نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه روانشناسی ، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران

2 گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 گروه روانشناسی و علوم تربیتی ، دانشگاه خوارزمی ، تهران ، ایران

چکیده

مقدمه:  ارتقاء سلامت اجتماعی در بعد کلان در هر جامعه‌ای نشانه‌ای از رفاه و پیشرفت است و این امر بدون تهیه مدلی بومی و کارکردی متناسب با شرایط جامعه امکان پذیر نمی‌باشد. پژوهش حاضر به تدوین شاخص‌های سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری می‌پردازد.
روش: به منظور تدوین ابعاد اجتماعی سلامت از منظر مدیریت شهری از روش زمینه‌یابی استفاده گردید. جامعه آماری پژوهش عبارت بودند از کلیه خبرگان در حوزه سلامت اجتماعی و مدیران شهری که 311 نفر از آن ها به شیوه در دسترس از شهر تهران انتخاب شدند. ابزار پژوهش عبارت از  پرسشنامه محقق ساخته با 20 شاخص و 114 نشانگر، دارای آلفای کرونباخ 975/0 بود که با استفاده از روش زمینه‌یابی (مصاحبه، گروه کانونی و دلفی) مطابق نظر گروهی از خبرگان سلامت اجتماعی و مدیران ارشد شهری جهت بررسی شاخص‌های سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری در ایران طراحی گردید. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و تدوین شاخص‌ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از تحلیل اکتشافی حاکی از وجود  20 شاخص و 114 نشانگر  به عنوان مؤلفه‌های اجتماعی سلامت از منظر مدیریت شهری بود.
نتیجه‌گیری: با شناسایی شاخص‌ها و نشانگرهای سلامت اجتماعی شهری می‌توان آنها را در ایران اعتباریابی و هنجاریابی نمود و با تهیه چک لیستی مبنی بر این مدل، می‌توان به ارتقاء سلامت اجتماعی در طرح ها و پروژه‌های شهری کمک کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Development of social dimensions of health from the perspective of urban management

نویسندگان [English]

  • Shiler kaikhavani 1
  • Majid Saffarinia 2
  • Ahmad Alipor 2
  • Valliollah Farzad 3

1 Department of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran

2 Department of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran

3 , Department of Psychology and Educational Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction: To develop social health in the macro dimension in any society is a sign of prosperity and progress, and this is not possible without providing a local and functional model appropriate to the conditions of society. The present study compiles social health indicators from the perspective of urban health.
Method:  In order to develop the social dimensions of health from the perspective of urban management, the survey method was used. The statistical population of the study consisted of all experts in the field of social health and city managers, 311 of whom were selected by available means from Tehran. The research instrument was a researcher-made questionnaire with 20 indicators and 114 markers, with Cronbach's alpha of 0.975, which was used in the field (interview, focus group discussion and Delphi) according to a group of social health experts and senior urban managers to The study of social health indicators from the perspective of urban management in Iran was designed. Exploratory factor analysis was used to analyze the information and compile the indicators.
Results: The results of exploratory analysis showed that there were 20 indicators and 114 indicators as social components of health from the perspective of urban management.
Conclusion: By identifying indicators and indicators of urban social health, they can be accredited and standardized in Iran, and by preparing a checklist based on this model, we can help promote social health in urban plans and projects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social health
  • urban management
  • index
  • indicator

رفاه[1] و شرایط مناسب حاکم بر هر جامعه از نمادهای پیشرفت آن محسوب می‌شود که با تأمین حقوق شهروندان [2] به دست می‌آید و سلامت[3] اساسی‌ترین بخش از توسعه و رفاه است (گزارش رفاه موسسه لگاتوم [4]، 2020 ؛ آرون و هولدسورث[5]، 2020). تعریف سلامت، مفاهیم و شاخص‌های اندازه‌گیری آن در هر جامعه با توجه به شرایط هر جامعه،  فرهنگ و انتظارات شهروندان آن تغییر می‌کند. در حال حاضر مقبول‌ترین تعریف از سلامت توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی، منظور از سلامت فقط فقدان بیماری نیست؛ بلکه وضعیت بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی است (هامبلیون  و همکاران[6]، 2019).  دیدگاه نوین  به سلامت الگوی کل­نگر[7] است که سلامت را شامل ابعاد متعدد جسمانی، هیجانی، عقلانی، معنوی، روانی و اجتماعی و نیز روابط بین این ابعاد می‌داند (سارافینو  و اسمیت[8]، 2018). سلامت انسان بیش از مداخلات پزشکی به عوامل اجتماعی، امکانات و شرایط موجود در جامعه و اقتصاد وابسته است (واموکویا، کادنگی، عیدی و چیکوژو[9]، 2020؛ هزار جریبی و صفری شالی، 1391). سلامت اجتماعی [10] که مفهومی پیچیده و چند بعدی است به شرایط و ویژگی‌های خاص جوامع وابسته و در دو بعد خرد و کلان قابل بررسی است. منظور از سلامت اجتماعی در بعد خرد، کمیت و کیفیت تعامل افراد به منظور تعالی و رفاه جامعه است (موسوی، شیانی، فاطمی نیا و امید نیا، 1394). به عبارت دیگر سلامت اجتماعی ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکرد خود در اجتماع و کیفیت روابط او با افراد دیگر است (گزارش مطالعاتی و حمایت طلبی گروه علمی سلامت اجتماعی، 1394).  در این دیدگاه سلامت اجتماعی را ارزیابی رفتارهای معنی دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران می‌داند و آن را یکی از اساسی‌ترین شاخص‌های سلامت هر جامعه می‌داند که منجر به کارایی فرد در جامعه می‌شود (هلپمن، پاند، الیت، اندرسون و سئو[11]، 2020).

در دیدگاه کلان منظور از سلامت اجتماعی، همان جامعه سالم است که در آن شاخص‌هایی مانند کاهش فقر، آموزش، مبارزه با جرم، کاهش آلودگی‌های زیست محیطی  و ... برای کل جامعه فراهم می‌شود. این رویکرد ناظر بر سطح کلان سلامت اجتماعی است و سلامت اجتماعی را برآیند و خروجی سلامت اجتماعی تک تک افراد جامعه به حساب می‌آورد (راماسوامی[12]، 2020؛ موسوی، شیانی، فاطمی نیا و امید نیا، 1394). در این رویکرد به فرد، ابعاد مختلف سلامت و زندگی او به عنوان جزئی از ویژگی‌های جامعه‌ای بزرگتر که شخص به آن تعلق دارد، نگریسته و تلاش می‌شود تا با توجه به ابعاد مختلف سلامت، رفاه و آسایش انسانها، تصویری از سلامت جامعه ترسیم شود (صفاری نیا، 1392). این دیدگاه قرابت زیادی با مفهوم شهروند سازی[13] دارد.  در این مفهوم دولت‌ها و مدیران شهری موظف هستند تا شرایط مناسب برای تأمین نیازها و رفاه شهروندان را فراهم کنند، تا در مقابل شهروندان بتوانند با استفاده از شرایط مطلوب جامعه وظایف شهروندی خود را انجام دهند (هزار جریبی و صفری شالی، 1390).

یکی از مفاهیم جدید در حوزه سلامت و روانشناسی محیط، سلامت شهری[14] است. منظور از سلامت شهری بهبود شرایط اجتماعی، جسمی، محیط فیزیکی و زیر ساخت‌های شهری است که بر سلامت و بیماری شهروندان تأثیر گذار است (هامفریز و سالارش[15]، 2017).  سازمان بهداشت جهانی سال 2010 را به عنوان سال سلامت شهری معرفی کرد (دماری و ایازی، 1392). دلیل اهمیت و توجه به سلامت شهری این است که شهرنشینی و توسعه شهرها به سرعت در حال افزایش است و اگر به سلامت شهری و تخصیص درست و عادلانه منابع و امکانات شهری توجه نشو؛د سلامت تعداد زیادی از شهروندان بویژه افراد مهاجر و فقیر در ابعاد مختلف به خطر می‌افتد (لی و رز [16]، 2017 ؛ روو[17]، 2015 ؛ گرین[18]، 2012) . توجه به سلامت شهری و برنامه‌ریزی برای بهبود آن در حیطه مدیران شهری است  و با توجه به مسائل گفته شده توجه به سلامت شهری به عنوان مؤلفه‌ای برای ارتقاء سلامت اجتماعی به عنوان یک ضرورت باید مورد توجه سیاستگذاران و مدیران شهری قرار گیرد.

