وقوع خطرات دهشتناک در دوره بزرگسالی را امکان‌پذیر می‌سازد. بنابراین شناسایی و جلوگیری از پیشرفت و توسعه خصوصیات جامعه‌ستیزی از سنین پایین امری مهم تلقی می‌گردد (وان و همکاران[8]، 2011؛ انگ، هوان، چان، چیونگ، لیو[9]، 2015؛ واچون، لینام، شل، درایبورگ و کاستا[10]، 2018). جامعه‌ستیزی اختلالی چند بعدی است که ویژگی‌های درون فردی-عاطفی غیرطبیعی مشخصی همچون بی‌عاطفگی، احساسات سطحی، عدم همدلی، بزرگ‌نمایی، فریبکاری، نقض مداوم هنجارهای اجتماعی و تکانشگری را شامل می‌شود (فورث، کوسون[11] و هیر، 2003؛ بلیر، میچل و بلیر[12]، 2005؛ هیر و نیومن[13]، 2008؛ ویدینگ و مک کروی، سیرا-کاردوسا[14]، 2014).

بر طبق برخی تحقیقات انجام شده، جامعه‌ستیزی دارای حداقل 3 بعد می‌باشد: 1. بی‌عاطفگی- بی‌تفاوت بودن (همدلی کم، احساس گناه کم و سنگدلی)، 2. فریبکاری-خود بزرگ‌بینی (خودبزرگ‌بینی، خودشیفتگی، جذابیت فریبکارانه و فریبکاری) و 3. تکانشگری-مسئولیت‌ناپذیری (تکانشگری، هیجان طلبی) (اندرشد، هاجینگ و تنگستروم[15]، 2007؛ فانتی، پانایوتو، لومباردو و کیرانیدس[16]، 2016؛ کالینز، فانتی، سالکین[17] و اندرشد، 2017؛ فانتی و همکاران، 2017). تحقیقات در مورد نوجوانان جامعه‌ستیز تقریباً کمتر از 20 سال است که شروع شده است و تحقیق در بین نوجوانان غیر مجرم[18] عمر کوتاه‌تری دارد. در ایران پرسشنامه‌ها و ابزارهای سنجش جامعه‌ستیزی که مورد استفاده قرار گرفته‌اند معمولاً به صورت غیر مستقیم این اختلال را سنجیده‌اند، برای مثال پرسشنامه صفات تاریک شخصیت[19] (جوناسون و وبستر[20]، 2010) (خرم داد و همکاران، 1395؛ پیری، حسینائی، اسدی و شریعت نیا، 1398)، پرسشنامه چندوجهی مینه سوتا[21] بوچر[22] (2010) (کرمی، بهرامی، محمدی آریا، اصغرنژادفرید و فخری، 1392) و تنها در یک مورد از مقیاس خودگزارشی جامعه‌ستیزی[23] (هیر، هارپر و همفیل[24]، 1989) (میکائیلی منیع، صالحی و احمدی خویی، 1396) استفاده گردیده است.

یکی از معتبرترین ابزارهای سنجش جامعه‌ستیزی در بین نوجوانان، پرسشنامه خودگزارشی ویژگی‌های جامعه ستیزی نوجوانان است که توسط اندرشد، کر، استاتین و لواندر[25] (2002) تهیه شده است. این پرسشنامه مبتنی بر مدل جامعه‌ستیزی کوک و میچی (2001) است. پرسشنامه خودگزارشی ویژگی‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان دارای 50 آیتم است. ده زیرمقیاس آن عبارتند از جذابیت فریبکارانه، خودبزرگ بینی، دروغ‌گویی، فریبکاری، سنگ‌دلی، بی‌عاطفگی، احساس گناه کم، تکانشگری، هیجان-طلبی و مسئولیت ناپذیری. این زیرمقیاس‌ها در نهایت به سه عامل بین فردی، عاطفی و رفتاری تقسیم می‌گردند (کالینز، نوم و وندرپلاسچن[26]، 2012).

