نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه روانشناسی ، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران
2 گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 گروه روانشناسی و علوم تربیتی ، دانشگاه خوارزمی ، تهران ، ایران
چکیده
مقدمه: ارتقاء سلامت اجتماعی در بعد کلان در هر جامعهای نشانهای از رفاه و پیشرفت است و این امر بدون تهیه مدلی بومی و کارکردی متناسب با شرایط جامعه امکان پذیر نمیباشد. پژوهش حاضر به تدوین شاخصهای سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری میپردازد.
روش: به منظور تدوین ابعاد اجتماعی سلامت از منظر مدیریت شهری از روش زمینهیابی استفاده گردید. جامعه آماری پژوهش عبارت بودند از کلیه خبرگان در حوزه سلامت اجتماعی و مدیران شهری که 311 نفر از آن ها به شیوه در دسترس از شهر تهران انتخاب شدند. ابزار پژوهش عبارت از پرسشنامه محقق ساخته با 20 شاخص و 114 نشانگر، دارای آلفای کرونباخ 975/0 بود که با استفاده از روش زمینهیابی (مصاحبه، گروه کانونی و دلفی) مطابق نظر گروهی از خبرگان سلامت اجتماعی و مدیران ارشد شهری جهت بررسی شاخصهای سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری در ایران طراحی گردید. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و تدوین شاخصها از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد.
یافتهها: نتایج حاصل از تحلیل اکتشافی حاکی از وجود 20 شاخص و 114 نشانگر به عنوان مؤلفههای اجتماعی سلامت از منظر مدیریت شهری بود.
نتیجهگیری: با شناسایی شاخصها و نشانگرهای سلامت اجتماعی شهری میتوان آنها را در ایران اعتباریابی و هنجاریابی نمود و با تهیه چک لیستی مبنی بر این مدل، میتوان به ارتقاء سلامت اجتماعی در طرح ها و پروژههای شهری کمک کرد.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Development of social dimensions of health from the perspective of urban management
نویسندگان [English]
- Shiler kaikhavani 1
- Majid Saffarinia 2
- Ahmad Alipor 2
- Valliollah Farzad 3
1 Department of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Department of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 , Department of Psychology and Educational Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Introduction: To develop social health in the macro dimension in any society is a sign of prosperity and progress, and this is not possible without providing a local and functional model appropriate to the conditions of society. The present study compiles social health indicators from the perspective of urban health.
Method: In order to develop the social dimensions of health from the perspective of urban management, the survey method was used. The statistical population of the study consisted of all experts in the field of social health and city managers, 311 of whom were selected by available means from Tehran. The research instrument was a researcher-made questionnaire with 20 indicators and 114 markers, with Cronbach's alpha of 0.975, which was used in the field (interview, focus group discussion and Delphi) according to a group of social health experts and senior urban managers to The study of social health indicators from the perspective of urban management in Iran was designed. Exploratory factor analysis was used to analyze the information and compile the indicators.
Results: The results of exploratory analysis showed that there were 20 indicators and 114 indicators as social components of health from the perspective of urban management.
Conclusion: By identifying indicators and indicators of urban social health, they can be accredited and standardized in Iran, and by preparing a checklist based on this model, we can help promote social health in urban plans and projects.
کلیدواژهها [English]
- social health
- urban management
- index
- indicator
رفاه[1] و شرایط مناسب حاکم بر هر جامعه از نمادهای پیشرفت آن محسوب میشود که با تأمین حقوق شهروندان [2] به دست میآید و سلامت[3] اساسیترین بخش از توسعه و رفاه است (گزارش رفاه موسسه لگاتوم [4]، 2020 ؛ آرون و هولدسورث[5]، 2020). تعریف سلامت، مفاهیم و شاخصهای اندازهگیری آن در هر جامعه با توجه به شرایط هر جامعه، فرهنگ و انتظارات شهروندان آن تغییر میکند. در حال حاضر مقبولترین تعریف از سلامت توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی، منظور از سلامت فقط فقدان بیماری نیست؛ بلکه وضعیت بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی است (هامبلیون و همکاران[6]، 2019). دیدگاه نوین به سلامت الگوی کلنگر[7] است که سلامت را شامل ابعاد متعدد جسمانی، هیجانی، عقلانی، معنوی، روانی و اجتماعی و نیز روابط بین این ابعاد میداند (سارافینو و اسمیت[8]، 2018). سلامت انسان بیش از مداخلات پزشکی به عوامل اجتماعی، امکانات و شرایط موجود در جامعه و اقتصاد وابسته است (واموکویا، کادنگی، عیدی و چیکوژو[9]، 2020؛ هزار جریبی و صفری شالی، 1391). سلامت اجتماعی [10] که مفهومی پیچیده و چند بعدی است به شرایط و ویژگیهای خاص جوامع وابسته و در دو بعد خرد و کلان قابل بررسی است. منظور از سلامت اجتماعی در بعد خرد، کمیت و کیفیت تعامل افراد به منظور تعالی و رفاه جامعه است (موسوی، شیانی، فاطمی نیا و امید نیا، 1394). به عبارت دیگر سلامت اجتماعی ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکرد خود در اجتماع و کیفیت روابط او با افراد دیگر است (گزارش مطالعاتی و حمایت طلبی گروه علمی سلامت اجتماعی، 1394). در این دیدگاه سلامت اجتماعی را ارزیابی رفتارهای معنی دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران میداند و آن را یکی از اساسیترین شاخصهای سلامت هر جامعه میداند که منجر به کارایی فرد در جامعه میشود (هلپمن، پاند، الیت، اندرسون و سئو[11]، 2020).
