نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز،تبریز،ایران
2 استاد، روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران .
چکیده
مقدمه: اختلال اضطراب اجتماعی یکی از ﻫﻤﻪﮔﻴﺮﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼلات اﺿﻄﺮاﺑﻲ در ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ میباشد. تاکنون از روشهای متعددی جهت بهبود و درمان این اختلال استفاده شده است که از این میان مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از مؤثرترین روش‌ها میباشد.
روش: پژوهش حاضر با هدف فراتحلیل تاثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اختلال اضطراب اجتماعی و برطرف نمودن تناقض‌های احتمالی در نتایج پژوهشهای مختلف انجام شده است. در این پژوهش با توجه به هدف، از روش فراتحلیل استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل پژوهشهای انجام شده در زمینهی اثربخشی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی طی 20 سال گذشته در ایران (1380-1401) و سطوح بین المللی (2000-2022) بود. بر اساس ملاکهای تعریف‌شده ورود و خروج، تعداد 40 مطالعه که دارای شرایط علمی و روش‌شناختی مناسب بودند، برای ورود به فراتحلیل انتخاب شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که میانگین اندازه اثرهای ترکیبی مدل ثابت 874/0- و در مدل تصادفی 234/1- است که هر دو از لحاظ آماری معنادار هستند و این بیانگر تأثیر مثبت مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی می باشد.
نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت با استفاده از مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌توان میزان اضطراب اجتماعی را در افراد کاهش داد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Meta-analysis of the effectiveness of interventions based on Acceptance and commitmen on social anxiety
نویسندگان [English]
- ROBAB JAHEDI 1
- Rahim Badri Gargari 2
1 PhD student in Educational Psychology, Faculty of Education and Psychology, Tabriz University,,Tabriz,Iran.
2 Professor of Educational Psychology, Department of Educational Sciences, Faculty of Education and Psychology, Tabriz University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]
Introduction: Social anxiety Disorder is one of the most common anxiety disorders in the clinical sample. So far, many methods have been used to improve and treat this disorder, among which interventions based on acceptance and commitment are one of the most effective methods.
Method: The present study was conducted with the aim of meta-analyzing the effect of interventions based on acceptance and commitment on social anxiety disorder and resolving possible contradictions in the results of different studies. The statistical population of this research included the researches conducted in the field of the effectiveness of interventions based on acceptance and commitment on social anxiety during the last 20 years in Iran (1380-1401) and international levels (2000-2022).
Results: Based on the defined entry and exit criteria, 40 studies that had appropriate scientific and methodological conditions were selected to enter the meta-analysis. The results showed that the average size of the combined effects of the fixed model is -0.874 and that of the random model is -1.234, both of which are statistically significant. This shows the positive effect of interventions based on acceptance and commitment on social anxiety.
Conclusion: Therefore, it can be concluded that by using interventions based on acceptance and commitment, the amount of social anxiety in people can be reduced.
کلیدواژه‌ها [English]
- Social anxiety disorder
- acceptance and commitment
- psychological flexibility
- avoidance behaviors
وجود سطح معینی از اضطراب[1] نه تنها لازمه بقا بلکه برای امور زندگی نیز ضروری است اما در صورت بیشتر شدن از سطح معینی، این اضطراب، نقش سازگاری خود را از دست می دهد و موجب ایجاد اختلال و رفتار های غیر انطباقی می شود. اختلالات اضطرابی به عنوان شایع ترین اختلالات روانی شناخته شده می باشند که از این میان، اختلال اضطراب اجتماعی[2] یکی از ﻫﻤﻪﮔﻴﺮﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼلﻫﺎی اﺿﻄﺮاﺑﻲ در ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﺳﺖ ( ﻣﻨﺰس و ﻫﻤﻜﺎران[3]، 2011)، این اختلال در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی[4] به عنوان شایع ترین اختلال شناسایی شده است ( کریگیسمن و ویلانکورت[5]، 2022). برآوردهای جهانی شیوع 12 ماهه این اختلال را 4/2 درصد و شیوع مادام العمر آن را 4 درصد نشان داده اند ( استین و همکاران[6]، 2017). اضطراب اجتماعی عبارت است از ترس یا اضطراب شدید، مشخص و مداوم از یک یا چند موقعیت اجتماعی که در آن، فرد در حضور دیگران قرار می گیرد و یا مجبور است در مقابل آنها کاری انجام دهد ( آساکورا[7]، 2015).
اختلال اضطراب اجتماعی، با ترس پیاپی و اجتناب از موقعیت های اجتماعی به دلیل ترس از ارزیابی فکری همراه است و این امر موجب افزایش دلهره اجتماعی در افراد دارای اضطراب اجتماعی می شود و این چرخه معیوب پیوسته تکرار می شود. این افراد سعی در انجام رفتارهای ایمن دارند، رفتارهایی که به دنبال اجتناب و یا کاهش از یک پیامد تهدید کننده می باشد؛ که این رفتارها ناکارآمد بوده و موجب ایجاد مشکلات روانشناختی بیشتری در فرد می شود (دنگ و همکاران[8]،2022). افراد متاثر از این اختلال از ترس یا اضطراب حاد ناشی از موقعیت های اجتماعی خاص رنج می برند ( انجمن روانشناسی آمریکا[9]، 2013). که به روابط اجتماعی، دستاوردهای تحصیلی، بهره وری کار، وضعیت اقتصادی و کیفیت زندگی افراد آسیب می رساند و بر این اساس باعث ناراحتی شخصی بالا و هزینه های اقتصادی و اجتماعی هنگفتی می شود. این اختلال در صورت عدم درمان به یک وضعیت و مشکل مزمن تبدیل می شود (دنگ و همکاران، 2022). افزون بر این، این اختلال با افزایش سن، افزایش یافته و بهبود آن به سختی انجام می گیرد ( خین و شنگ[10]، 2022).
ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪی در اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد، دﺷﻮاری در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎ اﺳﺖ .این افراد در تنظیم و پردازش هیجانات مشکل دارند و معمولا دست به اجتناب موقعیتی، سرکوب احساسات، نشخوار فکری و درک ضعیف احساسات به ویژه در موقعیت های اجتماعی می زنند (هزاوه ای و رباط میلی، 1398). ﺷﻮاﻫﺪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﺸﺎن داده است، دﺷﻮاری در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎ در اﺧﺘﻼل اﺿﻄﺮاب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ درون ﻓﺮدی و ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ ﻓﺮدی اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد (جزایری و همکاران، 2015). همچنین ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ اﻧﻌﻄﺎفﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در اﻓﺮاد دﭼﺎر اﺿﻄﺮاب اجتماعی بالا است ( اتول، زکریا و منین[11] ، 2017). افراد دارای اضطراب اجتماعی خود ارزشی و عزت نفس پایینی دارند ( رضایی، فرهادی و گودرزی 1399) و در تفسیر و پردازش اطلاعات دچار سوگیری بوده و در موقعیت های اجتماعی که در آینده روی خواهد داد دست به پیش بینی های منفی و افراطی می زنند (هزاوه ای و رباط میلی، 1398) این پیش بینی های منفی و عدم اعتماد به توانمندی ها در فرد موجب اجتناب از تجربه در این افراد می شود که ویژگی شاخص در این گروه می باشد افزون بر این با افزایش میزان اضطراب اجتماعی، عاطفه و احساس مثبت در افراد کاهش می یابد ( هونک و همکاران[12]، 2022). پژوهش ها نشان داده است که انعطاف ناپذیری روانشناختی در این افراد بالاست(اتول و همکاران، 2017). الگوی انعطاف ناپذیری روان شناختی، بیان می کند که این افراد تلاش زیادی می کنند تا افکار منفی و ناخوش آیند را از خود دور کنند، این کار هرچند که ممکن است در آغاز کار سودمند باشد اما تسکین فوری از طریق تقویت منفی، باعث می شود که مقابله اجتنابی محتمل تر شود و نتیجه آن افزایش کلی این افکار است (ونزلاف و وگنر[13]، 2000). افزون‌براین بیشتررویدادهای زندگی، این افکار و احساسات پریشان‌کننده را برمی‌انگیزد. در پاسخ به این رویدادها، فرد به‌میزان زیادی دراجتناب خود، سرسخت‌تر میشود و ممکن است ارتباط با تجارب معنادار را ازدست دهد. بهعبارتدیگر، باعث می شود فرد ازکار و روابط صمیمانه یا صحبت دربرابر دیگران اجتناب کند ( کالاگان، ساندوز، داروو و فینی[14]، 2015). افراد دارای اختلال اضطراب اجتماعی نسبت به افراد سالم در انعطاف فکری و شناختی و خودکارآمدی توانایی کمتری دارند ( به نقل از اسدی، محمدی و نظیری، 1399)، این در حالی است که انعطاف پذیری روانشناختی قطب مخالف اجتناب تجربه ای می باشد ( گرهارت، باکر، هورگر و رونان[15]، 2014) . تاکنون روش های متعددی در جهت درمان و کاهش اختلال اضطراب اجتماعی به کار رفته است که در این میان پژوهش ها نشان داده است که آموزش مهارت های شناختی و اجتماعی و انجام مداخلات شناختی در مقابله با اضطراب اجتماعی بسیار سودمند و اثرگذار می باشد ( اسکیف، سوواک، بییلینگ، مک کابی و اندی[16] ، 2007). مداخلات شناختی در افزایش فهم و درک رفتارهای هیجانی-اجتماعی و اصلاح رفتارهای دشوار موثر می باشد. افزون بر این درمان های شناختی رفتاری موجب افزایش عزت نفس و بینش در افراد می شود( لارسون و همکاران[17]، 2022) از این رو می توان از این روش جهت ارتقاء عزت نفس افراد دارای اضطراب اجتماعی استفاده نمود و زمینه را برای ایجاد بینش مثبت نسبت به خود و پیامد امور استفاده نمود. از جمله روش های جدید درمان شناختی _ رفتاری که برای بهبود این اختلال به کار برده می شود، می توان به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد[18] اشاره کرد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می تواند یک روش درمانی مناسب و جایگزین برای انواع روش های دارو درمانی باشد ( اسواین، هانکوکا، دیخونا و بوومن[19]، 2015). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از درمان های موج سوم رفتار درمانی است که توسط استیون هیز و همکارانش از ابتدای دهه ی 1980معرفی شد. این روش ریشه در نظریه ی فلسفی عمیق دارد که زمینه گرایی عملکردی خوانده می شود، که چگونگی ایجاد رنج توسط ذهن انسان و روش های بی فایده ی مقابله با آن را تبیین می کند. مولفه های اصلی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد عبارتند از: پذیرش[20]، گسلش[21]، خود به عنوان زمینه[22]، ارتباط با زمان حال[23]، ارزش ها[24] و تعهد[25] ( هریس، 1394). تمرکز درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش انعطاف پذیری روانی[26] در حضور علائم روان پریشی است (هیز[27]، 2016؛ هیز و گیفورد[28]، 1997). انعطاف پذیری روانی به عنوان تمایل مداوم برای تجربه کامل احساسات، افکار و خاطرات، هدایت هدفمند توجه و مشارکت در الگوهای رفتاری معنادار، سالم و ارزشمند تعریف شده است (هیز، لوما، بوند، ماسودا و لیلیز[29]، 2006). افزایش انعطاف پذیری روانی فرد را قادر می سازد تا به تجارب و موقعیت های چالش برانگیز به شیوه ای انعطاف پذیرتر پاسخ دهد و در نتیجه باعث کاهش علائم و افزایش کیفیت زندگی شود (ویلسون، ساندوز، کیتچنز و روبرتز[30]، 2010). انعطاف پذیری روانی یک ساختار روانشناختی است که شامل فرآیندهای پذیرش و ذهن آگاهی و همچنین فرآیندهای تغییر رفتار است. افزایش در پذیرش و مهارت های ذهن آگاهی به گونه ای فرض می شود که افراد را قادر می سازد از علائم ناخواسته و ناراحت کننده آگاه شوند و لزوماً به آن تجربیات واکنش نشان ندهند (هیز و همکاران، 2006). فرآیندهای تغییر رفتار شامل روشن شدن ارزش‌های فرد و همچنین افزایش اعمالی است که مطابق با آن ارزش‌های مهم است( لارسون و همکاران، 2022). به طور کلی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به افراد می آموزد که به جای اجتناب فکری و عملی از افکار و موقعیت های اضطراب زا، با افزایش پذیرش روانی و ذهنی با تجارب درونی مانند افکار و احساسات منفی که در حضور جمع دارند، مقابله نمایند (رضایی دهنوی و گلستانی فرد، 1397). به عبارت دیگر فرایندهای مرکزی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به شرکت کنندگان آموزش می دهد که چگونه عقیده بازداری فکر را رها کنند، از افکار مزاحم گسیخته شوند، به جای خود مفهوم سازی شده، خود مشاهده گر را تقویت نمایند، رویدادهای درونی را به جای کنترل بپذیرند، ارزش هایشان را تصریح کنند و به آنها بپردازند (همان منبع، 1397). دوئناس[31] ( 2016) در پژوهش خود به بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر روی نوجوانان با مشکلات تنظیم هیجانی پرداخت و به این نتیجه دست یافت که این درمان باعث بهبود قابل توجهی در مشکلات تنظیم هیجانی، کیفیت زندگی و عملکرد کلی روزانه و کاهش اجتناب و افکار و هیجانات ناکارآمد شده است. پژوهش انجام شده توسط روحی، سلطانی، زین الدینی میمند و رضوی نعمت الله ( 2019) در زمینه اختلال اضطراب اجتماعی دانش آموزان نشان داده است که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش میزان سرزنش خود و نشخوار ذهنی فاجعه آمیز تاثیرمثبتی داشته است. همچنین پژوهش منور و همکاران ( 2021 ) نشان داده است که درمان های اکت موجب بهبود کیفیت زندگی، اضطراب، مسائل اجتماعی و سازگاری عمومی و اجتماعی می شود.
پژوهش انجام گرفته توسط خین و شنگ (2022) نشان داده است، افزایش سن موجب افزایش میزان اضطراب اجتماعی در افراد می شود و این امر می تواند بر میزان اثربخشی مداخلات بر اضطراب اجتماعی اثرگذار باشد. همچنین با توجه به این که اضطراب اجتماعی امروزه بسیار شایع است و بر عملکرد بین فردی افراد به ویژه جوانان و نوجوانان تاثیر منفی دارد، شناسایی جنبه هایی از شناخت اجتماعی که بر آن تاثیرگذار است، می تواند درک ما را از ایجاد و کنترل اختلال اضطراب اجتماعی افزایش دهد ( آلوی، کومار و تاباک[32]، 2022).
با توجه به نقش مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر انعطاف پذیری روانشناختی افراد، می توان از آن جهت بهبود و ارتقاء انعطاف پذیری روانشناختی افراد دارای اضطراب اجتماعی استفاده کرد؛ همچنین پژوهش های متعددی تاثیر مداخلات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اضطراب اجتماعی افراد را نشان داده است که از این میان می توان به پژوهش های تنها دوست، عموجوادی، لنگرودی، انصاری حقیقی و غفاری جم ( 1400)، خدایی، ویس کرمی و غضنفری ( 1400)، کنایت و ساموئل[33] ( 2022)، پترسون، جولی، دیویس، رنشاو و لوین[34]( 2022)، صادقی، اسماعیلی و مختاری (2022)، اما، دستری، آلبرتی و فونتنلی[35] ( 2021)، جوهانسن، رامسنیسن، لاندروف و اتول[36] ( 2022) و آلوی و همکاران ( 2022) اشاره کرد. هرچند ممکن است نتایج پژوهشهای اولیه و مبانی نظری این پژوهشها، اثربخشی مداخلات مبتنی برپذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی را مسلم قلمداد کند اما پژوهش انجام گرفته توسط براون و هوپر[37] ( 2009) در زمینه تاثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر روی اضطراب اجتماعی دختران، تاثیر پایین این مداخلات را نشان داد و تعداد جلسات 10 تا 17 را جهت اثربخشی مداخلات، پیشنهاد نموده است همچنین پژوهش انجام گرفته توسط ماسودا، کوهن، ویکسل، کمانی و جانسون[38](2011) بر روی اضطراب اجتماعی یک نوجوان، نشان داد که مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد تاثیری بر اضطراب اجتماعی او نداشته است. بر طبق آنچه گذشت تناقضاتی هرچند اندک در بین نتایج پژوهشها وجود دارد و نتایج پژوهش ها به شکل ناهمگون ارایه شده است؛ اگرچه این پژوهشها در پاسخ به سؤالات نسبتاً یکسانی صورت گرفتهاند اما یکپارچه‌سازی آنها و نتیجه‌گیری کلی از تمامی آنها، فقط با انجام فراتحلیل امکان‌پذیر است. بررسی پیشینه پژوهشی نشان داد که در داخل کشور تاکنون فراتحلیلی که به بررسی تاثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی بپردازد، انجام نشده است و فراتحلیل های انجام شده در خارج از کشور نیز محدود می باشد.فراتحلیل انجام شده توسط سواین و همکاران ( 2015 ) اثربخشی مداخلات مبتنی بر پدیرش و تعهد بر انواع اختلالات از جمله انواع اضطراب در کودکان را نشان داده است و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را به عنوان یک روش درمان جایگزین برای انواع درمان های دارویی و پزشکی پیشنهاد می کند. با توجه به مبانی نظری و تجربی بحث شده، هدف از انجام این پژوهش آن است که با بهره گیری از فراتحلیل، ضمن حل تناقض های احتمالی اندازه اثر ترکیبی تاثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و همچنین نقش جنسیت و سن شرکت کنندگان در جلسات مداخله را تعیین نماید.
روش
روش: در این پژوهش با توجه به هدف، از روش فراتحلیل استفاده شده است. فراتحلیل به تحلیل‌های آماری اشاره میکند که برای ترکیب یافته‌های کمّی یک مجموعه از مطالعات انجام می‌گیرد (برنشتین و هجز[39]، 2009). در فراتحلیل اصل اساسی عبارت است از محاسبهی اندازهی اثر برای مطالعات مجزا و برگرداندن آنها به یک ماتریس مشترک و آنگاه ترکیب آنها برای دستیابی به میانگین اثر میباشد (فراهانی و عریضی، 1388). در واقع، در فراتحلیل یافته‌های پژوهشهای اولیه در قالب یک شاخص کمّی برگردان میشود. برای این که یافته‌های آماری پژوهشهای مختلف با هم قابل ترکیب شود؛ لازم است ابتدا این مقادیر به شاخصی با مقیاس مشترک تبدیل شود. پرکاربردترین روش ترکیب نتایج عددی تحقیقات در فراتحلیل‌ها اندازه اثر[40] است. اندازه اثر شاخصی است که حضور پدیده مورد نظر در جامعه را نشان میدهد، یا اندازه‌ای است که مبین غلط بودن فرضیه صفر است (کوهن[41]، 1988). فراتحلیل حاضر برآن است که با بررسی نتایج حاصل از اجزای پژوهشهای مختلف، به یک نتیجهی کلی در زمینهی اثربخشی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دست یابد.