شاخص‌های سلامت اجتماعی معمولاً ترکیبی از نشانگرهایی است که ابعاد مختلف زندگی شهروندان از قبیل عوامل تأثیر گذار بر سلامت، رفاه و آسایش شهروندان را پوشش می‌دهد (توکل، 1393). شاخص‌های  سلامت اجتماعی متعددی با دیدگاه کلان در سطح بین المللی وجود دارد، مانند شاخص سلامت اجتماعی فوردهام [19] با 16 نشاتگر، شاخص سلامت اجتماعی ادمونتون [20]با 15 نشانگر، شاخص سلامت اجتماعی بارنستابل[21] با 7 نشانگر، شاخص سلامت اجتماعی ریچلند [22]با 20 نشانگر، شاخص رفاه لگاتوم [23]با 12 نشانگر، شاخص کیفیت زندگی[24] با 8 نشانگر، نشانگرهای آسایش بر اساس روش‌های سلامت گالوپ[25] با 5 نشانگر و شاخص ترکیبی بهزیستی جهانی[26] با 10 نشانگر (گزارش سالیانه شاخص فوردهام [27]، 2019 ؛ شاخص سلامت اجتماعی ادمونتون ، 2018 ؛ شاخص سلامت اجتماعی بارنستابل ،1999 ؛ شاخص سلامت اجتماعی ریچلند ، به نقل از موسوی ، شیانی ، فاطمی نیا و امید نیا ،1394 ؛ گزارش رفاه موسسه لگاتوم ،2020 ؛ گزارش سالانه کیفیت زندگی ، 2020 ؛ گزارش گالوپ ، 2008و چابان ، ایرانی و خوری[28]،2016). با توجه به اهمیت تدوین مدل سلامت اجتماعی مخصوص هر جامعه در ایران هم شاخص‌های  سلامت اجتماعی متعددی مانند مدل نجات و احمدوند (1391) در دو سطح فردی (با 6 نشانگر) و جامعه ( 5 نشانگر)؛ الگوی سلامت اجتماعی رفیعی، درخشان نیا، اقلیما و خانکه (1392) با 10 نشانگر، صفاری‌نیا (1392) با 4 شاخص و 60 نشانگر و توکل (1393) با 7 شاخص وجود دارد. مرور شاخص‌های خارجی و داخلی نشان می‌دهد که هر کدام نشانگرهایی را برای سنجش سلامت اجتماعی در کل یک جامعه تعریف کرده اند اما با توجه به اهمیت سلامت شهری به عنوان یکی از اهداف سازمان بهداشت جهانی و سند چشم انداز 1404 در ارتقاء سلامت اجتماعی و اهمیت فراهم سازی شرایط مناسب برای شهروندان، لازم است که مدلی انحصاری برای سلامت اجتماعی جهت ارتقاء سلامت شهری و از دید مدیران شهری تدوین شود.  این مدل باید بر مبنای اساسی‌ترین نیازهای روانی، اجتماعی و زیستی جامعه باشد و بتواند کمک مؤثری در حل معضلات و مشکلات کلان شهرها و بهبود مدیریت شهری کند (سند چشم انداز 1404، 1385؛ امیدی، حقیقتیان و هاشمیان فر،1396). مسئولان امر در شهرداری‌ها می‌تواند با سرلوحه قراردادن این رویکرد به تدوین و اجرای سیاست‌های اجتماعی منجر به حفاظت و بهره برداری پایدار از محیط زیست، خدمات و رفاه اجتماعی، طراحی فضای شهری، امنیت شهری، برابری فرصتها، عدالت پایدار شهروندان و سلامت روان شهروندان خود کمک کند. لذا پژوهش حاضر در پی تدوین شاخص‌های سلامت اجتماعی بر اساس دیدگاه کلان از منظر مدیران شهری  است.

روش

طرح این پژوهش از نوع روش زمینه‌یابی بود و جامعه آماری شامل کلیه خبرگان و صاحب نظران در زمینه سلامت اجتماعی (شامل روانشناس، جامعه شناس، روان پزشک و متخصص اجتماعی ) و مدیران ارشد شهرداری بودند که از طریق روش نمونه گیری در دسترس انتخاب گردیدند.  در گام نخست مطالعات کتابخانه ای گسترده ای از طریق جستجو در شبکه جهانی و مرور منابع و متون اصلی برای شناسایی نظریه ها، مفاهیم و مدلهای سلامت اجتماعی انجام گرفت و بر اساس نتایج به دست آمده،  یک چک لیست اولیه استخراج گردید. سپس به ترتیب جلسات مصاحبه متمرکز با حجم نمونه 5 نفر از معاون کل و مدیران حوزه سلامت  شهرداری ،  جلسه گروه کانونی با حجم نمونه 15 نفر از صاحب نظران و خبرگان سلامت اجتماعی و در آخرین مرحله دو مرحله دلفی با  حجم نمونه 25 نفر از صاحب نظران سلامت شهری و سلامت اجتماعی برگزار شد که در این جلسات پرسشنامه اولیه از لحاظ روایی محتوا و میزان اهمیت و اولویت آن مورد بررسی قرار گرفت  و ماحصل آن پرسشنامه با 20 شاخص و 185 نشانگر بود. این چک لیست توسط  تیم پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت و با استناد به  پژوهش های قبلی شاخص ها و نشانگرهایی که زیر چارک سوم بودند، حذف گردیدند (زمان‌خانی، عباچی، امید نیا، ابدی و حیدر نیا، 1395؛ صفاری نیا، 1391) و در نهایت پرسشنامه ای با 20 شاخص و 114 نشانگر به دست آمد. در مرحله بعد پرسشنامه در اختیار مدیران ارشد شهری که مایل به همکاری بودند، قرار گرفت  و 311 نفر پرسشنامه را به درستی تکمیل کردند و به گروه پژوهشی برگرداندند. داده ها  توسط نرم افزار spss 22  مورد تحلیل عاملی اکتشافی قرار گرفت و در نهایت شاخص ها و نشانگرهای اجتماعی سلامت شهری با 20 شاخص و 114 نشانگر به دست آمد.

 ابزار پژوهش

 ابزار پژوهش عبارت بود از پرسشنامه محقق ساخته که در مراحل مختلف از مصاحبه متمرکز، گروه کانونی و جلسات دلفی به دست آمد. این پرسشنامه دارای 20 شاخص و 114نشانگر بوده که به صورت لیکرتی از 1 تا 10 نمره گذاری انجام می‌شد و دارای  الفای کرونباخ 975/0 بود. این پرسشنامه در اختیار مدیران ارشد حوزه مدیریت شهری قرار گرفت و توسط 311 نفر از مدیران ارشد در حوزه مدیریت شهری تکمیل گردید.

یافته ها

برای سنجش سازگاری درونی پرسشنامه، از آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آن 975/0 گزارش شده است که نشانه از پایا بودن ابزار اندازه گیری بود. جهت آزمون میزان تبیین شدن واریانس درون داده ها توسط عوامل و تأیید توانایی عاملی بودن داده ها در آزمودنی­ها از اندازه کفایت نمونه گیری و آزمون کرویت بارتلت استفاده شده که خلاصه نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است.

 

    جدول 1. اندازه کفایت نمونه گیری KMO و آزمون کرویت بارتلت در آزمودنیهای پژوهش (311N=)

اندازه کفایت نمونه گیری KMO

930/0

آزمون کرویت بارتلت

مجذور خی

580/6032

درجه آزادی

190

سطح معنی داری

000/0

 

همان طور که نتایج جدول 1 نشان می دهد، اندازه کفایت نمونه گیری KMO برابر با 93/0 است که اندازه خوبی است، زیرا به یک نزدیک است و نشان می دهد که واریانس درون داده ها توسط عوامل تبیین می‌شود. همچنین، سطح معنی داری در آزمون کرویت بارتلت کوچکتر از 5/0 است که مؤید توانایی عاملی بودن داده هاست.

با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی، اطلاعات جمع آوری شده تجزیه و تحلیل و سپس نتایج تجزیه و تحلیل در قالب جداول ارائه شده­اند. جهت تعیین میزان تبیین واریانس هر گویه به وسیله تحلیل در آزمودنی­های پژوهش، از اشتراکات استفاده شد که خلاصه نتایج آن در جدول 2 آورده شده است.