در دیدگاه کلان منظور از سلامت اجتماعی، همان جامعه سالم است که در آن شاخصهایی مانند کاهش فقر، آموزش، مبارزه با جرم، کاهش آلودگیهای زیست محیطی و ... برای کل جامعه فراهم میشود. این رویکرد ناظر بر سطح کلان سلامت اجتماعی است و سلامت اجتماعی را برآیند و خروجی سلامت اجتماعی تک تک افراد جامعه به حساب میآورد (راماسوامی[12]، 2020؛ موسوی، شیانی، فاطمی نیا و امید نیا، 1394). در این رویکرد به فرد، ابعاد مختلف سلامت و زندگی او به عنوان جزئی از ویژگیهای جامعهای بزرگتر که شخص به آن تعلق دارد، نگریسته و تلاش میشود تا با توجه به ابعاد مختلف سلامت، رفاه و آسایش انسانها، تصویری از سلامت جامعه ترسیم شود (صفاری نیا، 1392). این دیدگاه قرابت زیادی با مفهوم شهروند سازی[13] دارد. در این مفهوم دولتها و مدیران شهری موظف هستند تا شرایط مناسب برای تأمین نیازها و رفاه شهروندان را فراهم کنند، تا در مقابل شهروندان بتوانند با استفاده از شرایط مطلوب جامعه وظایف شهروندی خود را انجام دهند (هزار جریبی و صفری شالی، 1390).
یکی از مفاهیم جدید در حوزه سلامت و روانشناسی محیط، سلامت شهری[14] است. منظور از سلامت شهری بهبود شرایط اجتماعی، جسمی، محیط فیزیکی و زیر ساختهای شهری است که بر سلامت و بیماری شهروندان تأثیر گذار است (هامفریز و سالارش[15]، 2017). سازمان بهداشت جهانی سال 2010 را به عنوان سال سلامت شهری معرفی کرد (دماری و ایازی، 1392). دلیل اهمیت و توجه به سلامت شهری این است که شهرنشینی و توسعه شهرها به سرعت در حال افزایش است و اگر به سلامت شهری و تخصیص درست و عادلانه منابع و امکانات شهری توجه نشو؛د سلامت تعداد زیادی از شهروندان بویژه افراد مهاجر و فقیر در ابعاد مختلف به خطر میافتد (لی و رز [16]، 2017 ؛ روو[17]، 2015 ؛ گرین[18]، 2012) . توجه به سلامت شهری و برنامهریزی برای بهبود آن در حیطه مدیران شهری است و با توجه به مسائل گفته شده توجه به سلامت شهری به عنوان مؤلفهای برای ارتقاء سلامت اجتماعی به عنوان یک ضرورت باید مورد توجه سیاستگذاران و مدیران شهری قرار گیرد.