جامعه و نمونه آماری: واحد تحلیل در فراتحلیل یافته‌های کمّی پژوهشهای دیگر است؛ بنابراین جامعه آماری این پژوهش شامل پژوهشهای انجام شده در زمینهی اثربخشی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی طی 20 سال گذشته در ایران (1380-1401) و سطوح بین المللی (2000-2022) بود که به لحاظ روششناسی (فرضیهسازی، روش پژوهش، جامعه، حجم نمونه و روش نمونهگیری، ابزار اندازهگیری، روایی و پایایی، فرضیههای آماری، روش تحلیل آماری و صحیح بودن محاسبات آماری) شرایط لازم را داشتهاند. بر این اساس منابع جستجو شامل کلیه پژوهشهای چاپ شده در مجلات علمی- پژوهشی داخلی (به اضافهی مقالات انتشار یافته در کنفرانسها و پایاننامهها) و خارجی (پژوهشهای تمام متنی که در بانک های اطلاعاتی رایانهای مانند SID، Magiran، Noormags، Civilica، Scopus، PsycInfo و PubMed) قابل دستیابی بودند. برای انتخاب تحقیقات اولیه از چارچوب نمونه گیری بالا، ابتدا کلید واژه‌های معتبر – بر اساس مرور پیشینه پژوهشی به منظور استفاده در جستجوی پژوهشهای اولیه- تعیین شدند. پس از مشخص شدن کلیدواژه‌ها برای انتخاب پژوهشهای اولیه براساس یک سری ملاکهای ورود و خروج، تحقیقات انتخاب شدند.
ملاکهای ورود و خروج: ملاکهای ورود مطالعات به فراتحلیل عبارت بودند از: 1- در عنوان یا کلیدواژه‌های اثر یکی از کلید واژه‌های پژوهش یا مرتبط به آنها وجود داشته باشد؛ 2- تحقیقات بایستی دادههای کافی را برای محاسبه اندازه اثر گزارش کرده باشند؛ 3- تحقیقات بایستی به طور عمومی به صورت مقاله کامل از طریق آن لاین قابل دسترس باشند؛ پژوهشها به صورت آزمایشی و نیمه آزمایشی انجام شده باشند؛ 4- از ابزارهای معتبر که دارای اعتبار و روایی کافی بودهاند، استفاده شده باشد، 5- تحقیقات بایستی به لحاظ روششناسی (فرضیهسازی، روش پژوهش، جامعه، حجم نمونه و روش نمونهگیری، ابزار اندازهگیری، روایی و پایایی، فرضیههای آماری، روش تحلیل آماری و صحیح بودن محاسبات آماری) شرایط لازم را داشته باشند. ملاکهای خروج عبارت بودند از: 1- پژوهشهایی که به صورت موردی، مروری، رابطهای و توصیفی انجام شده بودند؛ 2- پژوهشهایی که یکی از اطلاعات لازم برای محاسبه اندازه اثر را گزارش نداده بودند؛ 3- پژوهشهایی که به گونه تکرار کامل دیگر پژوهشها یا مقالات بودند (مثلاً مقالاتی یافت شد که هم به فارسی و هم انگلیسی منتشر شده بودند). در شکل 1، فرایند انتخاب مطالعات جهت انجام فراتحلیل ارائه شده است.
|
|
|
شکل 1. نمودار PRISMA نحوه گزینش و انتخاب مقالات برای فراتحلیل |
براساس ملاکهای ورود و خروج اشاره شده، تعداد 40 مطالعه که دارای شرایط علمی و روش‌شناختی مناسب (فرضیهسازی، روش پژوهش، جامعه، حجم نمونه و روش نمونهگیری، ابزار اندازهگیری، روایی و پایایی، فرضیههای آماری، روش تحلیل آماری و صحیح بودن محاسبات آماری) بودند، برای ورود به فراتحلیل انتخاب شدند. در جدول 1 اطلاعات مربوط به پژوهشهای اولیه ارائه شده است.
ترکیب نتایج: فراتحلیلگران، با داشتن مقادیر میانگین، واریانس و انحراف معیار گروهها، قادر به محاسبهی اندازهی اثر هستند (دلاور، 1390). اندازه اثر، نتایج هر تحقیق را به صورت نمرات استاندارد (z) نشان میدهد که شاخصی از شدت اثر کاربندی یا تفاوت بین گروهها میباشد. در پژوهش حاضر برای محاسبهی اندازهی اثر و نیز فعالیت‌های آماری بعدی در ارتباط با ترکیب نتایج از نرمافزار CMA2[42] و شاخص g هجز استفاده شد. شاخص g هجز و d کوهن هر دو واریانسها را با فرض واریانس برابر محاسبه میکنند، اما g هجز با استفاده از n-1 برای هر نمونه به جای n برآورد بهتری را فراهم میکند، به خصوص در نمونههای کوچک g هجز یک شاخص نسبتاً دقیقتر از d کوهن است (گرسیم و کیم[43]، 2005). کوهن (1988) یک طبقه بندی کلی تفسیری برای اهمیت نسبی اندازههای اثر ارائه داده است که برای اندازه اثرهای خانوده d، مقادیر 2/0، 5/0 و 8/0 به ترتیب نشانگر اندازه های اثر کوچک، متوسط و بزرگ هستند.
یافته‌ها
همان گونه که اشاره گردید پس از شناسایی پژوهش های اولیه و اعمال ملاک های ورود و خروج 40 پژوهش وارد فرایند فرا تحلیل شدند. در هر یک از مقالات اثرگذاری مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. خلاصه مطالعات و اندازه اثر استخراجی در جدول 1 ارائه گردیده است.
جدول 1. اطلاعات مربوط به پژوهشهای اولیه و مقادیر اندازه اثر استخراجی
|
کد |
نویسنده(گان) |
عنوان |
سال نشر |
N |
اندازه اثر |
|
1 |
ویسکرمی و همکاران |
مقایسه اثربخشی گروه‌درمانی فراشناختی و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تحریف‌های شناختی و نشانگان اضطراب اجتماعی دانشجویان |
1398 |
60 |
154/5- |
|
2 |
گلستانی فرد و رضایی دهنوی |
بررسی اثربخشی درمان مبتنیبر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان دختر شهر کاشان |
1397 |
30 |
218/1- |
|
3 |
اسدی خلیلی و همکاران |
مقایسه اثربخشی واقعیت درمانی و در مان پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و نگرش به زندگی در زنان سرپرست خانوار |
1399 |
45 |
646/0- |
|
4 |
خدایی و همکاران |
مقایسه اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری و آموزش مبتنی بر تعهد و پذیرش بر خودکارآمدی تحصیلی و نشانگان اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی |
1400 |
60 |
920/0- |
|
5 |
آریاپوران و همکاران |
تاثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب‌اجتماعی و تصور بدنی در زنان مبتلا به چاقی |
1398 |
30 |
367/2- |
|
6 |
نریمانی و همکاران |
اثربخشی آموزش مبتنی بر پذیرش / تعهد بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان دارای اختلال یادگیری خاص |
1395 |
40 |
118/5- |
|
7 |
روحی و همکاران |
تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش شفقت به خود، تحمل پریشانی، و تنظیم هیجان در دانش‌آموزان با اختلال اضطراب اجتماعی |
1398 |
60 |
774/3- |
|
8 |
خرم نیا و همکاران |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت بین فردی و انعطاف پذیری روان شناختی در دانشجویان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی: یک مطالعه کار آزمایی بالینی |
1400 |
24 |
088/1- |
|
9 |
فولادی و همکاران |
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد روانشناختی بر اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر دبیرستان |
1399 |
30 |
508/1- |
|
10 |
حسینیکیا و همکاران |
مقایسۀ میزان اثربخشی آموزش مبتنیبر پذیرش و تعهد و مهارت‌های اجتماعی بر کاهش نشانه‌های اضطراب اجتماعی نوجوانان |
1397 |
75 |
307/4- |
|
11 |
احمدی |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی معلولین جسمی-حرکتی |
1395 |
80 |
033/1- |
|
12 |
پورفراهانی و همکاران |
اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دختران نوجوان بی‌سرپرست |
1397 |
16 |
758/2- |
|
13 |
هدایتی باویل و همکاران |
بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دانشجویان |
1397 |
30 |
25/0- |
|
14 |
جلیلی شاه منصوری |
اثربخشی آموزش پذیرش و تعهد بر افسردگی اضطراب اجتماعی دانش آموزان پسر منطقه 2 شهرستان مسجد سلیمان |
1398 |
30 |
923/1- |
|
15 |
کریمی |
اثربخشی آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و احساس تنهایی دانش آموزان دختر |
1398 |
30 |
49/1- |
|
16 |
مارابی |
اثربخشی آموزش گروهی درمان پذیرش و تعهد (ACT) به شیوه گروهی بر روابط بین فردی، انعطاف پذیری روان شناختی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان |
1397 |
30 |
592/0- |
|
17 |
خورانی |
اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تصویر بدنی و اضطراب اجتماعی نوجوانان دختر مبتلا به چاقی |
1398 |
30 |
908/0- |
|
18 |
جعفری |
مقایسه اثربخشی آموزش پذیرش / تعهد و تنظیم هیجانات بر اضطراب اجتماعی و تاب آوری دانش آموزان دختر دارای اختلال اضطراب اجتماعی متوسطه اول |
1395 |
60 |
028/1- |
|
19 |
منظری توکلی |
اثربخشی آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی پسران دبیرستان |
1396 |
30 |
602/2- |
|
20 |
نصیری و کاووسیان |
تاثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) در بهبود علایم بیماران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی |
1396 |
50 |
285/3- |
|
21 |
سلیمانی و امینی |
بررسی اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اختلال اضطراب اجتماعی در دانش آموزان |
1397 |
42 |
208/1- |
|
22 |
حیدریزاده و وطنخواه |
اثر بخشی آموزش پذیرش و تعهد بر افسردگی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر منطقه 2 شهر تهران |
1397 |
30 |
923/1- |
|
23 |
احمدی و همکاران |
اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر اضطراب اجتماعی در نوجوانان دختر متوسطه دوم |
1400 |
40 |
504/2- |
|
24 |
میرزانژاد جویباری و دوستدار طوسی |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت به طردشدگی دانش آموزان دختر دارای اضطراب اجتماعی در دوره بلوغ |
1400 |
30 |
799/0- |
|
25 |
شالویی جهاربنیجه |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر میزان اضطراب اجتماعی، احساس تنهایی و امید در دانش آموزان پایه پنجم شهرستان ایذه در سال ۱۴۰۰ |
1401 |
30 |
209/1- |
|
26 |
پورمهدی گنجی |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی زنان مراجعه کننده به مراکز مشاوره ای |
1400 |
30 |
172/2- |
|
27 |
اشرفزاده و همکاران |
اثربخشی آموزش مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی و سازگاری اجتماعی پسران دبیرستانی شهر کرمان |
1396 |
30 |
602/2- |
|
28 |
کریمی آذر و همکاران |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر نشانه های اضطراب اجتماعی نوجوانان دختر کمرو |
1401 |
30 |
61/2- |
|
29 |
نجدی و همکاران |
بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر ترس از ارزیابی منفی در نشانگان بالینی اضطراب اجتماعی |
1400 |
60 |
45/1- |
|
30 |
مولوی و همکاران |
تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اضطراب و افسردگی دانش آموزان دارای ترس اجتماعی |
1393 |
34 |
471/2- |
|
31 |
پورفرج عمران |
اثربخشی درمان گروهی پذیرش و تعهد بر هراس اجتماعی دانشجویان |
1390 |
24 |
033/1- |
|
32 |
اسماعیلی و همکاران |
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد با تمرکز بر شفقت، بر اضطراب اجتماعی دختران نوجوان |
1397 |
32 |
386/0- |
|
33 |
یادگاری و همکاران |
تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر جوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی |
2014 |
16 |
86/1- |
|
34 |
دالریمپل و هربرت |
Acceptance and commitment therapy for generalized social anxiety disorder: a pilot study |
2007 |
19 |
008/1- |
|
35 |
عثمان و همکاران |
A Preliminary Investigation of the Use of Acceptance and Commitment Therapy in Group Treatment for Social Phobia |
2006 |
22 |
455/0- |
|
36 |
کراسک و همکاران |
Randomized controlled trial of cognitive behavioral therapy and acceptance and commitment therapy for social phobia: Outcomes and moderators |
2014 |
103 |
705/0- |
|
37 |
هربرت و همکاران |
Randomized controlled trial of acceptance and commitment therapy versus traditional cognitive behavior therapy for social anxiety disorder: Symptomatic and behavioral outcomes |
2018 |
102 |
681/0- |
|
38 |
ایوانوا و همکاران |
Guided and unguided Acceptance and Commitment Therapy for social anxiety disorder and/or panic disorder provided via the Internet and a smartphone application: A randomized controlled trial |
2016 |
101 |
729/0- |
|
39 |
کوکوسکی و همکاران |
Mindfulness and acceptance-based group therapy versus traditional cognitive behavioral group therapy for social anxiety disorder: A randomized controlled trial |
2013 |
137 |
425/0- |
|
40 |
سوارت و همکاران |
Examining Positive and Negative Affect as Outcomes and Moderators of Cognitive-Behavioral Therapy and Acceptance and Commitment Therapy for Social Anxiety Disorder |
2019 |
66 |
266/0- |
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود، اندازههای اثر محاسبه شده دارای توزیعی از 154/5- تا 25/0- میباشند. به طوریکه 35 اندازه اثر از لحاظ آماری معنادار هستند (05/0>P) و 5 اندازه اثر غیرمعنادار به دست آمده‌اند (05/0<P). آنچه لازم است مورد توجه قرار گیرد، اندازههای اثر ترکیبی میباشند که به صورت مدل‌های اثرات ثابت و تصادفی محاسبه شده‌اند و در پایین جدول 2 قابل مشاهده هستند. غالب فراتحلیل‌ها بر دو مدل آماری مدل اثر ثابت[44] و مدل اثرات تصادفی[45] مبتنی هستند. در مدل اثر ثابت فرض میشود که یک اندازه اثر واقعی وجود دارد که زیربنای همه تحلیل‌ها است و همه تفاوت‌های اندازههای اثر مشاهده شده در پژوهشهای اولیه ناشی از خطای نمونهگیری است. در مقابل در مدل اثرات تصادفی فرض میشود اندازه اثر واقعی از پژوهشی به پژوهش دیگر در حال تغییر است. یکی از علل اصلی این تغییر وجود متغیرهای مداخله کننده در روابط بین متغیر مستقل و وابسته است (برنشتین و همکاران[46]، 2009). همانطور که مشاهده میشود، اندازه اثر ترکیبی در مدل اثرات ثابت برابر با 013/1- و برای مدل اثرات تصادفی برابر با 613/1- به دست آمده است (001/0>P)، که براساس شاخص کوهن (1988) اندازه اثرهایی بزرگ (بالاتر از 8/0) هستند که از معناداری بالینی بالایی برخوردار میباشند. قبل از اینکه براساس شاخص‌های ناهمگنی مدل فراتحلیل را انتخاب کنیم به بررسی سوگیری انتشار در اندازههای اثر پژوهشهای اولیه پرداخته میشود. سوگیری انتشار به چاپ نشدن تحقیقات مرتبط با موضوع فراتحلیل مربوط است که دارای یافته‌های غیرمعنادار هستند. در این فراتحلیل برای بررسی تورش انتشار از دو شیوه گرافیگی (نمودار قیفی[47]) و یک شاخص آماری (تعداد امن از تخریب[48]) استفاده شد.
|
|
|
|
|
شکل 2. نمودار قیفی تورش انتشار پژوهشهای اولیه قبل و بعد از تحلیل حساسیت
|
در نمودارهای قیفی محور افقی نشانگر مقادیر اندازههای اثر پژوهشهای اولیه و محور عمودی خطای معیار آنها میباشد. سوگیری انتشار براساس نمودار قیفی زمانی قابل تشخیص است که نقاط در اطراف نمودار به شکل متقارن پراکنده نشده باشند که این ناشی از مقادیر بسیار بزرگ اندازه اثر و نیز خطای‌های معیار بزرگ آنها است (مانند شکل 2). همانطور که در شکل 2 مشاهده میشود، وجود چند اندازه اثر نسبتاً بزرگ شکل نمودار را نامتقارن ساخته است؛ درواقع نقش دادههای پرت را در سایر روشهای آماری بازی میکنند. پس از حذف 5 اندازه اثر بالای قدرمطلق 3 نمودار قیفی شکل 3 به دست آمد که نسبت به نمودار قبلی نســبتاً متقارن اســت؛ بهطوریکه اندازه اثرهای پرت و افراطی در آن مشاهده نمیشود و همه اندازە اثرها در فاصلهی صفر و 3- قرار گرفتهاند. همچنین، شاخص امن از تخریب نشان داد که بعد از اضافه کردن 3754 مطالعه غیر معنادار به فراتحلیل اندازه اثرهای محاسبه شده غیرمعنادار می‌شوند.
جدول 3: اندازههای اثر ترکیبی مربوط به اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی بعد از تحلیل حساسیت
|
مدل |
تعداد اندازه اثر |
اندازه اثر ترکیبی |
خطای معیار |
فاصله اطمینان 95 درصد |
Z |
P |
||
|
حد پایین |
حد بالا |
|||||||
|
ثابت |
35 |
874/0- |
049/0 |
969/0- |
779/0- |
996/17- |
001/0 |
|
|
تصادفی |
35 |
234/1- |
115/0 |
459/1- |
009/1- |
743/10- |
001/0 |
|
جدول 3 اندازههای اثر ترکیبی مدل ثابت و تصادفی مربوط به اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی بعد از تحلیل حساسیت را نشان میدهد. همانطور که مشاهده میشود، میانگین اندازه اثرهای ترکیبی اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی در مدل ثابت 874/0- و در مدل تصادفی 234/1- است که هر دو ازلحاظ آماری معنادارند (01/0>P). همانطور که قبلاً اشاره شد، برای مشخص شدن مدل نهایی فراتحلیل، باید به شاخص‌های ناهمگنی اندازه اثرهای پژوهشهای اولیه مراجعه شود. نتایج مربوط به این تحلیل بر اساس دو شاخص Q کوکران و مجذور I در جدول 3 نشان داده شده است.