پژوهش‌های بسیاری پایایی و روایی پرسشنامه جامعه‌ستیزی نوجوانان (YPI) را بر اساس مدل سه بعدی جامعه‌ستیزی، یعنی بی­عاطفگی-بی احساسی، خودبزرگ بینی-فریبکاری و تکانشگری- بی‌مسئولیتی در بین جامعه نوجوانان دختر و پسر بزهکار و غیر بزهکار تایید کرده‌اند (اندرشد و همکاران، 2002؛ دکلرک، مارکی، وندیست و ورهگ[27]، 2009؛ هیلگ، داس و رویتر[28]، 2010؛ وین و همکاران[29]، 2011؛ سیلز، شارپ و میچونسکی[30]، 2012؛ ریبیرو داسیلوا، دا موتا و ریخو[31]، 2016؛ پویترس، دمبو، وارهام و گرینبام[32]، 2006 به نقل از پکرو، ریبیرو داسیلوا، اندرشد، ریخو و آبرونهوسا گونچالوز[33]، 2016) و برخی پژوهش‌ها روایی ضعیفی را برای بعد بی‌عاطفگی-بی‌احساسی گزارش کرده‌اند (پیهت، ساتر، میلان و اشمید[34]، 2014؛ اوشوکاوا و همکاران[35]، 2015 به نقل از پکرو و همکاران، 2016). آلفای کرونباخ[36] نیز برای خرده مقیاس بی‌عاطفگی در چند پژوهش پایین گزارش شده است (اندرشد و همکاران، 2002؛ پویترس و همکاران، 2006؛ دکلرک و همکاران، 2009؛ پکورو، اندرشد، ری، ماروکو و گونچالوز[37]، 2015؛ اوشوکاوا و همکاران، 2015؛ ریبریو داسیلوا و همکاران، 2016).

به خاطر اهمیت انجام تحقیق بین فرهنگی در بررسی خصوصیات روانسنجی پرسشنامه خودگزارشی ویژگی‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان، هدف این پژوهش بررسی این پرسشنامه به زبان فارسی در کشور ایران بوده است بنابراین در ابتدا به بررسی روایی و پایایی این ابزار پرداخته شد. از سوی دیگر پژوهش حاضر با بررسی نتایج بدست آمده، سعی بر آن داشته که نشان دهد آیا این نتایج از نتایج پژوهش‌های قبلی در زمینه پایین بودن آلفای کرونباخ برای  مقیاس بی‌عاطفگی در بین فارسی زبانان حمایت کرده است یا این نتایج را رد می‌کند.

روش

طرح پژوهش حاضر از نوع تحلیل عوامل است و در آن از شاخص‌های توصیفی ضرایب اعتبار، روایی و تحلیل ساختار عاملی برای برآورد ویژگی‌های روانسنجی رگه‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان استفاده شده است. جامعه آماری، تمامی دانش آموزان پسر دوره متوسطه ساکن استان‌های تهران و گلستان بودند. در پژوهش فعلی نمونه به روش در دسترس و در سال تحصیلی 1401-1400 انتخاب شد. با در نظر گرفتن این مورد که هدف پژوهش فعلی بررسی تحلیل عاملی تأییدی مقیاس رگه‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان (YPI) بود، مجموع نمونه مورد نیاز پژوهش تعیین گردید. بدین صورت که با توجه به نظر تاباچنیک، فیدل و اولمن[38] (2007) در خصوص برآورد حجم نمونه برای مطالعات اعتباریابی و تحلیل عاملی حداقل 300 نفر لازم است و اگر این رقم بالاتر افزایش یابد و به 400 نفر برسد مطلوب، 500 نفر بسیار مناسب و 1000 نفر عالی است. لذا در پژوهش حاضر تعداد 557 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. معیار ورود شرکت کنندگان در پژوهش، مصرف نکردن داروهای اعصاب و روان و بازة سنی نوجوان (16-18 سال) بود، و رضایت کامل شرکت‌کنندگان جهت شرکت داوطلبانه در پژوهش حاضر در قالب رضایت‌نامه کتبی گرفته شد.

پس از کسب اجازه از پدیدآورنده‌گان پرسشنامه‌ها، فرایند ترجمه و بازترجمه انجام شد. ترجمه این پرسشنامه توسط دو نفر، نفر اول دکترای روانشناسی و فرد دیگر مترجم زبان انگلیسی بود. ترجمه بصورت مجزا و بدون اطلاع افراد از وجود یکدیگر انجام شد. پس از پایان ترجمه، نسخه‌های ترجمه شده توسط یک استاد روانشناسی که به فرهنگ و زبان انگلیسی تسلط کامل داشت مطابقت داده شد و بازنگری گردید. سپس متن نهایی توسط یک مترجم دو زبانه (انگلیسی و فارسی) مجددا به زبان انگلیسی ترجمه گردید. در نهایت این متن، با نسخه فارسی توسط نویسنده اول مقایسه گردید تا صحت مطالب در فرآیند ترجمه آن احراز گردد. سپس نسخه نهایی جهت بررسی و بازبینی به یکی از اساتید روان‌شناسی داده شد. پس از آماده سازی نسخه فارسی پرسشنامه شاخص جامعه‌ستیزی نوجوانان (YPI)، این شاخص به همراه پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی و پرسشنامه همدلی شناختی و عاطفی (QCAE) توسط پژوهشگران در بین نوجوانان پسر غیر مجرم به صورت حضوری و مداد-کاغذی اجرا گردید. همچنین با توجه به چارچوب اخلاق در تحقیقات، شرکت در این تحقیق برای تمامی نوجوانان داوطلبانه بود و از ابتدا به افراد شرکت کننده در مورد نوع  پژوهش و فعالیتی که بایستی انجام می‌دادند، توضیح داده شد و رضایت آگاهانه آنان اخذ گردید. علاوه بر موارد فوق، پرسشنامه‌ها بدون نام افراد تکمیل گردید و سایر اطلاعات آنها به صورت محرمانه ثبت و نگهداری شد. گزارش نتایج این پژوهش نیز به گونه‌ای ارائه گردید که شناسایی داوطلبان امکان پذیر نباشد.