جدول 2.  اشتراکات در آزمودنی­های پژوهش (311N=)

گویه­ها

اشتراکات اولیه

اشتراکات استخراجی

اشتراکات استخراجی

اشتراکات استخراجی

اشتراکات استخراجی

اشتراکات استخراجی

                                                                                                       

114-1

25-1

50-26   

75-26  

100-76

114-101

1

1

845/0

780/0

829/0

833/0

844/0

2

1

872/0

776/0

795/0

884/0

808/0

3

1

859/0

841/0

711/0

894/0

787/0

4

1

834/0

748/0

821/0

868/0

829/0

5

1

904/0

820/0

813/0

819/0

792/0

6

1

794/0

794/0

861/0

849/0

853/0

7

1

821/0

855/0

781/0

821/0

865/0

8

1

819/0

867/0

832/0

844/0

872/0

9

1

877/0

884/0

812/0

841/0

856/0

10

1

909/0

809/0

819/0

738/0

770/0

11

1

804/0

765/0

722/0

817/0

789/0

12

1

828/0

843/0

811/0

824/0

837/0

13

1

800/0

791/0

854/0

903/0

874/0

14

1

760/0

779/0

872/0

858/0

866/0

15

1

815/0

879/0

885/0

887/0

 

16

1

823/0

845/0

834/0

856/0

 

17

1

819/0

757/0

841/0

876/0

 

18

1

810/0

848/0

910/0

797/0

 

19

1

884/0

889/0

853/0

848/0

 

20

1

871/0

848/0

872/0

871/0

 

21

1

918/0

881/0

877/0

855/0

 

22

1

774/0

837/0

749/0

795/0

 

23

1

497/0

760/0

833/0

827/0

 

24

1

724/0

862/0

792/0

894/0

 

25

1

818/0

839/0

839/0

792/0

 

             

همان طور که در جدول 2 مشاهده می‌شود، اشتراکات اولیه با استفاده از تمام عناصر (عوامل) ممکن محاسبه می‌شود و همیشه برابر با یک است. همچنین، اشتراکات استخراجی فقط با استفاده از عوامل استخراج شده محاسبه می شوند، بنابراین این مقادیر مفیدند. اگر مقدار مشترک گویه ای کم باشد، از تحلیل حذف می‌شود. بر اساس نتایج جدول 3، گویه 23 (رعایت حقوق کودکان) دارای کمترین میزان اشتراک (497/0) و گویه 69 (رعایت حقوق شهروندی) دارای بیشترین میزان اشتراک (910/0) است. به طور کلی به تعداد متغیرهایی که به تحلیل وارد می­شود می­توان عامل استخراج کرد اما عامل­های آخری سهم بسیار کمتری در تبیین موضوع خواهند داشت.

 جهت تعیین میزان تبیین واریانس توسط عوامل در آزمودنیهای پژوهش، از کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل عاملی استفاده شد و عواملی که مقادیر ویژه که خلاصه نتایج آن در جدول 3 آورده شده است. داده ها به وسیله تحلیل عناصر اصلی، با چرخش واریماکس، تحلیل شدند.

 

جدول 3 . کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل عاملی در آزمودنی­های پژوهش (311N=)

 

عوامل

مقادیر عوامل استخراج

 بعد از انجام چرخش

کل واریانس

درصد واریانس

درصد تراکمی واریانس

1

656/48

443/43

443/43

2

077/7

319/6

761/49

3

430/4

956/3

717/53

4

808/3

400/3

117/57

5

093/3

762/2

879/59

6

947/2

631/2

510/62

7

513/2

244/2

754/64

8

373/2

118/2

873/66

9

121/2

894/1

766/68

10

059/2

839/1

605/70

11

881/1

680/1

285/72

12

761/1

572/1

857/73

13

558/1

391/1

248/75

14

494/1

334/1

582/76

15

370/1

223/1

805/77

16

318/1

177/1

982/78

17

164/1

039/1

021/80

18

128/1

007/1

028/81

19

082/1

966/0

994/81

20

048/1

956/0

930/82

 

همان طور که مشاهده می‌شود، جدول 3  مقادیر عوامل استخراجی بعد از انجام چرخش را نشان می­دهد. نتایج نشان می­دهد که درصد واریانس در 18 عامل اول از یک بالاتر است و عوامل 19 و 20 با تقریب برابر یک می­باشد. پس به عبارتی قریب به 83 درصد واریانس توسط این 20 عامل تبیین می­شود.

جهت بررسی بارگزاری گویه­ها روی عوامل شناسایی شده در آزمودنی­های پژوهش از بار عاملی­ قبل و بعد از چرخش استفاده شده که خلاصه نتایج آن در جدول 3 آورده شده است.

 

                                                   نمودار1. نمودار سنگریزه تحلیل اکتشافی


جدول 4.  بار عاملی بعد از چرخش درآزمودنی­های پژوهش (311N=)

عامل

گویه­ها

1

(665/0):1

(344/0):2

(684/0):3

(643/0):4

(705//0):5

(476/0):6

(635/0):7

 

 

 

2

(613/0):8

(578/0):9

(549/0):10

(430/0):11

 

 

 

 

 

 

3

(697/0):12

(647/0):13

(651/0):14

 

 

 

 

 

 

 

4

(533/0):15

(658/0):16

(577/0):17

 

 

 

 

 

 

 

5

(756/0):18

(737/0):19

(621/0):20

(643/0):21

(607/0):22

 

 

 

 

 

6

(328/0):23

(410/0):24

(666/0):25

(727/0):26

(656/0):27

(628/0):28

(729/0):29

 

 

 

7

(606/0):30

(707/0):31

(649/0):32

(724/0):33

(556/0):34

(660/0):35

(689/0):36

(669/0):37

 

 

8

(738/0):38

(605/0):39

(729/0):40

(718/0):41

 

 

 

 

 

 

9

(391/0):42

(512/0):43

(375/0):44

(677/0):45

(732/0):46

 

 

 

 

 

10

(532/0):47

(688/0):48

(635/0):49

(628/0):50

(653/0):51

(731/0):52

(664/0):53

(745/0):54

(675/0):55

 

11

(665/0):56

(764/0):57

(710/0):58

(622/0):59

(568/0):60

(632/0):61

(658/0):62

 

 

 

12

(706/0):63

(673/0):64

(720/0):65

(765/0):66

(786/0):67

(765/0):68

 

 

 

 

13

(627/0):69

(705/0):70

(712/0):71

(720/0):72

 

 

 

 

 

 

14

(381/0):73

(624/0):74

(585/0):75

(530/0):76

(516/0):77

(642/0):78

(744/0):79

(667/0):80

 

 

15

(784/0):81

(735/0):82

(737/0):83

(767/0):84

(343/0):85

(665/0):86

(515/0):87

(838/0):88

(777/0):89

(811/0):90

16

(686/0):91

(620/0):92

(696/0):93

(700/0):94

(832/0):95

(671/0):96

(676/0):97

 

 

 

17

(775/0):98

(793/0):99

(737/0):100

 

 

 

 

 

 

 

18

(788/0):101

(793/0):102

(756/0):103

 

 

 

 

 

 

 

19

(722/0):104

(675/0):105

(755/0):106

(688/0):107

 

 

 

 

 

 

20

(769/0):108

(771/0):109

(697/0):110

(639/0):111

(794/0):112

(642/0):113

(652/0):114

 

 

 

 

همان طور که در جدول 4 مشاهده می‌شود، هر سطر قوی­ترین بار گویه روی هر عامل را پس از چرخش نشان می دهد. بار را می­توان همبستگی بین عامل و گویه دانست ، پس هر چه عدد بزرگتر باشد، احتمال اینکه آن عامل پایه آن گویه باشد بیشتر است. برخی بارها مثبت و بعضی منفی هستند.جدول 5 گویه های بارشده بر هر عنصر (عامل) در آزمودنی­های پژوهش را نشان می دهد.  