شاخصهای سلامت اجتماعی معمولاً ترکیبی از نشانگرهایی است که ابعاد مختلف زندگی شهروندان از قبیل عوامل تأثیر گذار بر سلامت، رفاه و آسایش شهروندان را پوشش میدهد (توکل، 1393). شاخصهای سلامت اجتماعی متعددی با دیدگاه کلان در سطح بین المللی وجود دارد، مانند شاخص سلامت اجتماعی فوردهام [19] با 16 نشاتگر، شاخص سلامت اجتماعی ادمونتون [20]با 15 نشانگر، شاخص سلامت اجتماعی بارنستابل[21] با 7 نشانگر، شاخص سلامت اجتماعی ریچلند [22]با 20 نشانگر، شاخص رفاه لگاتوم [23]با 12 نشانگر، شاخص کیفیت زندگی[24] با 8 نشانگر، نشانگرهای آسایش بر اساس روشهای سلامت گالوپ[25] با 5 نشانگر و شاخص ترکیبی بهزیستی جهانی[26] با 10 نشانگر (گزارش سالیانه شاخص فوردهام [27]، 2019 ؛ شاخص سلامت اجتماعی ادمونتون ، 2018 ؛ شاخص سلامت اجتماعی بارنستابل ،1999 ؛ شاخص سلامت اجتماعی ریچلند ، به نقل از موسوی ، شیانی ، فاطمی نیا و امید نیا ،1394 ؛ گزارش رفاه موسسه لگاتوم ،2020 ؛ گزارش سالانه کیفیت زندگی ، 2020 ؛ گزارش گالوپ ، 2008و چابان ، ایرانی و خوری[28]،2016). با توجه به اهمیت تدوین مدل سلامت اجتماعی مخصوص هر جامعه در ایران هم شاخصهای سلامت اجتماعی متعددی مانند مدل نجات و احمدوند (1391) در دو سطح فردی (با 6 نشانگر) و جامعه ( 5 نشانگر)؛ الگوی سلامت اجتماعی رفیعی، درخشان نیا، اقلیما و خانکه (1392) با 10 نشانگر، صفارینیا (1392) با 4 شاخص و 60 نشانگر و توکل (1393) با 7 شاخص وجود دارد. مرور شاخصهای خارجی و داخلی نشان میدهد که هر کدام نشانگرهایی را برای سنجش سلامت اجتماعی در کل یک جامعه تعریف کرده اند اما با توجه به اهمیت سلامت شهری به عنوان یکی از اهداف سازمان بهداشت جهانی و سند چشم انداز 1404 در ارتقاء سلامت اجتماعی و اهمیت فراهم سازی شرایط مناسب برای شهروندان، لازم است که مدلی انحصاری برای سلامت اجتماعی جهت ارتقاء سلامت شهری و از دید مدیران شهری تدوین شود. این مدل باید بر مبنای اساسیترین نیازهای روانی، اجتماعی و زیستی جامعه باشد و بتواند کمک مؤثری در حل معضلات و مشکلات کلان شهرها و بهبود مدیریت شهری کند (سند چشم انداز 1404، 1385؛ امیدی، حقیقتیان و هاشمیان فر،1396). مسئولان امر در شهرداریها میتواند با سرلوحه قراردادن این رویکرد به تدوین و اجرای سیاستهای اجتماعی منجر به حفاظت و بهره برداری پایدار از محیط زیست، خدمات و رفاه اجتماعی، طراحی فضای شهری، امنیت شهری، برابری فرصتها، عدالت پایدار شهروندان و سلامت روان شهروندان خود کمک کند. لذا پژوهش حاضر در پی تدوین شاخصهای سلامت اجتماعی بر اساس دیدگاه کلان از منظر مدیران شهری است.
روش
طرح این پژوهش از نوع روش زمینهیابی بود و جامعه آماری شامل کلیه خبرگان و صاحب نظران در زمینه سلامت اجتماعی (شامل روانشناس، جامعه شناس، روان پزشک و متخصص اجتماعی ) و مدیران ارشد شهرداری بودند که از طریق روش نمونه گیری در دسترس انتخاب گردیدند. در گام نخست مطالعات کتابخانه ای گسترده ای از طریق جستجو در شبکه جهانی و مرور منابع و متون اصلی برای شناسایی نظریه ها، مفاهیم و مدلهای سلامت اجتماعی انجام گرفت و بر اساس نتایج به دست آمده، یک چک لیست اولیه استخراج گردید. سپس به ترتیب جلسات مصاحبه متمرکز با حجم نمونه 5 نفر از معاون کل و مدیران حوزه سلامت شهرداری ، جلسه گروه کانونی با حجم نمونه 15 نفر از صاحب نظران و خبرگان سلامت اجتماعی و در آخرین مرحله دو مرحله دلفی با حجم نمونه 25 نفر از صاحب نظران سلامت شهری و سلامت اجتماعی برگزار شد که در این جلسات پرسشنامه اولیه از لحاظ روایی محتوا و میزان اهمیت و اولویت آن مورد بررسی قرار گرفت و ماحصل آن پرسشنامه با 20 شاخص و 185 نشانگر بود. این چک لیست توسط تیم پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت و با استناد به پژوهش های قبلی شاخص ها و نشانگرهایی که زیر چارک سوم بودند، حذف گردیدند (زمانخانی، عباچی، امید نیا، ابدی و حیدر نیا، 1395؛ صفاری نیا، 1391) و در نهایت پرسشنامه ای با 20 شاخص و 114 نشانگر به دست آمد. در مرحله بعد پرسشنامه در اختیار مدیران ارشد شهری که مایل به همکاری بودند، قرار گرفت و 311 نفر پرسشنامه را به درستی تکمیل کردند و به گروه پژوهشی برگرداندند. داده ها توسط نرم افزار spss 22 مورد تحلیل عاملی اکتشافی قرار گرفت و در نهایت شاخص ها و نشانگرهای اجتماعی سلامت شهری با 20 شاخص و 114 نشانگر به دست آمد.