داده‌ها نمره گذاری و از جهت صحت ورود اطلاعات و ارزش‌های از دست رفته بررسی شدند. سپس به بررسی روایی و اعتبار پرسشنامه به منظور سنجش ویژگی‌های روانسنجی مقیاس پرداخته شد. بدین منظور جهت بررسی روایی مقیاس، ابتدا از تحلیل عاملی تأییدی[39] و روایی واگرا[40]  استفاده شد و سپس برای ارزیابی پایایی این ابزار نیز از روش آزمون-بازآزمون[41] استفاده گردید. برای بررسی روایی واگرا همبستگی آن با مقیاس همدلی شناختی و عاطفی (QCAE) و همچنین میانگین واریانس استخراج شده[42] AVE محاسبه شد. اعتبار مقیاس نیز با استفاده از روش همسانی درونی (آلفای کرونباخ) و اعتبار مرکب[43] CR مورد ارزیابی قرار گرفت. تحلیل‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای  24SPSS- و 1.2.4R- انجام شد.

ابزارهای پژوهش

الف) چک­ لیست جمعیت شناختی: شامل سن، جنس و تحصیلات بود.

ب) پرسشنامه جامعه­ ستیزی نوجوانان (YPI): یک ابزار معتبر خودگزارشی برای سنجش میزان جامعه‌ستیزی در بین نوجوانان و جوانان است که توسط اندرشد و همکارانش (2002) تهیه شده است. این پرسشنامه مبتنی بر مدل جامعه‌ستیزی کوک و میچی (2001) است. اعتبار اولیه برای YPI، در یک جامعه غیر مجرم شامل 1024 دانش‌آموز پایه هشتم در یک جامعه سوئدی نشان داده شد. ده زیرمقیاس YPI، (جذابیت فریبکارانه، خودبزرگ بینی، دروغگویی، فریبکاری، سنگدلی، بی­عاطفگی، احساس گناه کم، تکانشگری، هیجان-طلبی و مسئولیت ناپذیری) با همسانی درونی[44] (α میانگین= 74/0) به دست آمد و همچنین ساختار فرضی سه عاملی نویسندگان (کوک و میچی، 2001) شامل ابعاد بین فردی، عاطفی و رفتاری به خوبی مورد تایید قرار گرفت (98/0 CFI=). پرسشنامه خودگزارشی ویژگی‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان دارای 50 آیتم است که بر اساس طیف لیکرت چهار درجه‌ای از "اصلاً در مورد من صدق نمی‌کند" تا "کاملاً در مورد من صدق می‌کند" پاسخ داده می‌شود. ده زیرمقیاس آن، هر کدام توسط پنج گویه سنجیده می‌شود و مجموع آن‌ها میزان جامعه‌ستیزی هر نوجوان را می‌سنجد. این زیرمقیاس‌ها در نهایت به سه بعد بین فردی، عاطفی و رفتاری تقسیم می‌گردند (کالینز و همکاران، 2012). عوامل مذکور به‌طور قوی با هم در ارتباط هستند (با دامنه‌ای از 58/0 تا 64/0). خصوصیات سه عامل این ابزار هم مطلوب است (91/0 تا 71/0). ده زیرمقیاس این ابزار اعتبار عالی را به نمایش گذاشته‌اند (دامنه‌ای از 60/0 تا 91/0) و دارای همسانی درونی با آلفای 66/0 تا 93/0 با میانگین 74/0 و روایی سازه (CFI) 95/0 است (دولان و رنی[45]، 2006). در پژوهش اندرشد و همکاران (2002) مقدار خی‌دو 05/124 و CFI و GFI و NNFI 98/0، مقدار آلفای کل 88/0 و مقدار آلفا برای ابعاد بین فردی، عاطفی و رفتاری به ترتیب 84/0، 74/0 و 78/0 گزارش شده است. در پژوهشی دیگر نیکویی برازش شامل χ2/df، IFI،CFI  و  RMSEAبه ترتیب 41/4، 99/0، 99/0 و 07/0 گزارش شد (پکرو و همکاران، 2016). با توجه به هدف YPI به عنوان یک ایزار تحقیقاتی، هیچ نوع نمره برشی توصیه نگردیده است. در پژوهش حاضر، نمره کل آلفای کرونباخ 87/0 و برای ابعاد بین فردی، عاطفی و رفتاری به ترتیب برابر با 88/0، 45/0، 76/0 به دست آمد. خی­دوی نسبی برابر با 47/1 و مقادیر شاخص‌های GFI، CFI، NFI، NNFI و IFI به ترتیب 95/0، 96/0، 89/0، 96/0 و 96/0 به دست آمد که نشانگر برازش مطلوب مدل است. پایایی این ابزار از طریق بازآزمایی، میزان همبستگی 92/0 بین دو اجرا را نشان داد که در سطح 01/0 معنادار بود.