جدول 5 .فهرست گویه­های بارشده بر هر عنصر(عامل) در آزمودنیهای پژوهش (311N=)

عامل 1

مشارکت اجتماعی

عامل 2

همبستگی اجتماعی

1- فراهم کردن بستر مناسب برای مشارکت شهروندان در اداره امور محلات

1- شفافیت مالی قراردادهای شورای شهر و شهرداری با هدف پیشگیری از فساد

2- فعالیت شهروندان در شورایاری­های محلات

2- شفاف سازی تعرفه­ها و پیشگیری از فساد اداری و تلاش برای درک عدالت شهروندان

3- استفاده از ساکنین ماهر و صاحب نظر محلات بری آموزش ساکنین

3- حکمرانی خوب در شهرداری و مدیریت شهری بر مبنای عدالت

4- ایجاد انجمن­ها و خیریه­های محلی

4- رعایت عدالت و مساوات در ارائه خدمات به شهروندان

5- معرفی خیرین و چهره­های شاخص محلی

 

6- سرمایه اجتماعی

 

7- تعامل مدیران شهری با مردم و به ویژه رابطه مطلوب شهرداران با شهروندان با حضور در محلات و ملاقات مستقیم مردم در محلات

 

عامل 3

انسجام اجتماعی

عامل 4

پذیرش اجتماعی

1-شبکه سازی و تقویت حمایت­های اجتماعی در بین اقشار مختلف جامعه با هدف پیش بینی پذیری رویدادهای شهری

1-احترام به حقوق اقلیت­ها

2-آزادی­های فردی

2-مشارکت افراد بهبود یافته از آسیب­های اجتماعی در اداره امور شهری

3-تقویت هویت ملی

3-ارائه خدمات مطلوب شهروندی در فرهنگسراها و خانه­های سلامت

عامل 5

شکوفایی اجتماعی

عامل 6

خدمات اجتماعی

1-ترویج شخصیت جامعه پسند و جامعه یار از طریق برگزاری آیین واره­های تجلیل از این افراد

1-رعایت حقوق کودکان

2-هدفمند بودن زندگی

2-کودک آزاری

3-رشد شخصی

3-گردآوری اطلاعات اجتماعی شهروندان

4-تسلط بر محیط

4-رعایت حقوق سالمندان

5-امید به زندگی و پیش بینی پذیری رویدادهای شهری

5-رعایت حقوق معلولین

 

6-خشونت خانگی

 

7-توجه به وضعیت افراد حاشیه نشین

عامل 7

طراحی فضای شهری

عامل 8

هویت شهری

1-بهبود وضعیت و طراحی بهینه پیاده رو ها

1-ایجاد فضاهای شهری معرف تاریخ و فرهنگ ملی

2-طراحی کمربندهای سبز در اطراف شهر به منظور پیاده روی و ورزش شهروندان

2-نصب نمادها و المان­های ملی و مذهبی

3-توجه به طراحی اتوبان­ها و خیابان­هاتازه تاسیس

3-میراث فرهنگی و معنوی غنی

4-توجه به طراحی ایستگاه اتوبوس و مترو

4-حفظ هویت محله

5-طراحی امکانات محیطی

 

6-طراحی بر مبنای دلبستگی مکان

 

7-طراحی بهینه پارک­ها و فضاهای شهری

 

8-استفاده از رنگ­های مناسب

 

عامل 9

سلامت روان

عامل 10

  شادی اجتماعی

1-برگزاری کارگاه­های آموزشی

1-برگزاری جشن­های مناسبتی در پارک­ها و فضاهای شهری

2-حضور روانشناس در مراکز اقامتی و بازپروری

2-استفاده از رنگ­ها و تصاویر و نقاشی­های نشاط­آور

3-حضور مداوم متخصصین روانشناسی و مشاورین در درمانگاه­ها و کلینیک­های شهرداری

3-ایجاد باغ­های عرضه گل و گیاه آپارتمانی

4-بررسی سلامت روان اقشار آسیب پذیر

4-احداث باغ­های پرندگان، وحش و آکواریوم

5-تهیه پیوست سلامت روان

5-فراهم آوردن امکانات و مکان مناسب برای گذراندن اوقات فراغت شهری

 

6-اجرای کنسرت­ها و نمایش­های خیابانی

 

7-پخش موسیقی­های شاد و مناسب در برخی از ساعات پایانی شب اماکن عمومی مانند مترو و ...

 

8-توسعه اماکن تفریحی و سرگرمی مانند سالن­های سینما و تاتر و توسعه روابط شهروندان با میدان­های شهری

 

9-توسعه کمی و کیفی فود استریت­ها

عامل 11

سلامت جسمی

عامل 12

عدالت شهری

1-ارائه خدمات رایگان بهداشت عمومی

1-شفاف سازی خدمات سازمانی

2-ارائه بیمه سلامت

2-سیاست­های عادلانه در ارائه خدمات اداری

3-بازسازی و ارتقا امکانات ورزشی

3-رعایت عدالت در ارائه خدمات شهری و عمرانی

4-ایجاد باشگاه و استخر

4-نابرابری درآمدی بین فقرا و ثروتمندان

5-برگزاری کارگاه­های آموزشی مادر-کودک و تنظیم خانواده

5-اجرای عدالت در فراهم ساختن امکانات شهری و رفاهی برای تمام شهروندان

6-نظارت بر رعایت استانداردهای غذایی در میادین تره بار، کشتارگاه و ...

6-رعایت حقوق شهروندی

7-ایجاد سرویس بهداشتی عمومی

 

عامل 13

آموزش

عامل 14

فرهنگ شهروندی

1-آموزش شهروندان در ارتباط با حقوق و رفتارهای شهروندی

1-احداث فرهنگسراها

2-آموزش­های شهروندی در جهت صرفه جویی در مصرف انرژی

2-نمایش فیلم در پارک­ها و فضاهای عمومی

3-توجه ویژه به آموزش افراد آسیب پذیر و حاشیه نشین

3-احداث پارک­های کتاب

4-آموزش مهارت­های زندگی و شهروندی به کودکان و نوجوانان

4-تاسیس پردیس­های سینمایی

 

5-ایجاد موزه

 

6-برگزاری نمایشگاه­های عرضه محصولات فرهنگی

 

7-راه اندازی کتابخانه­های سیار در مناطق حاشیه و کمتر برخوردار

 

8-نگهداری از آثار و ابنیه باستانی در سطح شهر

عامل 15

محیط زیست شهری

عامل 16

حمل و نقل

1-حفاظت از محیط زیست طبیعی

1-ساماندهی ایستگاه­های تاکسی و پایانه­های اتوبوس­رانی

2-ارائه راهکارهایی برای مدیریت آلودگی هوا

2-سامانه ترابری قابل دسترسی همگانی

3-کاهش  آلودگی آب

3-در نظر گرفتن پارکینگ­های مناسب با فضای کافی برای افراد با نیازهای خاص

4-مدیریت پسماندها

4-سیاست­گذاری­های مناسب جهت مجوز تردد در مناطق طرح ترافیک

5-طرح تفکیک زباله­های تر و خشک از خانه­ها به وسیله ایجاد مشوق­ها و قانون­گذاری

5-آموزش به شهروندان جهت ارتقا کیفیت رانندگی و قوانین رانندگی

6-ساماندهی مراکز دریافت پسماندهای خشک در میادین میوه و تره بار

6-سیاست­گذاری­های تشویقی و جریمه برای رانندگی و حوادث مربوط به آن

7-بهبود وضعیت فضای سبز

7-طراحی پارکینگ­های مکانیزه و طبقاتی در شهر

8-محیط زیست امن و سالم

 

9-بهره برداری پایدار از محیط زیست

 

10-حمایت از گونه­های بومی جانوری و گیاهی و حیوانات خیابانی

 

عامل 17

اقتصاد

عامل 18

بهبود معیشت قشر ضعیف

1-رسیدگی به بازارهای محلی

1-ساماندهی دست فروش­ها و ایجاد بازارچه­های دایمی برای استقرار دایمی

2-کاریابی و بهبود فضای کسب و کار خانگی

2-برگزاری نمایشگاه­ها و عرضه محصولات دست آفریده اقشار آسیب­پذیر

3-تاسیس مراکز آموزش کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای خانگی

3-برپایی نمایشگاهها و جشنواره های خیریه و صرف درآمد حاصله برای افراد نیازمند

عامل 19

امنیت و مقابله با جرم

عامل 20

ایمنی شهری

1-ارتقا امنیت نواحی پرخطر شهری از طریق بهبود وضعیت روشنایی، حضور مداوم مامورین امنیت و ...

1-ارتقای آگاهی افراد جامعه در ارتباط با اقدامات لازم در هنگام مواجهه با بحران مانند تصادف، آتش سوزی و ...