جدول 3: شاخص‌های ناهمگنی اندازههای اثر در بین پژوهشهای اولیه
|
Q کوکران |
درجه آزادی |
سطح معنی‌داری |
مجذور I |
|
219/159 |
34 |
001/0 |
646/78 |
همانگونه که مشاهده میشود، مقدار شاخص Q برای 35 اندازه اثر و با درجه آزادی 34 برابر با 219/159 به دست آمده است که از لحاظ آماری معنادار میباشد. معناداری شاخص Q نشان‌دهنده وجود ناهمگنی در اندازه اثرهای پژوهشهای اولیه است. شاخص دیگری که به این منظور استفاده میشود مجذور I میباشد. این مجذور دارای مقداری از صفر تا 100 درصد است و در واقع مقدار ناهمگنی را به صورت درصد نشان میدهد. هرچه این مقدار به 100 نزدیک‌تر باشد نشان‌دهنده ناهمگنی بیشتر اندازه اثرهای پژوهشهای اولیه است. مجذور I نشان میدهد که 646/78 درصد از پراکنش موجود در اندازه اثر پژوهشهای اولیه واقعی و ناشی از وجود متغیرهای تعدیل کننده است که براساس معیار هیگنز و همکاران[49] (2003) نشان دهنده ناهمگنی زیاد در پژوهشهای اولیه است. براساس هر دو شاخص ناهمگنی مشخص شد که متغیرهای تعدیل کننده در مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی نقش معناداری دارند، بر این اساس مدل تصادفی به عنوان مدل فراتحلیل انتخاب شد و اندازه اثر ترکیبی همان مقدار 613/1- در نظر گرفته شد.
از جمله مهمترین تعدیل کنندههایی که ممکن است بر اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی تأثیر گذار باشند، جنسیت و سن شرکت کنندگان در پژوهشهای اولیه است. در ادامه به تحلیل اندازه اثرهای مربوط به این متغیرها پرداخته میشود.
جدول 4. اندازه اثرهای ترکیبی اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی بر اساس جنسیت
|
گروه |
تعداد |
اندازه اثر |
خطای معیار |
فاصله اطمینان 95 درصد |
|
|
حد پایین |
حد بالا |
||||
|
مذکر |
3 |
338/2- |
27/0 |
868/2- |
808/1- |
|
مؤنث |
19 |
369/1- |
188/0 |
737/1- |
001/1- |
|
هر دو جنس |
13 |
79/0- |
084/0 |
955/0- |
626/0- |
جدول 4 اندازه اثرهای ترکیبی اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی بر اساس جنسیت بر اساس جنسیت شرکت کننده در مطالعات اولیه را نشان میدهد. همانگونه که مشاهده میشود، اندازه اثر مربوط به جنس مذکر 338/2- و اندازه اثر مربوط به جنس مؤنث 369/1- است. با اینکه اندازه اثر به دست آمده برای جنسیت مذکر بیشتر است ولی به لحاظ تأثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی برای هر دو گروه دارای اندازه بزرگی است و دارای ارزش بالینی فراوانی است.
با توجه به اینکه سن متغیر تعدیل کنندهی پیوسته است، برای تبیین ناهمگنی از تحلیل فرارگرسیون استفاده شد.
|
|
|
شکل 3. نمودار پراکنش رگرسیون بدون وزندهی به اندازههای اثر |
شکل 3 پراکنش رگرسیون بدون وزندهی به اندازههای اثر را نشان میدهد که محور x ســن، به منزلهی متغیر پیشبین، و محور Y اندازههای اثر، به منزلهی متغیر ملاک، در نظر گرفته شده است. این نمودار یک خط رگرسیون با شیب مثبت را نشان میدهد که با افزایش سن آزمودنیها از میزان اندازههای اثر در مطالعات اولیه کاسته میشود. بهعبارتدیگر، مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد در پژوهشهایی که از آزمودنیهایی با سن کم استفاده کردهاند مؤثرتر از پژوهشهایی است که از آزمودنیهای با سن بیشتر استفاده کردهاند.
بحث و نتیجه‌گیری
فراتحلیل حاضر با هدف ترکیب مطالعات انجام شده در حوزه تاثیر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی انجام شد. اندازه اثر ترکیبی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی، براساس شاخص کوهن (1988)، مقدار بزرگی به دست آمده و معنا دار می باشد. به عبارت دیگر مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد تاثیر بسزایی در کاهش اضطراب اجتماعی دارد که این یافته با یافته های تنها دوست و همکاران ( 1400)، خدایی و همکاران( 1400)، کنایت و ساموئل ( 2022)، پترسون و همکاران( 2022)، صادقی و همکاران (2022)، اما و همکاران ( 2021)، جوهانس و همکاران ( 2022) و آلوی و همکاران ( 2022) همسو می باشد.
در ﺗﺒﯿﯿﻦ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ مداخلات ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺬﯾﺮش و ﺗﻌﻬﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ، ﮐﻪ اﻟﮕﻮی درﻣﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺬﯾﺮش ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺷﮑﻠﯽ از ذﻫﻦ آﮔﺎﻫﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد، آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻓﮑﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده و ﺑﺪون ﺟﺰﺋﯿﺎت، ﺑﺪون ﻗﻀﺎوت و ﭘﯿﺶ داوری و ﺣﺎل ﻣﺤﻮر اﺳﺖ و در اﯾﻦ روش اﻓﮑﺎر، اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺣﺲﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در اﯾﻦ روش درﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻓﺮاد آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی اﺟﺘﻨﺎب ﻓﮑﺮی و ﻋﻤﻠﯽ از اﻓﮑﺎر و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی اﺿﻄﺮاب زای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮش رواﻧﯽ و ذﻫﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب دروﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﮑﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر و ﺻﺤﺒﺖ در ﺟﻤﻊ ﺑﻪ آنﻫﺎ دارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد اﻫﺪاف اﺟﺘﻤﺎﻋﯽﺗﺮ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ، ﺑﺎ اﯾﻦ اﺧﺘﻼل ﺧﻮد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ. درواﻗﻊ روﯾﺎروﯾﯽ ﻓﻌﺎل و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت، ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﺟﺘﻨﺎب، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد و داﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﻓﺮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻘﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ را ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ، ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ارزشﻫﺎ و اﻫﺪاف زﻧﺪﮔﯽ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽﺗﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺰء ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﻣﺆﺛﺮ در اﯾﻦ روش درﻣﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ ( عثمان، ویلسون، استوراسلی و مک نیل[50]، 2006). نظریه های شناختی در زمینه اضطراب حاکی از آن است که توجه انتخابی به تهدیدها، اضطراب را شدیدتر می کند و قضاوت درباره رویدادهای اجتماعی را به انحراف می کشد ( تیلور، بومیی و آمیر[51]، 2010) این در حالی است که مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد تلاش می کند به افراد بیاموزد که چگونه از هم جوشی با افکار خود رها شوند، به جای پرداختن به گذشته و نگرانی در مورد آینده، در حال زندگی کنند. افزون بر این یکی از مهمترین تکنیک های این درمان ترغیب افراد به تصریح ارزش ها و عمل متعهدانه است شناسایی ارزش های خود و تعیین اهداف، اعمال، موانع و در نهایت تعهد به انجام اعمال در راستای دستیابی به اهداف و حرکت در مسیر ارزش ها، با وجود مشکلات فراوان موجب می شود تا ضمن تحقق اهداف در قالب یک زندگی معنادار، فرد با از گیر افتادن در حلقه معیوب افکار و احساسات منفی از قبیل یأس و ناامیدی و ضعف عزت نفس که به نوبه خود موجب افزایش شدت اضطراب می شود، رهایی یابد. همچنین پذیرش و تعهد یک فرایند درمانی است که موجب افزایش بینش و درک از خود شده و با تغییرات رفتاری، عاطفی و شناختی همراه است که می تواند با تقویت حس مثبت به خود و دیگران به افزایش عزت نفس، توانمندی، خودکارآمدی و رفع اضطراب و تردید نسبت به خود منجر شود . هدف از تأکید بسیار بر تمایل افراد به تجربه های درونی این است که به فرد کمک شود تا افکار آزاردهنده خود را فقط به عنوان یک فکر تجربه کند و از ماهیت ناکارآمد برنامه فعلی خود آگاه شود و به جای پاسخ دادن به آن، به انجام آنچه در زندگی برایش مهم و در راستای ارزش های خود، بپردازند (فخری، عمادیان و اسدی خلیلی ، 1399). همانطور که پیش تر گفته شد افراد دارای اضطراب اجتماعی از انعطاف پذیری روانشناختی پایین رنج می برند این در حالی است که هدف اصلی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد افزایش انعطاف پذیری روانشناختی است که با بهره گیری از شش مولفه اصلی مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد حاصل می شود ( هیز و همکاران، 2006).
در مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد از طریق آموزش پذیرش، فرد می تواند احساسات و نشانه های روانی و فیزیکی خود را بپذیرد. پذیرش احساسات و نشانه های جسمانی و روانی منجر به کاهش توجه و حساسیت افراطی بر علائم شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری اضطراب می شود و به دنبال آن محیط اجتماعی کمتر تهدید کننده به نظر می آید. در عین حال با استفاده از راهبردهای پذیرش از جمله ناامیدی سازنده و به چالش کشیدن راهکارهای قبلی، درمان جو از عواقب اجتناب و کنترل افکار و احساسات آگاه می شود (هامیل، پیکت، آمبس باف و آهو[52]، 2015). افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در مواجهه با موقعیت های اجتماعی به علت توجه به جنبه های منفی خود و عملکرد اجتماعی شان به ارزیابی افراطی از پیامدهای منفی مواجهه اجتماعی می پردازند که منجر به احساس ناتوانی در کنترل احساسات، خودپنداره منفی و احساس ضعف در مهارت اجتماعی می شود. این اختلال با تأثیر در فرایند پردازش اطلاعات، افکار و نگرش های فرد باعث تحریک و پایداری احساسات و رفتارهای وابسته به ترس اجتماعی شده و افراد مبتلا نسبت به خطاهای اجتماعی حساسیت بالایی نشان می دهند و اشتباهات خود را فاجعه آمیز برآورد کرده و از راهبردهای غیر انطباقی از جمله رفتارهای ایمن ساز، نشخوار ذهنی بعد از رویداد و رفتارهای اجتنابی استفاده می کنند ( کورینا و فلشکیم[53]، 2022). این در حالی است که مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد از طریق آموزش ذهن آگاهی به فرد می آموزد تا بین واقعیت و قضاوت های شخصی خود فاصله ایجاد کند.
اندازه اثرهای ترکیبی اثربخشی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی بر اساس جنسیت، برای هر دو گروه دارای اندازه بزرگی است و دارای ارزش بالینی فراوانی است. این نتایج همسو با بسیاری از پژوهشهای معتبر است که نشان می‌دهند، اصولاً بین دختران و پسران ازلحاظ روانشناختی تفاوتی وجود ندارد (هایده[54]، 2014) و تقریباً همه تفاوت‌های مشاهده‌شده به تجربیات اولیه اجتماعی شدن آنها ارتباط دارد (سادکر و زیتلمن[55]، 2009؛ مک کوبی[56]، 2007؛ الیوت[57]، 2009؛ اگلی[58]، 2013).
افزون بر این نتیجه فرا تحلیل انجام شده نشان داده اکه با افزایش سن آزمودنیها از میزان اندازههای اثر در مطالعات اولیه کاسته میشود. بهعبارتدیگر، مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد در پژوهشهایی که از آزمودنیهایی با سن کم استفاده کردهاند مؤثرتر از پژوهشهایی است که از آزمودنیهای با سن بیشتر استفاده کردهاند. . در تبیین این یافته می توان گفت با توجه به این که همبستگی مثبت و بالایی بین اضطراب اجتماعی و سن افراد وجود دارد ( خین و شنگ، 2022). افزایش سن موجب افزایش میزان اضطراب اجتماعی در افراد می شود و این امر می تواند از میزان اثربخشی مداخلات بکاهد. طبق نظریه فستینگر، بزرگسالان به طور منظم برای ارزیابی خود دست به مقایسه اجتماعی می زنند این در حالی است که کودکان و افراد با سن پایین این مقایسه را از جهت تمایل به بهتر بودن نسبت به دیگران انجام می دهند؛ نه برای ارزیابی توانایی خود. افزون بر این افراد در سنین پایین دیدگاه خوشبینانه ای نسبت به خود و توانایی هایشان دارند و از عزت نفس و احساس خودکارآمدی بالاتری برخوردار هستند که این امر موجب می شود کمتر دست به رفتارهای اجتنابی بزنند. همچنین با افزایش سن در افراد تجارب ناموفق محیطی در زمینه های مختلف تحصیلی، اجتماعی و ... می تواند نگرش منفی فرد نسبت به خود و محیط افراد را تقویت نماید.
پژوهش حاضر ضمن دستیابی به نتایج ارائه شده با محدودیت هایی نیز رو به رو بوده است که کار فراتحلیل را دشوارتر می سازد. یکی از این محدودیت ها تاکید اکثر پژوهش ها بر نتایج معنی دار و عدم گزارش نتایج و یافته های غیر معنی دار دارد. محدودیت دیگر نبود اطلاعات توصیفی دقیق و کامل در بسیاری از پژوهش می باشد که موجب حذف بسیاری از پژوهش ها از فرایند تحلیل گردید.
نتایج پژوهش حاضر و پژوهش های مشابه می تواند توسط درمانگران و روانشناسان در سطح جامعه مورد استفاده قرار گیرد و از مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد در جهت بهبود و کاهش اختلال اضطراب اجتماعی در محیط های اجتماعی مختلف از جمله محیط کار، تحصیل و... استفاده شود. افزون بر این نتایج پژوهش در حوزه آموزش نیز می تواند سودمند باشد. دست اندرکاران تعلیم و تربیت می توانند با تدوین برنامه های آموزشی و مداخله ای مناسب در مدارس از تکنیک ها و تمرینات مبتنی بر پذیرش و تعهد در جهت افزایش ذهن آگاهی، شناسایی ارزش های زندگی، افزایش انعطاف پذیری روانی و کاهش رفتار های اجتنابی و مقابله همچنین کاهش اضطراب اجتماعی بهره بگیرند.
[1] . anxiety
[2] . social anxiety disorder
[3] . Menezes & et al
[4] . DSM-5
[5] . Krygsman & Vaillancourt
[6] . Stein & et al
[7] . Asakura
[8] . Deng & et al
[9] . American Psychological Association
[10] . Xin & Sheng
[11] . O’Toole, Zachariae & Mennin
[12] . Huneke & et al
[13] . Wenzlaff & Wegner
[14] . Callaghan, Sandoz, Darrw & Feeney
[15] . Gerhart, Baker, Hoerger & Ronan
[16] . Schif, Suvak, Bieling, Mc Cabe & andi
[17] . Larsson & et al
[18] . Acceptance and Commitment Therapy
[19] . Swaina, Hancocka, Dixona & Bowmanb
[20] . Acceptance
[21] . Defusion
[22] . Self as content
[23] . Oresent moment
[24] . Values
[25] . Commitment
[26] . Psychological Flexibility
[27] . Hayes
[28] . Hayes & Gifford
[29] . Hayes, Luoma, Bond, Masuda & Lillis
[30] . Wilson, Sandoz, Kitchens & Roberts
[31] . Duenas
[32] . Alvi, Kumar & Tabak
[33] . Knight & Samuel
[34] . Petersen, Julie, Davis, Renshaw & Levin
[35] . Emma, Destree, Alberte & Fontenelle
[36] . Johannse, RamesNissen, Lundorff & O'Toole
[37] . Brown and Hooper
[38] . Masuda, Cohen, Wicksell, Kemani & Johnson
[39] . Borenstein & Hedges
[40] . effect size
[41] . Cohen
[42] . Comprehensive Meta-Analysis V2
[43] . Grissom & Kim
[44] . fixed-effects model
[45] . random-effects model
[46] . Borenstein & et al
[47] . funnel plot
[48] . Number of missing studies that would bring p-value to > alpha
[49] . Higgins & et al
[50] . Ossman, Wilson, Storaasli & Mcneill
[51] . Taylor, Bomyea & Amir
[52] . Hamill, Pickett, Amsbaugh & Aho
[53]. Corinna, FelschKim
[54] . Hyde
[55] . Sadker & Zittleman
[56] . Maccoby
[57] . Eliot
[58] . Eagly
- آریاپوران، سعید؛ عباسی، شیما و کریمی، جواد ( 1398 ). تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و تصویر بدنی در زنان مبتلا به چاقی. مجله دست آوردهای روانشناختی،(4) 26، 437 –
- احمدی، اکرم؛ قاسمی پیر بلوط، محمد و جلالی، داریوش ( 1400). اثر بخشی درمان پذیرش و تعهذ بر اضطراب اجتماعی در نوجوانان دختر متوسطه دوم. اولین کنفرانس بین المللی ایده های نوین در فقه، حقوق و روانشناسی.
- احمدی، سمیه ( 1395). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برترس از رزیابی منفی و اضطراب اجتماعی معلولین جسمی حرکتی. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه زنجان.
- اسدی، حمید؛ محمدی، مسعود و نظیری، قاسم (1399). چالش های الگوهای درمان یکپارچه نگر مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلال اضطراب اجتماعی. اندیشه و رفتار، 14 (55 )، 87 - 107.
- اسماعیلی، لیلا؛ امیری، شعله؛ عابدی، محمدرضا و مولوی، حسین (1397). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد با تمرکز بر شفقت، بر اضطراب اجتماعی دختران نوجوان. فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، (117) 8، 30 -38.
- اشرف زاده، شایسته؛ پور ابراهیمی، فاطمه؛ باران اولادی، صادق؛ هاشمی زاده، وجیهه سادات و منظری توکلی، وحید ( 1396). اثربخشی آموزش مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی و سازگاری اجتماعی پسران دبیرستانی شهر کرمان. پژوهشنامه تربیتی،(53)13، 1-13.
- پورفراهانی، منیره ( 1397 ). اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دختران نوجوان بی سرپرست. پایان نامه کارشناسی ارشد راهنمایی و مشاوره، دانشگاه بجنورد.
- پورفرج عمران، مجید ( 1390). اثربخشی درمان گروهی پذیرش و تعهد بر هراس اجتماعی دانشجویان. دانش و تندرستی در علوم پزشکی، ( 6) 2، 1- 5.
- پورمهدی گنجی، فاطمه ( 1400). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی زنان مراجعه کننده به مراکز مشاوره ای. یازدهمین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در روانشناسی، آموزش و مشاوره.
- تنها دوست ، کتایون؛ عموجوادی لنگرودی، فهیمه؛ انصاری حقیقی، فاطمه؛ بزمی، میلاد و غفاری جم، مینا ( 1400). تاثیر روان درمانی گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر احساس تنهایی و سازگاری اجتماعی دختران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی. نشریه روان پرستاری، 1 (9)، 33 –
- جعفری، حدیث ( 1395). مقایسه اثربخشی آموزش پذیرش / تعهد و تنظیم هیجانات بر اضطراب اجتماعی و تاب آوری دانش آموزان دختر دارای اختلال اضطراب اجتماعی متوسطه اول. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه لرستان.