ابزارهای مورد استفاده برای ارزیابی رگه‌های جامعه‌ستیزی در گذشته (مانند پرسشنامه  PCL-Rهیر، 2003)، به صورت مستقیم و صریح به کار گرفته می‌شدند یعنی گزاره‌های منفی مانند "آیا شما فرد خونگرمی هستید؟" (اندرشد و همکاران، 2002)؛ به همین خاطر، افراد می‌توانستند پاسخ فریب کارانه‌ای به سؤالات دهند. این نقطه ضعف، در طراحی مقیاس YPI پوشش داده شده است. به نحوی که در این ابزار، گویه‌ها به صورت مثبت‌تری (نمی‌گذارم به آن اندازه که دیگران تحت تأثیر احساساتشان قرار می‌گیرند، احساساتم من را تحت تأثیر قرار بدهند) بیان شده است. علاوه بر این، ابزار YPI برای استفاده در جامعه‌ی غیر بزهکار توسعه یافته است. به دلیل اینکه این پرسشنامه برای هر ویژگی حاوی چندین گویه می‌باشد، امکان طیف نمرات بهتری برای جامعه غیر بزهکار فراهم می‌آورد. لذا به خاطر این ویژگی، ابزار سودمندی برای تحقیقات در حوزه خصوصیات رفتاری بزهکارانه می‌باشد (اندرشد و همکاران، 2002).

ج) پرسشنامه همدلی شناختی و عاطفی[46] (QCAE): این پرسشنامه به منظور روایی همزمان در پژوهش حاضر به کار رفته است. این پرسشنامه، دارای 31 گویه و دو بعد همدلی عاطفی (12 گویه) و همدلی شناختی (19 گویه) است که با استفاده از مقیاس چهار درجه‌ای لیکرت از یک تا چهار نمره­گذاری میشود. بعد همدلی عاطفی به سه زیرمقیاس سرایت احساسات (4 گویه)، واکنش مجاورتی (4 گویه) و واکنش محیطی (4 گویه) تقسیم می­شود. بعد همدلی شناختی، نیز به دو زیرمقیاس دیدگاه گیری (10 گویه) و شبیه­سازی آنلاین (9 گویه) دسته­بندی میشود. نمره ابعاد از طریق مجموع نمره گویه­های آن بدست می­آید، لذا دامنه نمرات بعد همدلی عاطفی بین 12 تا 48 و دامنه نمرات بعد همدلی شناختی بین 19 تا 76 است و نمره بالاتر به معنای بیشتر داشتن آن ویژگی می­باشد. رنیرز، کورکوران، دریک، شرایان و فویم[47] (2011)، روایی سازه ابزار را با استفاده از روش تحلیل عاملی تأیید نمودند و پایایی ابعاد همدلی عاطفی و همدلی شناختی را با به کار گیری روش آلفای کرونباخ به ترتیب 72/0  و 87/0 گزارش کردند. همچنین خریدارعتیق و زینالی (1397) در ایران نیز پایایی ابعاد مذکور را با استفاده از روش آلفای کرونباخ به ترتیب 73/0 و 79/0 گزارش کرده­اند. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ برای کل گویه‌های این پرسشنامه 77/0 به دست آمد.

یافته­ ها

پژوهش حاضر میان دانش‌آموزان پسر پایه دهم تا پایه دوازدهم اجرا گردید که 557 نفر در این بررسی شرکت کردند (میانگین سن= 28/17؛ انحراف معیار= 72/0؛ 100 درصد پسر).

جدول 1. اطلاعات توصیفی نمرات شرکت­کنندگان

به منظور بررسی روایی سازه مقیاس، ابتدا به بررسی تحلیل عاملی تأییدی آن می­پردازیم. مناسب بودن گویه­های آزمون برای تحلیل عاملی با استفاده از شاخص همبستگی نمره هر گویه با نمره کل تصحیح­شده[48] مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی در جدول 2 نشان داده شده است.