2-توجه به مناطق حاشیه شهر و محلات جرم خیز از لحاظ امنیتی

2-سیاست­گذاری­هایی در جهت ایجاد ایمنی در ساختمان­های در حال ساخت برای کارگران و شهروندان عبوری

3-مقابله با جرم در مناطق جرم خیز از طریق افزایش حضور ماموران امنیتی

   3-توجه به ایمن سازی ساختمان­ها و اماکن عمومی

4-مقابله با جرایم جنسی

4-تعمیر سریع تخریب­های شهری جهت پیشگیری از سندروم شیشه شکسته

 

5-تعیین استانداردهای ایمنی برای ساخت بناها و ساختمان­ها

 

6-تعبیه وسایل ایمنی اولیه از قبیل زنگ­های هشداردهنده، کپسول­های آتش­نشانی و .... در اماکن عمومی

 

7-آمادگی برای مقابله با بحران از قبیل آتش سوزی، زلزله، سیل و ....

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفه‌های اجتماعی سلامت  از منظر مدیران شهری دارای 20 شاخص است که با عناوین مشارکت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، شکوفایی اجتماعی، خدمات اجتماعی،  طراحی فضای شهری، هویت شهری، سلامت روان،  شادی اجتماعی، سلامت جسمی، عدالت شهری، آموزش، فرهنگ شهروندی، محیط زیست شهری، حمل و نقل، اقتصاد، بهبود وضعیت معیشت قشر ضعیف، امنیت و مقابله با جرم و ایمنی شهری نامگذاری می‌شوند. این شاخص‌ها طبق نظر تیم پژوهشی و با استناد به یافته‌های به دست آمده در تحلیل عاملی اکتشافی به سه دسته تقسیم می شوند. دسته اول شاخص‌هایی است که دارای بیشترین تأثیر عاملی هستند. این شاخص ها عبارتند از:  محیط زیست شهری، حمل و نقل، عدالت شهری، شادی اجتماعی، ایمنی شهری، بهبود معیشت افراد ضعیف  و شکوفایی اجتماعی. شاخص محیط زیست شهری  به عنوان یکی از حقوق اصلی شهروندی مورد تأکید است (منشور حقوق شهروندی، 1395) و در بسیاری از مدل‌های سلامت اجتماعی داخلی (درخشان نیا ، اقلیما ، خانکه ،1392؛ صفاری نیا ،1394 و توکل، 1393) و بین المللی (گزارش رفاه موسسه لگاتوم، 2020؛ گزارش سالیانه کارگروه سلامت جامعه کارولینای شمالی ،2020 ؛ چابان ،ایرانی و خوری ،2020) مورد توجه است.  شاخص حمل و نقل علی رغم اهمیتی که دارد، کمتر به آن پرداخته شده اما دلیل توجه به این شاخص در مدل سلامت اجتماعی مدیریت شهری در ایران این بود که این مسئله در کلان‌شهرهای ایران مشکلی است که روز به روز بغرنج تر می‌شود و کمتر راهکار مؤثری برای آن به کار می‌رود (عرفانیان، عرفانیان و عربانیان، 1397؛ درخشان نیا، 1397 و توکل، 1393).

شاخص عدالت شهری  به معنی تأمین نیازهای گوناگون اجتماعی، خدماتی، رفاهی و فرهنگی و دسترسی مناسب به مراکز خدمات دهی و فعالیتی بدون تبعیض و تفاوت گذاری بین ساکنین یک شهر و منطقه است. عدالت شهری به اصل تعادل اشاره دارد که در صورت فراهم نبودن این تعادل محیط ناپایدار خواهد بود و در نهایت از هم گیسخته شده و از بین می‌رود (گارسیا، کریستین، گارسیا اسکالونا و گوتزالز [29]، 2020؛ گزارش سالیانه شاخص فوردهام، 2019؛  مقدری، 1398؛ عزیزی و شکوهی بیدهندی، 1394؛ درخشان نیا، اقلیما و خانکه ،1392؛ صفاری نیا، 1392).

شاخص شادی اجتماعی از دو دیدگاه با توسعه و رفاه جوامع و در نهایت ارتقاء سلامت اجتماعی در ارتباط است (موسوی و همکاران، 1394). دیدگاه اول بر مبنای نظریه‌های نوین توسعه است که شادی اجتماعی را یکی از ارکان توسعه می‌داند (هوگان، لیدن، کونوی، گولدبرگ، والش و مک کنا پلاملی[30]، 2016؛ هزارجریبی، 1389)  و دیدگاه دیگر چـرخش در تعریف سلامت از تعریف سلبی (فقدان بیماری) به تعاریف ایجابی (وجود شرایط اجتماعی  و روانی مثل نشاط) به عنـوان یـک مقولـه محـوری در سیاسـتگـذاریهـای عمومی و رفاهی پدیدار شده است (سانز ،کاسل، میچو وسولر [31]، 2018؛  جابان، ایرانی و خوری ،2016). یکی از اهداف مهم در مدیریت شهری ایمنی شهر می باشد که آسایش و آرامش را برای شهروندان در پی دارد. ایمنی وضعیتی است که در آن خطرات و سایر عوامل ایجاد کننده آسیب های فیزیکی یا جسمانی به کنترل درآمده و موجب حفظ سلامت و رفاه افراد جامعه می‌شود (روو ، 2015؛ راکو [32]، 2007 ) . توجه به معیشت افراد آسیب پذیر در بسیاری از مدلهای سلامت اجتماعی مورد توجه است (نجات و احمد وند ،1390 ؛ صفاری نیا، 1394؛ موسسه شاخص لگاتوم  ، 2020 و گزارش سالیانه شاخص فوردهام ، 2019 ) در جامعه ای که میزان فقر در آن کم است ، شهروندان سلامت اجتماعی بهتری دارند و بهتر می توانند وظایف شهروندی خود را انجام دهند . خودشکوفایی یکی از اصول شهر سالم از دید سازمان بهداشت جهانی است ، از نظر این سازمان شهر سالم باید پویا باشد و شهروندان بتوانند در چنین جامعه ای به رشد اجتماعی و خود شکوفایی برسند . پویایی جامعه به توسعه ای هدفمند، مستمر و تا حد ممکن قابل پیش بینی تعبیر میشود که ناظر بر هدف یا اهداف مشخصی است (طبیبیان، 1398؛ باتایه، آتزبرگر و ویلیامز [33]، 2017) .

دسته دوم شاخص‌های سلامت اجتماعی  دارای بار عاملی متوسط هستند و عبارتند از : امنیت و مقابله با جرم ، هویت شهری، امور فرهنگی، طراحی فضای شهری، مشارکت اجتماعی، خدمات اجتماعی، انسجام اجتماعی و پذیرش اجتماعی. امنیت اجتماعی [34] آرامش و آسودگی خاطری است که مدیران و مسئولین جوامع برای شهروندان خود فراهم می کنند که انواع مختلفی دارد (گچرت ، پیتز و ویلانووا[35]، 2020 ). احساس ناامنی در شهروندان سبب می‌شود که آنها احساس عدم کنترل بر فعالیت ها و زندگی را تجربه کنند و این ترس و نا امنی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر گذاشته و نسبت به جامعه بی اعتماد شده و سلامت اجتماعی در این جوامع کاهش می‌یابد (هزارجریبی و  صفری شالی، 1390؛ ابراهیمیان و توکل لطفی، 1398  وگچرت ، پیتز و ویلانووا، 2020 ). این شاخص در بسیاری از مدلها مورد توجه است (منشور حقوق شهروندی، 1395 ؛ گزارش موسسه لگاتوم ،2020 ؛ گزارش سالانه فوردهام ، 2019).

شاخص هویت شهری انعکاس ارزش های محیطی، تاریخی، اجتماعی - فرهنگی ، کاربردی و مکانی در فضای شهری است، هویت شهری بازگو کننده تاریخ شهر و فرهنگ مردمان آن است ( اوکتای[36] ،2002) . هویت شهری و هویت مکانی احساسی را در فرد ایجاد می‌کند که خود را بخشی از آن محیط می‌داند و هویت اجتماعی در او شکل می‌گیرد (نوفل، کلبادی و پورجعفر، 1388). افرادی که هویت اجتماعی قوی دارند به دلیل اینکه شهرشان را بخشی از هویت خود می‌دانند رفتارهای جامعه پسندی بیشتری انجام می‌دهند، حس مسئولیت پذیری و تعلق اجتماعی آنها قوی‌تر است (کلایتون و مایرز [37]، 2009 ) و به واسطه فرایند شهروندسازی وظایف اجتماعی خود را بهتر انجام می دهند و در بهبود شرایط جامعه خود گام بر می‌دارند ( بلانش ، کاسالو و فلاوین[38]، 2017 ).