- جلیلی شاه منصوری، جهانبخش ( 1398). اثر بخشی آموزش پذیرش و تعهد بر افسردگی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان پسر منطقه 2 شهرستان مسجد سلیمان. پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، مؤسسـه آموزش عالی ناصرخسرو.
- حسینی کیا، سیده معصومه؛ امیری، شعله؛ منشئی، غلامرضا و نادی، محمد علی( 1397). مقایسه میزان اثربخشی آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد و مهارت های اجتماعی بر کاهش نشانه های اضطراب اجتماعی نوجوانان. مجله مطالعات ناتوانی ، (8) 114، 1- 6.
- حیدری زاده، سولمار و وطن خواه، حمیدرضا ( 1397 ). اثر بخشی آموزش پذیرش و تعهد بر افسردگی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر منطقه 2 شهر تهران. کنفرانس ملی ایده های نوین در روانشناسی و علوم تربیتی.
- خدایی، سجاد؛ ویس کرمی، حسنعلی و غضنفری، فیروزه ( 1400). مقایسه اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری در مقابل آموزش پذیرش و تعهد بر خودکارآمدی تحصیلی و نشانگان اضطراب اجتماعی دانشجویان پزشکی. فصلنامه توسعه ی آ موزش جندی شاپور، 12 (2)، 339 - 352.
- خرم نیا، صمد؛ طاهری، امیرعباس؛ محمدپور، محسن؛ فروغی، علی اکبر و کریم زاده، یاسمن ( 1400). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت بین فردی و انعطاف پذیری روان شناختی در دانشجویان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی: یک مطالعه کار آزمایی بالینی. مجله روانشناسی و روان پزشکی شناخت، (1)8، 15 –
- خورانی، الهام ( 1398). اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تصویر بدنی و اضطراب اجتماعی نوجوانان دختر مبتلا به چاقی. پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته روان شناسی عمومی، دانشگاه پیام نور اسلام آباد.
- دلاور، علی (1390). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
- رضایی، محسن؛ فرهادی، علی وگودرزی، کوروش (1399). مقایسه اثربخسی آموزش مهارت های اجتماعی و گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر عزت نفس و اختلال هراس اجتماعی کارمندان. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، 33 (3)، 23-33.
- رضایی دهنوی، صدیقه و گلستانی فرد، اعظم (1397). بررسی اثربخشی درمان مبتنیبر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر شهر کاشان. مجله مطالعات ناتوانی، 8 ( 15)، 1 - 10.
- روحی، رمینا؛ سلطانی، امان اله؛ زین الدینی میمند، زهرا و رضوی نعمت الله، ویدا ( 1398). تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش شفقت به خود، تحمل پریشانی و تنظیم هیجان در دانش آموزان با اختلال اضطراب اجتماعی. فصلنامه سلامت روان کودک، 3 ( 6 )، 174 -187.
- سلیمانی، توران و امینی، مجید(1397). بررسی اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اختلال اضطراب اجتماعی در دانش آموزان. پنجمین همایش پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تیرماه 1391، دانشگاه تهران.
- شالویی چهاربنیچه، فاطمه ( 1400). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر میزان اضطراب اجتماعی، احساس تنهایی و امید در دانش آموزان پایه پنجم شهرستان ایذه در سال 1400. دومین کنفرانس علوم اجتماعی،روانشناسی، علوم تربیتی و علوم انسانی.
- فخری، محمد کاظم؛ عمادیان، علیا و اسدی خلیلی، مریم ( 1399). مقایسه اثربخشی واقعیت درمانی و درمان پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و نگرش به زندگی در زنان سرپرست خانوار. نشریه روان پرستاری، 8 (4)، 11 –
- فراهانی، حجت اله و عریضی، حمیدرضا (1388). روشهای پیشرفته پژوهش در علوم انسانی (رویکردی کاربردی). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
- فولادی، مریم؛ عابدی، احمد و بوستان، افسانه (1399). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد روانشناختی بر اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر دبیرستان. مجله علوم اسلامی انسانی،(22) 6، 22- 31.
- کریمی، مریم ( 1398). اثر بخشی آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و احساس تنهایی دانش آموزان دختر. پایان نامه برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، پیام نور نوشهر.
- کریمی آذر، فاطمه؛ ساکن آذری، رعنا؛ عبدالتاجدینی، پرویز و آزموده ، معصومه ( 1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر نشانه های اضطراب اجتماعی نوجوانان دختر کمرو. نشریه روان پرستاری ، (1)10، 46-54.
- مارابی، روناک ( 1397). اثربخشی آموزش گروهی درمان پذیرش و تعهد به شیوه گروهی بر روابط بین فردی، انعطاف پذیری روانشناختی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان. پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد رشته مشاوره، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- منظری توکلی، عابد و پولادی ریشهریی، علی ( 1396 ). اثربخشی آموزش مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اضطراب اجتماعی پسران دبیرستانی. اولین همایش پژوهش در روانشناسی وعلوم رفتاری ایران.
- مولوی، پرویز؛ میکاییلی، نیلوفر؛ رحیمی، ندا و مهری، سعید ( 1393). تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اضطراب و افسردگی دانش آموزان دارای ترس اجتماعی. مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، (4)14، 412-423.
- میرزانژاد جویباری، پریسا و دوستدار طوسی، علی ( 1400). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر در دوره بلوغ. نهمین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در روانشناسی، آموزش و مشاوره.
- ولیزاده، مهدی؛ منشیی، غلامرضا و کارشکی، حسین ( 1396). اثر بخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش علایم غم غربت، اضطراب و تنظیم هیجانی دانشجویان. پژوهش های روانشناسی بالینی و مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد، 8 ( 2)، 44-60.
- ویس کرمی، حسنعلی؛ خدایی، سجاد و غضنفری، فیروزه (1398). مقایسه اثربخشی گروه درمانی فراشناختی و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تحریف های شناختی و نشانگان اضطراب اجتماعی دانشجویان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، (21)4، 86- 105.
- نجدی، لیلا؛ موسی زاده، توکل و کاظمی، رضا ( 1400). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر ترس از ارزیابی منفی در نشانگان بالینی اضطراب اجتماعی. زن و مطالعات خانواده، (53) 14، 121-140.
- نریمانی، محمد؛ پور عبدل، سعید و بشرپور، سجاد (1395). اثربخش آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان دارای اختلال یادگیری خاص. مجله ناتوانی های یادگیری، (1)6، 121-140.
- نصیری، سارا و کاووسیان ، جواد ( 1396). تاثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در بهبود علایم بیماران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی. کنفرانس تازه های ایران و جهان در آموزش، روانشناسی و علوم اجتماعی، مرکز کنفرانس دانشگاه شیراز، آبان 1396، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرقان.
- هدایتی باویل، وجیهه (1398). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب اجتماعی و ابراز وجود دانشجویان. پایان نامه جهت دریافت مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، موسسه آموزش عالی حکمت رضوی.
- هزاوه ای، فاطمه و رباط میلی، سمیه ( 1398). تاثیر درمان پذیرش و تعهد بر انعطاف پذیری روانشناختبی و بازداری رفتاری نوجوانان دارای اختلال اضطراب اجتماعی. نشریه مدیریت ارتقای سلامت، 8 (6 )، 19- 29.
- هریس، راس (1962). الفبای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد. ترجمه: انوشه امین زاده (1394). تهران: انتشارات ارجمند.
- Alvi, T., Kumar, K., & Tabak, B. (2022). Social anxiety and behavioral assessments of social cognition: A systematic review. Journal of Affective Disorders, 311(15), 17-30.
- Asakura, S. (2015). Diagnosis and Treatment of Social Anxiety Disorder. Seishin Shinkeigaku Zasshi, 117(6), 413-430.
- Borenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P. T., & Rothstein, H. R. (2009). Introduction to Meta-Analysis. John Wiley & Sons, Ltd,
- Brown, F. J., & Hooper, S. (2009). Acceptance and Commitment Therapy (ACT) with a learning-disabled young person experiencing anxious and obsessive thoughts. Journal of Intellectual Disabilities, 13, 195–201.
- Callaghan, G., Sandoz, E., Darrow, S., & Feeney, T. (2015). The body image psychological inflexibility scale: Development and psychometric properties. Psychiatry Research. 226(1), 45-52.
- Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences (2nd ed.). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
- Corinna, L., & FelschKim, P. (2022). Don’t be afraid, try to meditate- potential effects on neural activity and connectivity of psilocybin-assisted mindfulness-based intervention for social anxiety disorder: A systematic review. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 139, 104724.
- Dalrymple, K., & Herbert, D. (2007). Acceptance and Commitment Therapy for Generalized Social Anxiety Disorder: A Pilot Study.Behavior Modification, 31(5), 543-568.
- Deng, X., Xiaomin, C., Zhang, L., Gao, Q., Li, X., & An, s. (2022). Adolescent social anxiety undermines adolescent-parent interbrain synchrony during emotional processing: A hyperscanning study. International journal of clinical and health psychology, (22) 3, 100329.
- J. A. (2016). Acceptance and Commitment Therapy for Adolescent Difficulties with Emotion Regulation: An Open Trial. Western Michigan University, 2016.