جدول 2. همبستگی گویه­های پرسشنامه جامعه‌ستیزی نوجوانان با نمره کل تصحیح شده

براساس جدول 2، بررسی میزان همبستگی گویه­ها با نمره کل تصحیح­شده نشان می­دهد که بعد از حذف تعدادی از گویه­ها، گویه­های باقی­مانده مقیاس از همبستگی با نمره کل تصحیح­شده بیشتر از 30/0 برخوردارند. مثبت بودن تمام ضرایب همبستگی حاکی از آن است که تمام گویه­ها همسو با نمره کل مقیاس هستند (نونالی و برنشتاین[49]، 2010).

روش برآورد در تحلیل عامل تأییدی تابع درست‌نمایی[50] و برآورد حداکثر درست‌نمایی[51] بود. نرمالیتی تک‌متغیری از طریق آزمون کولموگروف-اسمیرنف[52] و نرمالیتی چندمتغیری توسط آزمون مردیا[53] چک گردید که سطح معناداری بالاتر از 05/0 و برقرار بود. همچنین به علت بودن گزینه اجبار در پاسخ به پرسشنامه­ها، در پژوهش حاضر داده از دست رفته وجود نداشت. مشکل داده­های پرت نیز توسط آزمون فاصله ماهالانوبیس[54] بررسی شدند، نتایج بهدست آمده حاکی از نبود داده­های پرت داشت.

جدول 3. شاخص­های نیکویی برازش مدل سه عاملی مقیاس جامعه­ستیزی نوجوانان

همان­گونه که در جدول 3 مشاهده می­شود، در این پژوهش برای بررسی برازش مدل به دست آمده، از شاخص­های مجذور خی، خی­دوی نسبی (نسبت مجذورر خی به درجه آزادی) RMSEA،SRMR ، GFI، CFI، NFI، NNFI و IFI استفاده شد. در ارزیابی برازش مدل، مجذور خی یک شاخص سنتی و رایج است که عدم معناداری آن در سطح 05/0 نشان­دهنده برازش بسیار مناسب مدل است (بارت[62]، 2007)، در پژوهش حاضر نیز مجذور خی‌دو معنادار شده است، با این ­حال این شاخص با محدودیت­های قابل‌توجهی مواجه است که از جمله بارزترین این محدودیت­ها، حساسیت به حجم نمونه است (الکسوپولوس و کالایتزیدیس[63]، 2004). از آنجایی­که مجذور خی در اصل یک آزمون معناداری آماری است، کاربرد آن در نمونه­های بزرگ، تقریباً همیشه منجر به رد شدن مدل شده و از طرف دیگر، در نمونه­های کوچک توان خود را از دست می­دهد. برای حل این مشکل و کاهش اثر حجم نمونه، شاخص نسبت مجذور خی بر درجه آزادی معرفی شد (تیسای، سبولا و فلچر-واتستون[64]، 2016). اگرچه خی­دوی نسبی فاقد یک مقدار ثابت به­ عنوان نسبت قابل‌قبول است، الکسوپولوس و کالایتزیدیس (2004) مقادیر کمتر از 5 را به عنوان نسبت قابل‌قبول برای این شاخص جهت برازش بسیار مطلوب مدل معرفی کرده‌اند. خی­دوی نسبی در مدل بررسی­شده برابر با 47/1 است که نشانگر برازش مطلوب مدل است.

شاخص بعدی RMSEA است که اگر کوچکتر از 07/0 باشد بر برازش مطلوب مدل دلالت دارد (الکسوپولوس و کالایتزیدیس، 2004) و نشانگر این است که خطای اندازه­گیری در مدل کنترل شده است. میزان محاسبه­شده آن در مدل مورد نظر برابر با  03/0 و نشانگر برازش مطلوب مدل به‌دست آمده­ پژوهش حاضر است. شاخص SRMR نیز در صورتی که کوچکتر از 09/0 باشد حاکی از مناسب بودن مدل است (هو و بنتلر[65]،1999) که مقدار محاسبه­شده آن در این پژوهش برابر با 05/0 است. سایر شاخص­های محاسبه­شده از شاخص‌های نیکویی برازش که عبارت­اند از GFI، CFI، NFI، NNFI و IFI مقادیری بین صفر تا یک را می­توانند اتخاذ کنند که هرچه مقدار آن‌ها به یک نزدیکتر باشد، مدل از برازش بهتری برخوردار است. این مقادیر در صورتی که بزرگتر از 90/0 باشند، بر برازش بسیار مطلوب و بسیار مناسب و در صورتی­ که بزرگتر از 80/0 باشند، بر برازش مطلوب مدل دلالت دارند (الکسوپولوس و کالایتزیدیس، 2004؛ شباهنگ و همکاران، 1398). مقادیر محاسبه­شده این شاخص­ها در این پژوهش برای مدل موردنظر به ترتیب عبارت­اند از 95/0، 96/0، 89/0، 96/0 و 96/0 که دلالت بر مطلوب و بسیار مطلوب بودن مدل به‌دست آمده دارند. در مجموع می­توان گفت نتایج تحلیل عاملی تأییدی حاکی از برازش بسیار خوب مدل سه عاملی است (نمودار 1).