فرهنگ شهروندی مفهوم نوینی است که با ورود به هزاره سوم اهمیتی ویژه یافته است. منظور از فرهنگ شهروندی، روابط اجتمـاعی بـین شـهروندان، مسئله هنجارهای اجتماعی و پایبندی شهروندان بـه آن هنجارهـا است که موجب تولید نظم اجتمـاعی و تنظـیم روابـط اجتمـاعی می‌شود. ایـن پدیـده میـان شهروندان، همبستگی اجتماعی ایجاد کرده و بر پایبندی آنان نسبت به هنجارهای رسمی و غیررسمی اجتماعی، افزوده و بدین ترتیب نظم اجتماعی به بار مـی‌آورد. بـسیاری از ارزشهـای ناشـی از فرهنگ شهروندی، چون نظم پذیری، همکاری و مـسئولیت پـذیری و مـشارکت جـویی، قانون گرایی و احترام به حقوق اجتماعی دیگران، در جامعه بازتولید شده و بر سـلامت اجتماعی شهروندان می‌افزاید ( باگازی، بلشاک، وربک و گاوینو[39]،2016 و رستگار و سیدان، 1393). نقصان این پدیده در میان شـهروندان، در ابعاد ذهنی و عینی (ارزشها و هنجارها) و عدم هماهنگی آحاد مختلف اجتماعی در ایـن باره، درقالب فرهنگ شهروندی، تأثیرات مستقیمی برکاهش سلامت اجتماعی خواهد داشت . توجه به شاخص طراحی فضای شهری سبب ایجاد دلبستگی مکان می‌شود که مسئولیت پذیری بیشتر شهروندان را ایجاد می کند ومسئولیت پذیری سبب می‌شود شخص در جامعه فعالیت بیشتری داشته باشد و انسجام و همبستگی بیشتری با جامعه داشته و سلامت اجتماعی از طریق این عوامل ارتقاء می یابد (کلایتون و مایرز ،2015 ؛ صفاری نیا و همکاران، 1394 ).شاخص مشارکت اجتماعی یکی از شاخص ها با بار عاملی متوسط در این مدل است، این اصل به عنوان یکی از ارکان حکمرانی خوب شهری مورد تأکید است (مقدری، 1398) و در معاهده نامه اجلاس شهری کوپه به عنوان مفاد اصلی ذکر شده است (گزارش سلامت شهری سازمان بهداشت جهانی، 2011).

خدمات اجتماعی به معنی حمایت و پشتیبانی در زمینه‌های مختلف از اقشار متفاوت جامعه است (عرشی، تکلفی، مسعودی فرید و اسلامیان، 1396). خدمات اجتماعی در راستای افزایش رفاه شهروندان ارائه می‌شود و از اساسی‌ترین نیازهای اجتماعی است که جزء حقوق اصلی افراد جامعه است . در جامعه ای که خدمات رفاه اجتماعی به خوبی ارائه می‌شود افراد امنیت و آرسایش را تجربه می کنند و سرمایه اجتماعی هم بالاتر است و در نتیجه سطح سلامت اجتماعی ارتقاء می یابد (هانتر و همکاران [40]، 2019 ؛ دماری، ناصحی و وثوق مقدم ،1391).

شاخص انسجام اجتماعی  در واقع شاخصی برای شناخت میزان وحدت و انسجام گروه و جامعه است و به عبارتی کشش (احساس تعلق و هم سرنوشتی) بین اعضاء گروه و جامعه را نشان میدهد و قابل قیاس با بی معنا بودن زندگی است و (صفاری نیا ،1393) احساس انسجام در وجود فرد می تواند نشانه سلامتی او باشد. افرادی که از انسجام برخوردارند تلاش می کنند هنگام مواجهه با رویدادهای غیرقابل پیش بینی، انسجام خود را حفظ کنند.

کییز (1998)  معتقد است که انسجام اجتماعی عبارت از ادراک جامعه و قابل پیش بینی بودن و عقلانی بودن آن است. نظریه سلامت اجتماعی کییز و شاپیرو به عنوان یکی از نظریه های اساسی در این حوزه مورد استناد است که دارای 5 بعد است و یکی از این ابعاد پذیرش اجتماعی است. منظور از پذیرش اجتماعی، پذیرفتن تفاوت افراد باهم، اعتماد به مثبت بودن ذات سایرین و دیدگاه مثبت به ماهیت انسانها است که همگی آنها باعث می‌شوند فرد در کنار سایر اعضاء جامعه انسانی، احساس راحتی کند (صمدی فرد و نریمانی، 1396) . در مقیاس مدیریت شهری پذیرش شهروندان از سوی مسئولین بویژه شهروندانی که در اقلیت قرار دارند یا آسیب پذیرتر هستند باعث افزایش حس ادراک توسط دیگران می‌شود. زمانی که شخص احساس کند دیگران او را آنطور که هست پذیرفته اند، به این نتیجه می‌رسد که ماهیتی سازنده و خوب دارند و در نتیجه حس تعلق به جامعه و حس شهروندی همگانی تقویت می گردد. همانطور که پذیرش خود باعث سلامت روان می‌شود، ادراک پذیرش توسط جامعه هم منجر به سلامت اجتماعی می‌شود ( محبوب انور ، آستل بورت و فنگ [41]، 2019 ).

بررسی نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان می دهد که نشانگرهای سلامت جسمی، سلامت روان، همبستگی اجتماعی، اقتصاد و آموزش  دارای کمترین تأثیر در سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری هستند.

ارتباط سلامت جسمی و اجتماعی از دو طریق قابل توجیه است. سلامت جسمی شهروندان نشانه ای بر رفاه جامعه است و در جوامع مرفه سطح سلامت اجتماعی افزایش می‌یابد (آگدن، 2013) . از سوی دیگر در جوامعی با سلامت اجتماعی بالا که بر مبنای سلامت شهر مدیریت می‌شود. فراهم کردن امکانات و بهبود شرایط سلامت جسمانی یکی از اهداف اصلی به شمار می‌رود، این دیدگاه بر مبنای شهروند سازی است و انتظار می رود با فراهم کردن شرایط مناسب برای شهروندان، آنها هم تکالیف اجتماعی خود را انجام دهند و سطح سلامت اجتماعی ارتقاء یابد (محسنی، 1394).

همانطور که در بررسی شاخص سلامت جسمی بررسی شد، توجه به سلامت روان به عنوان یکی از اصول و اهداف جامعه سالم تعریف شده و در مدلها و شاخص‌های  سلامت اجتماعی مورد تاکید است ( گزارش توسعه پایدار سازمان بهداشت جهانی، 2012).

شاخص همبستگی اجتماعی در نظریه سلامت اجتماعی کییز و شاپیرو مورد توجه است. منظور از همبستگی اجتماعی  ارزیابی یک فرد با در نظر گرفتن کیفیت همراهی او با جامعه اطرافش است (کییز[42]، 1998) . پروژه شهر سالم به عنوان گام مهمی در ارتقاء سلامت اجتماعی و سلامت شهری در نظر گرفته می‌شود ، یکی از اصول یازده گانه شهر سالم دسترسی به طیف وسیعی از منابع و برخورداری از امکانات، ارتباطات و تعاملات به طور گسترده است که تا حد زیادی با رعایت عدالت و مساوات در ارائه خدمات به شهروندان در مدل حاضر دارد ( گزارش سازمان بهداشت جهانی، 2011). در جامعه ای که شهروندان دسترسی عادلانه ای به خدمات شهری دارند احساس تعلق و وابستگی به جامعه بیشتر خواهد بود و شهروندان جامعه را متعلق به خود می دانند و در راه پویایی و سلامت شهر با مدیران شهری همگام می شوند ( روو، 2015 ).