- Eagly, A. H. (2013). The science and politics of comparing women and men: A reconsideration The SAGE handbook of gender and psychology. SAGE Publications Inc.
- Eliot, L. (2009). Pink brain, blue brain: How small differences grow into troublesome gaps-and what we can do about it: Houghton Mifflin Harcourt.
- Emma, M., Destree, L., Alberte, L., & Fontenelle, F. (2022). Internet-Based Acceptance and Commitment Therapy: A Transdiagnostic Systematic Review and Meta-Analysis for Mental Health Outcomes. Behavior Therapy, 2(52), 492-507.
- Gerhart, J I., Baker, C N., Hoerger, M., & Ronan, GF. (2014). Experiential avoidance and interpersonal problems: A moderated mediation model. Journal of Contextual Behavioral Science, 3(4), 18-29.
- Grissom, R.J., Kim, J. J. (2005). Effect sizes for research. A broad practical approach, Mahwah, NJErlbaum.
- Hamill, T.S., Pickett, SM., Amsbaugh, HM., & Aho, KM. (2015). Mindfulness and acceptance in relation to Behavioral Inhibition System sensitivity and psychological distress. Pers Individ Differences,72, 24-29.
- Hayes, S. C. (2016). Acceptance and commitment therapy, relational frame theory, and the third wave of behavioral and cognitive therapies - republished article. Behaviour Therapy, 47(6), 869–885.
- Hayes, S. C., & Gifford, E. V. (1997). The trouble with language: Experiential avoidance, rules, and the nature of verbal events. Psychological Science, 8(3), 170–173.
- Hayes, S. C., Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis, J. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model. processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy, 44(1), 1–25.
- Herbert, J., Forman, E., Kaye, J., Gershkovich, M., Goetter, E., Yuen, E., Glassman, L., Goldstein, S., Hitchcock, P., Tronieri, J., Berkowitz, S., & Marando-Blanck, S. (2018). Randomized Controlled Trial of Acceptance and Commitment Therapy versus Traditional Cognitive Behavior Therapy for Social Anxiety Disorder: Symptomatic and Behavioral Outcomes. Journal of Contextual Behavioral Science, 18, 12-47.
- Higgins, J.P.T., Thompson, S.G., Deeks, J. J., & Altman, D.G. (2003). Measuring inconsistency in meta-analyses. British Medical Journal. 327, 557-560.
- Huneke, N., Rowlatt, H., Hyde, J., McEwan, A., Maryan, L., Baldwin, D., & Graner, M, (2022). A novel procedure to investigate social anxiety using videoconferencing software: A proof-of-concept study. Psychiatry research, 316, 114770.
- Hyde, J. S. (2014). Gender similarities and differences. Annual review of psychology, 65, 373-398.
- Ivanovaa, E., Lindner, Ph., Hoa Lyc, k., Dahlind, M., Vernmarkc, K., Anderssonb, G., & Carlbring, G. (2016). Guided and unguided Acceptance and Commitment Therapy for social anxiety disorder and/or panic disorder provided via the Internet and a smartphone application: A randomized controlled trial. Journal of Anxiety Disorders, 44, 27–35.
- Jazaieri, H., Morrison, AS., Goldin, PR., & Gross, J J. (2015). The role of emotion and emotion regulation in social anxiety disorder. Current Psychiatry Reports, 17(1),1-9.
- Johannsen, M., RamesNissen, E., Lundorff, M., & O'Toole, M. (2022). Mediators of acceptance and mindfulness-based therapies for anxiety and depression: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 94, 102-156.
- Knight, L., & Samuel, V. (2016). Acceptance and commitment therapy interventions in secondary schools and their impact on students' mental health and well-being: A systematic review. Association for Contextual Behavioral Science, 25, 90-105.
- Kocovski, N., Fleming, J., Hawley, L., Huta, V., & Antony, M. (2013). Mindfulness and acceptance-based group therapy versus traditional cognitive behavioral group therapy for social anxiety disorder: A randomized controlled trial. Behavior Research and Therapy, 51(12), 889-898.
- Krygsman, A., & Vaillancourt, T. (2022). Elevated social anxiety symptoms across childhood and adolescence predict adult mental disorders and cannabis use. Comprehensive Psychiatry, 115, 152302.
- Larsson, K., Fatouros-Bergman H., Isaksson, A., Johansson M., Kaldo, V., Parling, T., & Lundgren, T. (2022). Acceptance and Commitment Therapy for inpatients with psychosis –an acceptability and feasibility single case AB designed study. Journal of Contextual Behavioral Science, 25, 44-60.
- Maccoby, E. E. (2007). Historical overview of socialization research and theory. Handbook of socialization: Theory and research, 1, 13-41.
- Masuda, A., Cohen, L. L., Wicksell, R. K., Kemani, M. K., & Johnson, A. (2011). A case study: Acceptance and commitment therapy for pediatric sickle cell disease. Journal of Pediatric Psychology, 36, 398–408.
- Menezes, G. B. D; Coutinho, E. S. F; Fontenelle, L. F; Vigne, P; Figueira, I; Versiani, M. (2011). Second generation antidepressants in social anxiety disorder: meta-analysis of controlled clinical trials. Psychopharmacology, 215(11), 1–11.
- Munawar, K H., Choudhry, F., Lee, S., Siau, CH., Kadri, N., & Sulong, R. (2021). Acceptance and commitment therapy for individuals having attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): A scoping review, Heliyon, 7(8), 07842.
- Niles, N., Burklund, l., Arch, J., Lieberman, M., Saxbe, D., & Craske, M. (2014). Cognitive Mediators of Treatment for Social Anxiety Disorder: Comparing Acceptance and Commitment Therapy and Cognitive-Behavioral Therapy. Behavior Therapy, 45, 664–677.
- Ossman, W A., Wilson, KG., Storaasli, RD., & Mcneill, JW. (2006). A Preliminary Investigation of the Use of Acceptance and Commitment Therapy in Group Treatment for Social Phobia [Investigacion Preliminar del Uso de la Terapia de Aceptacion y Compromiso en el Tratamiento Grupal de la Fobia Social]. International Journal of Psychology and Psychological Therapy, 6 (3), 397- 416.
- O’Toole, MS., Zachariae, R., & Mennin, DS. (2017). Social anxiety and emotion regulation flexibility: considering emotion intensity and type as contextual factors, Anxiety, Stress, & Coping, 30(6), 716-724.
- Petersen, H., Julie, M., Davis, L., Renshaw, E., Levin, P. (2022). School-Based Acceptance and Commitment Therapy for Adolescents with Anxiety: A Pilot Trial. Cognitive and Behavioral Practice.
- Sadeghi, D., Esmaeili, L., Mokhtari, L., Afsharzadeh, M., Shaygannejad, V., Mirmosayyeb, O., Andrea, N., & Gross, J. (2022). Effects of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) and Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) on symptoms and emotional competencies in individuals with multiple sclerosis. Disorders, 67, 104029.
- Sadker, D., & Zittleman, k. (2010). Teachers, schools and society. McGraw-Hill Higher Education.
- Schif, M., Suvak, M., Bieling, A., Mc Cabe, P., & Andi, E. (2007). Group chesion in cognitive – behavioral group treatment for social anxiety schizophrenia Behaviour Research., 45, 687 – 98.
- Sewart, A., Niles, A., Burklund, L., Saxbe, D., Lieberman, M., & Craske, C. (2019). Examining Positive and Negative Affect as Outcomes and Moderators of Cognitive-Behavioral Therapy and Acceptance and Commitment Therapy for Social Anxiety Disorder. Behavior Therapy, 56, 1112- 1124.
- Stein, D., Lim, C.C.W., Roest, A.M., de Jonge, P., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Benjet, C., Bromet, F.J., Bruffaerts, R., Girolamo, G., Florescu, F., Gureje, O., Haro, M., Meredith,G., Harris, M., He, Y., Hinkov, H., Horiguchi, I., Hu, CH., Karam, A., Elie, G., Lee, S., Lepine, J., Navarro-Mateu, F., Pennell, B., Piazza, M., Posada-Villa, J.,t ten Have, M., Torres, Y., Viana, M., Wojtyniak, B., Xavier, M., Ronald, C., & Kessler, M. ( 2017). The cross-national epidemiology of social anxiety disorder: Data from the World Mental Health Survey Initiative., BMC medicine, 15(1),1-21.
- Swaina, B., Hancocka, B., Dixona, A., & Bowmanb, J, (2015). Acceptance and Commitment Therapy for children: A systematic review of intervention studies, Journal of Contextual Behavioral Science, 4, 73-85.
- Taylor, CT., Bomyea, J., & Amir, N. (2010). Attentional bias away from positive social information mediates: The link between social anxiety and anxiety Vulnerability to a social stressor. Journal of anxiety disorders, 24(4), 403-408.
- Wenzlaff, RM., & Wegner, DM. (2000). Thought suppression. Annual Review of Psychology. 51(1), 59–91.
- Wilson, K., Sandoz, E., Kitchens, J., & Roberts, M. (2010). The valued living questionnaire: Defining and measuring valued action within a behavioral framework. Psychological Record, 60, 249–272.
- Xin, S., & Sheng, L. (2022). Changes of social anxiety in Chinese adolescents during 2002 ∼ 2020: An increasing trend and its relationship with social change. Children and Youth Services Review, 116(11), 105159.
Yadegari, L., Hashemiyan, K., & Abolmaali, KH. (2014). Effect of Acceptance and Commitment Therapy on Young People with Social Anxiety. Journal of Scientific Research in Knowledge, 2(8), 395-403
)