نمودار 1. مدل سه عاملی جامعه‌ستیزی نوجوانان و ضرایب استاندارد مسیرها

جدول 4. آلفای کرونباخ، روایی ملاکی واگرا عوامل مقیاس جامعه­ ستیزی نوجوانان

01/0> P^**

در ادامه به بررسی دیگر ویژگی­های سنجشی این نسخه پرداخته می­شود. میانگین واریانس استخراج­شده AVE برای بین فردی، عاطفی و رفتاری به ترتیب برابر با 56/0، 59/0، 51/0 به‌دست آمد. میزان قابل‌قبول AVE  مقادیر بزرگتر از 5/0 است (هیر، 2019). همچنین در بررسی اعتبار مرکب CR عوامل مقیاس، مقدار محاسبه‌شده 3 عامل بین فردی، عاطفی و رفتاری به ترتیب برابر با 93/0، 94/0، 92/0 به‌دست آمد و براساس نظر هیر (2019) مقادیر بالاتر از 7/0 قابل‌قبول هستند. این نتایج نشانگر این نکته است که هر گویه فقط عامل خود را اندازه­گیری می­کند و ترکیب آن‌ها به­گونه­ای است که تمام عوامل به خوبی از یکدیگر تفکیک شده­اند. روایی واگرای مقیاس جامعه­ستیزی نوجوانان نیز از طریق محاسبه همبستگی پیرسون با مقیاس همدلی شناختی و عاطفی تأیید شد؛ بدین‌صورت که بین کل مقیاس و 3 عامل با نمره مقیاس شناختی و عاطفی رابطه معکوس و معناداری (01/0>P) وجود دارد (جدول 4). به منظور بررسی اعتبار نسخه فارسی مقیاس جامعه­ستیزی نوجوانان، ضریب همسانی درونی (آلفای کرونباخ) مورد بررسی قرار گرفت. ضریب آلفای کرونباخ برای بین فردی، عاطفی و رفتاری به ترتیب برابر با 88/0، 45/0، 76/0 محاسبه شد. از آنجایی­که مقدار مناسب آلفا برای اعتبار یک مقیاس بزرگتر از 7/0 است، مقدار آلفای محاسبه‌شده مقیاس حاضر (87/0)، نشان‌دهنده اعتبار مناسب است (جدول 4).

جدول 5. نتایج حاصل از تحلیل عامل تاییدی مقیاس جامعه­ستیزی نوجوانان

نتایج نشان داد مدل سه عاملی نسخه اصلی پرسشنامه اندرشد و همکاران (2002)، در نمونه پژوهش حاضر پس از حذف گویه‌های 4، 5، 13، 16، 25، 29، 34، 39، 40، 45 از برازش مناسب برخوردار بود.

در پایان به بررسی پایایی این ابزار از طریق روش آزمون-بازآزمون پرداخته شده است. به همین منظور، 63 نفر از افراد مورد بررسی با استفاده از روش بازآزمایی با فاصله زمانی دو هفته پس از اجرای اولیه مورد ارزیابی مجدد قرار گرفتند، میزان همبستگی بین دو اجرا 92/0 به دست آمد که در سطح اطمینان 99/0 معنادار بود (نمودار 2).