مهم ترین نقش مدیریت شهری در اقتصاد فراهم کردن زمینه کارآفرینی است. اقتصاد پویا در یک جامعه رفاه را به ارمغان می‌آورد. گراهام مطرح می‌کند، سلامتی اجتماعی نتیجه شرایط اقتصادی است و افرادی که از لحاظ اقتصادی در وضعیت بهتری قرار دارند، سلامت مطلوب تری تجربه می‌کنند. تأثیر وضع اقتصادی افراد بر سلامت اجتماعی ازطریق سه فرایند مادی، رفتاری و روانی اجتماعی انجام می‌شود. عوامل مادی شامل محیط فیزیکی، کار، درآمد و محله و خانه است، عوامل رفتاری عادات و رفتارهای روزمره مرتبط با سلامتی را نشان می‌دهد و عوامل روانی اجتماعی به برداشت ها و نگرشهای فرد از وضعیت زندگی خود و مقایسه آن با دیگران اطلاق می‌شود (سجادی و صدر السادات، 1385؛ صفاری نیا، 1392). توانمندسازی آموزش در ردیف مهم‌ترین نشانگرهای سلامت اجتماعی به شمار می‌رود. در حین آموزش بویژه در سنین کودکی شهروندان  اجتماعی می‌شوند. پایین بودن سطح آموزش در جامعه یکی از نشانه های توسعه نیافتگی است. رابطه بین آموزش و سلامت اجتماعی از طریق سلامت تأثیر آن بر شغل، درآمد، رفتارهای سلامت، شهروند شدن و احساس تعلق است (صفاری نیا ،1393) . شهروندانی که در زمینه های مختلف آموزش دیده اند،  با حقوق و وظایف شهروندی آشنا هستند؛ بنابراین این حقوق را مطالبه می‌کنند و مدیران شهری برای تأمین این حقوق مجبور هستند، شرایط اجتماعی مطلوبی فراهم کنند و از طرفی شهروندان از طریق آموزش با وظایف و مفاهیم شهروندی آشنا می شوند؛ بنابراین در قبال جامعه خود احساس مسئولیت و تکلف کرده و جامعه پویایی ایجاد می کند.

با توجه به اعتبار و روایی 20 شاخص و نشانگرهای که با توجه به ضرورت‌ها و اولویت‌های کلا‌‌ن‌شهرها و از منظر سلامت شهری تعریف شده است، می‌توان اذعان داشت که با در نظر گرفتن و تمرکز بر این شاخص ها و نشانگرها در مدیریت شهری می‌توان سطح سلامت اجتماعی را در کلان‌شهرهای ایران ارتقاء داد.

این پژوهش در سطح شهر تهران انتخاب شده و نظرات خبرگان و مدیران سایر استانها در نظر گرفته نشده است، جلسات دلفی در این پژوهش به صورت غیر حضوری برگزار گردید و پرسشنامه محقق ساخت طولانی و در برخی موارد نیازمند تعمق بود که این عوامل میزان خطا را افزایش می دهد. پیشنهاد می‌شود در پژوهش های آتی به نظرات خبرگان و مدیران شهری در سایر استانها هم توجه شود و جلسات دلفی به صورت حضوری برگزار گردد.

تشکر و قدردانی

از خبرگان، صاحب نظران و مدیران شهری که گروه پژوهشی را در انجام این پژوهش یاری کردند، سپاسگزاری و قدردانی می‌شود.



[1] .Welfare

[2]. Citizenship rights

[3]. Health

[4]. Legatum Inestitue

[5] .Arun &  Holdsworth

[6].  Hamblion  etal.

[7] . holistic

[8]. Sarafino & Smith

[9]. Wamukoya , Kadengye, Iddi & Chikozho

[10] .Social Health

[11] .Helpman , Pond ,  Elit , Anderson & Seow

[12]. Ramaswami

[13] .to build citizen

[14]. Urban health

[15] .Humphreys & Solarsh

[16]. Li &  Rose

[17]. Row

[18]. Green

[19] .Fordham social health index

[20] . Edmonton's social health index

[21] .Barnstable Social Health Index

[22]. Richland social health index

[24] .Quality of Life Index

[25] .The Gallup –Healthways Well-Being Index

[26]. The Composite Global Well-Being Index

[27]. Fordham Index

[28] .Chabban , Irani & Khoury

[29] .Garciaa , Christienb , García-Escalonaa , González-García

[30] .Hogan   , Leyden , Conway , Goldberg ,Walsh  & McKenna-Plumley

[31] .Sanz, Caselle , Micó , Soler

[32] .Raco

[33]. Batayeh , Artzberger & Williams

[34] .Social security

[35] .Gechert, Paetz &  Villanueva

[36]. Oktay

[37] .Clayton & Myers

[38] .Belanche, Casaló &  Flavián

[39] .Bagozzi , Belschak , Verbekec, Gavino

[40] .Hunter etal.

[41]. Mahbub Anvar , Astelburg & Fang

[42]. Keyse

- ابراهیمیان ، حجت الله ؛  لطفی ، توکل (1398) . مطالعه رابطه حقوق شهروندی با امنیت اجتماعی ( مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران( . فصلنامهپژوهشاجتماعی، شماره چهل و پنج  ، 67-49 .
- امیدی ، مصطفی ؛ حقیقتیان ، منصور و هاشمیان فر ، سید علی (1396). سلامت اجتماعی و کارکردهای آن در جوامع شهری . مطالعات  جامعه شناختی شهری ، شماره بیست و چهار ، 188- 157.
-توکل ، محمد  (1393). سلامت اجتماعی : ابعاد ، محورها و شاخص ها در مطالعات جهان و ایران . فصلنامه اخلاق زیستی ، شماره چهاردهم ، 135-115.
- درخشان نیا ، فریبا (1397). شاخص ها و بیانگرهای سلامت اجتماعی در ایران . تهران : انتشارات رسانه.
- درخشان نیا، فریبا ؛ رفیعی، حسن ؛ خانکه، حمیدرضا ؛ اقلیما، مصطفی و رهگذر ، مهدی ( 1392) . ویژگی های جامعه سالم  بر اساس تجارب و ادراکات شهروندان تهرانی . فصلنامهعلمی  پژوهشیرفاهاجتماعی، شماره 5  ، 346-315.
- دماری ،  بهزاد ؛ ناصحی ، عباسعلی و وثوق مقدم ، عباس (1392). برای ارتقاء سلامت اجتماعی ایرانیان چه کنیم ؟ مروری بر وضع موجود .  مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقاتی بهداشتی  ، شماره  1، 58-45 .
- دماری ، بهزاد و عباس ، وثوق مقدم (1392) . بسته های خدمات سلامت اجتماعی ، الگویی  برای مداخله نظام مدیریت سلامت شهری . فصلنامهپایش ،  شماره سوم ، 304- 297 .
- دماری ، بهزاد و ایازی ، محمد هادی  (1392) . مدیریت شهری و سلامت . تهران : نشر تیسا .
- رستگار، خدیجه  و سیدان ،فریبا (1393) . سنجش رابطه بین فرهنگ شهروندی و سلامت اجتماعی شهروندان تهرانی . فصلنامه مطالعات ملی ، شماره 1 ، 107-85 .
- سارافینو، ا. و  اسمیت ، ت . (2018)  . روان شناسی سلامت. ترجمه : میرزایی، الهه و همکاران . (1397)  .  تهران: انتشارات رشد .
- سجادی ، حمیرا و صدرالسادات ، سید جلال (1385) .  شاخص‌های  سلامت اجتماعی .  فصلنامه سیاسی اقتصادی ، شماره های 207 و 208.
- سند چشم انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران (1384) .  دفتر ریاست جمهوری .
- شربتیان ، محمد حسن (1391) . تأملی بر پیوند معنایی مؤلفه های سرمایه اجتماعی و میزان بهره مندی از سلامت اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مشهد . فصلنامهجامعهشناسیمطالعاتجوانان ، شماره پنجم ، 174-149.
- صفاری نیا ، مجید ( 1392 )  . مطالعات ممیزی سلامت اجتماعی . تهران : نهاد ریاست جمهوری .
- صفاری نیا ، مجید (1393) . مؤلفه های اجتماعی روان شناسی سلامت در ایران . فصلنامه روانشناسی سلامت ، شماره 3 ، 119-101.
-صفاری نیا ، مجید ؛  صفاری نیا ، مهزاد ؛ خالقی ، دلاور ؛ امیر آبادی ، فاطمه و کیخاونی ، شیلر ( 1394) . مقدمه ای بر روانشناسی شهری . تهران : انتشارات تیسا .
- عرفانی ، مژده ؛ بحرینی ، حسین و طبیبیان ، منوچهر  (1398) . تبیین فرایند تحقق منظر پایدار در شهر معاصر با بهره گیری از نظریه شهرسازی منظر .  فصلنامه مطالعات شهری ، شماره سی ، 14-1.
- عرفانیان ، سید جلال ؛ عرفانیان ، سید مصطفی  و عربانیان ، سید روح الله (1397) .  مدیریت ترافیک و حمل و نقل شهری کلانشهرها . تهران : انتشارات فرهوش.
- عزیزی ،  محمدمهدی و شکوهی بیدهندی، محمد صالح ( ۱۳۹۴) . تحلیل سیر تحول تاریخی مفهوم عدالت اجتماعی در برنامه های توسعه شهری ایران .  دو فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی ، شماره 10 ، 74-51 .
-کلایتون ، س و مایرز .ج . (2009 ) . روانشناسی حفاظت از محیط زیست : درک و ترغیب مراقبت انسان از طبیعت . ترجمه :صفاری نیا ، مجید ؛عبد الله زاده ، حسن ؛ مفاخری ، عبد الله و  نیک صفت ، ابراهیم ، تهران :انتشارات ارجمند.
-گزارش مطالعاتی و حمایت طلبی سلامت اجتماعی (1394) .  فرهنگستان علوم پزشکی ج.ا.ا .
- محسنی ، منوچهر  (1394).مبانی سلامت اجتماعی . تهران : انتشارات دوران .
- مقدری ، مهدی  (1398) . درس هایی از حکمرانی خوب . تهران : انتشارات نگاه معاصر.
- منشور حقوق شهروندی   (1395) . بیانه رئیس جمهوری اسلامی ایران .
- موسوی ، میر طاهر ؛ شیانی ، ملیحه ؛  فاطمی نیا ، سیاوش و امید نیا ، سهیلا (1394) . بسط مفهومی سرمایه اجتماعی با رویکرد سلامت اجتماعی .  فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی ،شماره 57 ، 148-109 .
- نجات، سحرناز و  احمدوند، علیرضا  (1390) . ترسیم جایگاه سلامت اجتماعی در نظام سلامت کشور، موسسه ملی تحقیقات سلامت.
- نریمانی ،  محمد  و صمدی فرد، حمیدرضا (1396). سلامت اجتماعی در سالمندان: نقش عزت نفس، خودکارآمدی و  شادکامی .  روان‌شناسی پیری ،  شماره 3 ، 206-199 .
- نوفل ، علی رضا ؛ کلبادی ، پارین و پورجعفر ، محمدرضا (1388). بررسی و ارزیابی شاخص‌های  موثر در هویت شهری . مجله علمی پژوهشی آرمانشهر ،  شماره 3 ، 69-57.
- هزار جریبی ، جعفر و صفری شالی ، رضا (1391). آناتومی رفاه اجتماعی . تهران : موسسه انتشاراتی جامعه و فرهنگ.
- هزار جریبی ، جعفر و صفری شالی ، رضا  (1390) . بررسی تعامل دو مفهوم شهروندی و امنیت اجتماعی .فصلنامهنظموامنیتانتظامی، شماره سوم، 184-157  .
 