نمودار 2. همبستگی میان دو اجرا از طریق روش آزمون-بازآزمون

بحث و نتیجه­گیری

هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگی‌های روانسنجی و تحلیل ساختار عاملی پرسشنامه فرم بلند YPI بود. نتایج این پژوهش به اضافه کردن دانش تجربی مرتبط با ارزیابی بین فرهنگی جامعه‌ستیزی کمک شایانی کرده است. هدف نخست پژوهش حاضر، بررسی مدل سه عاملی ابزار فرم بلند YPI بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مدل سه عاملی نسخه اصلی (اندرشد و همکاران، 2002)، در میان نمونه ایرانی پس از حذف گویه‌های 4، 5، 13، 16، 25، 29، 34، 39، 40، 45 از برازش مناسبی برخوردار بود. نکته حائز اهمیت در این گویه‌ها، حذف شدن تمام گویه‌های خرده مقیاس مسئولیت ناپذیری از عامل رفتاری می‌باشد که هم‌سو با نتایج پژوهش ابراهیمی، الهامی اطهر، بخشی‌زاده، لواسانی و اندرشد (2022) می‌باشد. از سوی دیگر، سه گویه 25، 39، 45 از خرده مقیاس بی‌عاطفگی در عامل عاطفی حذف گردید که این نتیجه نیز هم‌سو با نتایج تعداد زیادی از تحقیقات قبلی می‌باشد (پیهت و همکاران، 2014؛ اوشوکاوا و همکاران، 2015 به نقل از پکرو و همکاران، 2016). در تبیین حذف شدن گویه‌های مربوط به خرده مقیاس مسئولیت ناپذیری، با بررسی محتوای گویه‌های مذکور می‌توان به این نکته پی برد که بار فرهنگی که با معنای گویه‌ها همراه است می‌تواند دخیل باشد به این معنا که اَعمالی که در فرهنگ‌های غربی نشان دهنده مسئولیت ناپذیری می‌باشد لزوماً در فرهنگ ایرانی این مفهوم را منتقل نمی‌کند، برای مثال گویه شماره 5 "احتمالاً بیشتر از دیگران از کار یا مدرسه در رفته‌ام" یا گویه شماره 13 "اگر در قرعه‌کشی پول زیادی برنده شوم مدرسه یا کار را رها می‌کنم و فقط کارهایی که سرگرم کننده هستند را انجام می‌دهم" در فرهنگ عامه مردم ایران و به ویژه در میان نوجوانان مفهوم مسئولیت ناپذیری را منتقل نمی‌کند و حتی گاهی نشانه زیرکی نیز محسوب می‌شود. در تبیین نتایج به دست آمده از گویه‌های مربوط به خرده مقیاس بی‌عاطفگی می‌توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به همسو بودن این نتایج با پژوهش‌های پیشین، به نظر می‌رسد این گویه‌ها از توان بالایی برای اندازه‌گیری آنچه که برای آن تدوین شده‌اند برخوردار نیستند، برای مثال گویه شماره 45 "نمی‌گذارم به آن اندازه که دیگران تحت تأثیر احساساتشان قرار می‌گیرند، احساساتم من را تحت تأثیر قرار بدهند" نمی‌تواند مفهوم بی‌عاطفگی را به خوبی منتقل کند و حتی می‌تواند نشان دهنده قدرت کنترل عواطف نیز باشد.

در بررسی اعتبار مقیاس نیز، در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ در دامنه 45/0 تا 88/0 قرار داشت. آلفای کرونباخ کل (87/0)، مشابه با پژوهش اصلی (اندرشد و همکاران، 2002) که میزان 88/0 بود، به دست آمد. آلفای کرونباخ برای عامل عاطفی در پژوهش حاضر 45/0 و در پژوهش اصلی 74/0 به دست آمد، که پایین ترین میزان آلفای کرونباخ را نسبت به دو عامل دیگر در هر دو پژوهش به خود اختصاص داد. پایین بودن این شاخص در عامل عاطفی علاوه بر پژوهش اصلی،  مطابق با پژوهش‌های قبلی نیز می‌باشد (دولان و رنی، 2006؛ پویترس و همکاران، 2006؛ دکلرک و همکاران، 2009؛ پکرو و همکاران، 2015؛ اوشوکاوا و همکاران، 2015؛ ریبریو داسیلوا و همکاران، 2016). مقدار محاسبه شده اعتبار مرکب CR در دامنه 92/0 – 94/0 به دست آمد که با اعتبار مرکب به دست آمده توسط سیموئز، لوپز[66] و گونچالوز (2016) که CR را بزرگ‌تر از 7/0 گزارش کرده‌اند، مشابه است.

همبستگی معنادار کل مقیاس و عوامل آن با مقیاس همدلی شناختی و عاطفی،  از روایی واگرای مقیاس رگه‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان حمایت کرد. این یافته با پژوهش پیشین مبنی بر رابطه منفی بین جامعه‌ستیزی و همدلی اساسی[67] BES (پکرو و همکاران، 2016) همسو است. مقدار میانگین واریانس استخراج شده AVE نیز در دامنه‌ی 51/0 – 59/0 به دست آمد که بر اساس توصیه هیر (2019) بالاتر از 5/0 می‌باشد و مورد قبول است.

 به طور کلی نتایج نشان می‌دهد نسخه فارسی فرم بلند مقیاس رگه‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان (YPI) با لحاظ کردن تغییراتی، برای سنجش ویژگی‌های جامعه‌ستیزی نوجوانان ایرانی روایی و اعتبار مناسبی را دارا می‌باشد.

پژوهش حاضر بایستی با توجه به محدودیت‌های موجود مورد ارزیابی قرار بگیرد. در ابتدا این تحقیق میان نوجوانان دانش‌آموز اجرا گردید، لذا لازم است پژوهش حاضر میان جمعیت بالینی و بزهکار نیز مورد سنجش قرار گیرد تا نتایج بررسی این ابزار بتواند به این دو گروه نیز تعمیم یابد. به همین خاطر، پیشنهاد می‌شود این ابزار در میان این دو گروه نیز اجرا گردد. دومین محدودیت مربوط به روایی همگرا و واگرا می‌شود که در این طرح به مانند پژوهش‌های پیشین تنها از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. لذا پیشنهاد می‌شود به جای به کارگیری پرسشنامه از ابزارهای دیگری مانند اجرای تکالیف روانشناختی برای سنجش روایی همگرا و واگرا استفاده شود. یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش تصادفی نبودن روش نمونه‌گیری است که تعمیم نتایج را با محدودیت مواجه می‌کند. با توجه به نتایج به دست آمده در بخش تحلیل عاملی تأییدی مرتبط با دو خرده مقیاس مسئولیت ناپذیری و بی‌عاطفگی، به نظر می‌رسد این دو خرده مقیاس تحت تأثیر بافت فرهنگی قرار دارد. لذا، در تحقیقات آینده پیشنهاد می‌شود گویه‌های مربوط به این دو خرده مقیاس با در نظر گرفتن عامل فرهنگ، مورد بازنگری قرار گیرد.

تقدیر و تشکر

نویسندگان بر خود لازم می­دانند از تمامی نوجوانانی که با دقت کامل در این پژوهش شرکت کردند، تقدیر و تشکر نمایند.

تعارض منافع

بین نویسندگان هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.

[1]. Viding & McCrory

[2]. Sadeh, Bounoua & Javdani

[3]. Cooke & Michie

[4]. Hare

[5]. Poythress, et al.

[6]. MacDougall, Salekin & Gillen

[7]. Bijttebier & Decoene

[8]. Vaughn, et al.

[9]. Ang, Huan, Chan, Cheong & Leaw

[10]. Vachon, Lynam, Schell, Dryburgh & Costa

[11]. Forth & Kosson

[12]. Blair, Mitchell & Blair

[13]. Neumann

[14]. Seara-Cardoso

[15]. Andershed, Hodgins & Tengström

[16]. Fanti, Panayiotou, Lombardo & Kyranides

[17]. Colins, Fanti & Salekin

[18]. Subclinical

[19]. The dirty dozen

[20]. Jonason & Webster

[21]. Minesota multiphasic personality inventory (MMPI-2)

[22]. Butcher

[23]. Second version of Self-Report Psychopathy scale (SRP-II)

[24]. Harpur & Hemphill

[25]. Kerr, Stattin & Levander

[26]. Noom & Vanderplasschen

[27]. Declercq, Markey, Vandist & Verhaeghe

[28]. Hillege, Das & de Ruiter

[29]. Veen, et al.

[30]. Seals, Sharp & Michonski

[31]. Ribeiro da Silva, da Motta & Rijo

[32]. Dembo, Wareham & Greenbaum

[33]. Pechorro, Ribeiro da Silva, Rijo, & Abrunhosa Gonçalves

[34]. Pihet, Suter, Meylan & Schmid

[35]. Oshukova, et al.

[36]. Cronbach's Alpha

[37]. Ray, Maroco & Gonçalves

[38]. Tabachnick, Fidell & Ullman

[39]. Confirmatory Factor Analysis

[40]. Divergent validity

[41]. Test-retest method

[42]. Average Variance Extracted

[43]. Composite Reliability

[44]. Internal consistency

[45]. Dolan & Rennie

[46]. Questionnaire of Cognitive and Affective Empathy

[47]. Reniers, Corcoran, Drake, Shryane, & Völlm

[48]. Corrected item total correlation

[49]. Nunnally & Bernstein

[50]. Likelihood function

[51]. Maximum likelihood estimation

[52]. Kolmogorov–Smirnov test

[53]. Mardia's test

[54]. Mahalanobis distance

[55]. Root Mean Square Error of Approximation

[56]. Standardized Root Mean Square Residual

[57]. Goodness of Fit Index

[58]. Comparative Fit Index

[59]. Normed Fit Index

[60]. Non-normed Fit Index

[61]. Incremental Fit Index

[62]. Barrett

[63]. Alexopoulos & Kalaitzidis

[64]. Tsai, Cebula & Fletcher-Watson

[65]. Hu & Bentler

[66]. Simões & Lopes

[67]. Basic Empathy Scale