 
- Arun, Ö., & Holdsworth  ,J.K .(2020 ) . Integrated social and health care services among societies in transition: Insights from Turkey. Journal of Aging Studies, 53:100850.
- Bagozzi, R.P.; Belschak, F.; Verbeke, W. & Gavino, J.R.(2016). Salesperson Self-Regulation of Pride: Effects on Adaptability, Effort, and Citizenship Behaviors between Independent-- Based and Interdependent-Based Cultures. Journal of Marketing – ESIC, 31: 125-139.
- Batayeh, B.; Artzberger. G., & Williams. L. (2017). Socially responsible innovation in health care: Cycles of actualization. Technology in Society, 53: 137-151.
-Belanche. D; Casaló. L., & Flavián .C. (2017) . Understanding the cognitive, affective and evaluative components of social urban identity: Determinants, measurement, and practical consequenceS . Journal of Environmental Psychology, 17: 30020-8.
-Barnstable Social Health Index (1999). Connected at june 2003: www. Barnestable country health .org /index.htm.
- Barros. P; Ng Fat. L.; Garcia L.M.T; Slovic A.D.; Thomopoulos. N.; Herick de Sá . TH.& Mindell.J.S.   (2019). Social consequences and mental health outcomes of living in high-rise residential buildings and the influence of planning. Urban design and architectural decisions: A systematic review, 93: 263–272.
- Chaaban. J .; Irani . A. & Khoury . A. (2015). The Composite Global Well-Being Index (CGWBI): A New Multi-Dimensional Measure of Human Development. Social Indicators Research, DOI 10.1007/s11205-015-1112-5.
- Fordham University’s Graduate Program in International Political Economy and Development (2019).
- Garcia-Garcia. M .J;  Christien . L.; García-Escalona . E., & González-García. C. (2020). Sensitivity of green spaces to the process of urban planning. Three case studies of Madrid, Cities 100 (2020) 102655.
- Gechert . S.; Paetz. CH.  & Villanueva. P. (2020). The Macroeconomic Effects of Social Security Contributions and Benefits. Journal Pre-proof, MONEC 3237.
-Green, G. (2012). Intersectoral planning for city health development. Journal 0f health city . 89: 230-246.
-  Hamblion .E.L.;  Burkitt .A.; Lalor . M.K .; Anderson. L.F. ; Thomas. H.L ; Abubakar . I.; Morton . S . ; Maguire . H. & Anderson . S.R.( 2019).  Public health outcome of Tuberculosis Cluster Investigations, England 2010–2013. Journal of Infection , 78 : 269–274.
- Helpman . L. ; Pond . G .R . ; Elit .L . ; Anderson . L. R . & Seow. H. (2020 ). Endometrial cancer presentation is associated with social determinants  of health in a public healthcare system: A population-based cohort study. Gynecologic Oncology, YGYNO-977923.
- Hogan M.J.; Leyden K.M.; Conway .R .; Goldberg .A.; Walsh . D.; McKenna-Plumley. PH. (2016). Happiness and health across the lifespan in five major cities: The impact of place and government performance . Social Science & Medicine, 162 : 168-176.
-  Human Development Report (2019) .
-  Hunter.R.F.; Cleland .C.; Cleary .A.; Droomers .M.; Wheeler.B.W. Sinnett .D.;  Nieuwenhuijsen . M.J.& Braubach.M. (2019). Environmental, health, wellbeing, social and equity effects of urban green space interventions: A meta-narrative evidence synthesis. Environment International , 130 (2019) 104923.
- Humphreys, J. & Solarsh ,G.(2017).Population at special health risk : rural populations . Inter Encyclopedia of public health , 8: 599-608 .
-Keyes, C.L.M. (1998). Social well-being. Social Psychology Quarterly, 61: 121-140.
- Legatum Wellbeing Index (2019) .
- Li . J. & Rose .N.(2017). Urban social exclusion and mental health of China's rural-urban migrants –  A review and call for research . Health & Place , 48 : 20–30 .
 -Liu .J .;  Gatzweiler .F. &  Kumar.M .(2020).  An evolutionary complex systems perspective on urban health .  Socio- Economic Planning science ,14: 137-150.
-Mehbub Anwar . A.H.M. ; Astell-Burt . T.H . & Feng .X.(2019) . Does social capital and a healthier lifestyle increase mental health resilience to disability acquisition? Group-based discrete trajectory mixture models of pre-post longitudinal data. Social Science & Medicine , S0277-9536(19)30045-0.
-North Carolina’s Community Health Coalition Report (2020) .
- Ogden, J. (2012). Health psychology: A textbook. Buckingham: Open University Press.
Oktay. D. (2002) .The quest for urban identity in the changing context of the city: Northern Cyprus , 4: 251-261.
- Promote  the Health, Well-Being,  and Self-Sufficiency  for all People of Richland County,
 Richland County Health and Human Services  Mission (2011).
- Quality of life Index  Report , (2020) .
 - Raco .M.(2007). Securing  Sustainable Communities Citizenship, Safety and Sustainablity in the new Urban planning . European Urban and Regional Studies , 14: 305–320.
-Ramaswami .A. (2020)  . Unpacking the Urban Infrastructure Nexus with Environment, Health, Livability, Well-Being, and Equity . https://doi.org/10.1016/j.oneear.2020.02.003 .
- Rowe, M.(2015) . Citizenship and Mental Health. Oxford university Press.
-Sanz .M. Caselles. A, Micó KH. & Soler. D. (2018). A stochastic dynamical social model involving a human happiness index. Journal of Computational and Applied Mathematics, 340: 231–246.
-The Vermont Genuine Progress Indicator Report. (2018).
-Wamukoya , M.; Kadengye D.T. ; Iddi . S. & Chikozho .C. (2020). The Nairobi Urban Health and Demographic Surveillance of slum dwellers, 2002–2019: Value, processes, and challenges. Global Epidemiology, 2:1-10.
-World Health Organization. (2000). World Health Organization Report. Bulletin of the World Health Organization, 35: 420-435.
-World Health Organization (2011). About WHO, Definition of health. Available from https://apps.who.int/aboutwho/en/definition.htm.
-World Health Organization. (2012). Why Urban Health Matters?