ابزار پژوهش
ابزار پژوهش عبارت بود از پرسشنامه محقق ساخته که در مراحل مختلف از مصاحبه متمرکز، گروه کانونی و جلسات دلفی به دست آمد. این پرسشنامه دارای 20 شاخص و 114نشانگر بوده که به صورت لیکرتی از 1 تا 10 نمره گذاری انجام میشد و دارای الفای کرونباخ 975/0 بود. این پرسشنامه در اختیار مدیران ارشد حوزه مدیریت شهری قرار گرفت و توسط 311 نفر از مدیران ارشد در حوزه مدیریت شهری تکمیل گردید.
یافته ها
برای سنجش سازگاری درونی پرسشنامه، از آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آن 975/0 گزارش شده است که نشانه از پایا بودن ابزار اندازه گیری بود. جهت آزمون میزان تبیین شدن واریانس درون داده ها توسط عوامل و تأیید توانایی عاملی بودن داده ها در آزمودنیها از اندازه کفایت نمونه گیری و آزمون کرویت بارتلت استفاده شده که خلاصه نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1. اندازه کفایت نمونه گیری KMO و آزمون کرویت بارتلت در آزمودنیهای پژوهش (311N=)
اندازه کفایت نمونه گیری KMO |
930/0 |
|
آزمون کرویت بارتلت |
مجذور خی |
580/6032 |
درجه آزادی |
190 |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
همان طور که نتایج جدول 1 نشان می دهد، اندازه کفایت نمونه گیری KMO برابر با 93/0 است که اندازه خوبی است، زیرا به یک نزدیک است و نشان می دهد که واریانس درون داده ها توسط عوامل تبیین میشود. همچنین، سطح معنی داری در آزمون کرویت بارتلت کوچکتر از 5/0 است که مؤید توانایی عاملی بودن داده هاست.
با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی، اطلاعات جمع آوری شده تجزیه و تحلیل و سپس نتایج تجزیه و تحلیل در قالب جداول ارائه شدهاند. جهت تعیین میزان تبیین واریانس هر گویه به وسیله تحلیل در آزمودنیهای پژوهش، از اشتراکات استفاده شد که خلاصه نتایج آن در جدول 2 آورده شده است.
جدول 2. اشتراکات در آزمودنیهای پژوهش (311N=)
گویهها |
اشتراکات اولیه |
اشتراکات استخراجی |
اشتراکات استخراجی |
اشتراکات استخراجی |
اشتراکات استخراجی |
اشتراکات استخراجی |
|
114-1 |
25-1 |
50-26 |
75-26 |
100-76 |
114-101 |
1 |
1 |
845/0 |
780/0 |
829/0 |
833/0 |
844/0 |
2 |
1 |
872/0 |
776/0 |
795/0 |
884/0 |
808/0 |
3 |
1 |
859/0 |
841/0 |
711/0 |
894/0 |
787/0 |
4 |
1 |
834/0 |
748/0 |
821/0 |
868/0 |
829/0 |
5 |
1 |
904/0 |
820/0 |
813/0 |
819/0 |
792/0 |
6 |
1 |
794/0 |
794/0 |
861/0 |
849/0 |
853/0 |
7 |
1 |
821/0 |
855/0 |
781/0 |
821/0 |
865/0 |
8 |
1 |
819/0 |
867/0 |
832/0 |
844/0 |
872/0 |
9 |
1 |
877/0 |
884/0 |
812/0 |
841/0 |
856/0 |
10 |
1 |
909/0 |
809/0 |
819/0 |
738/0 |
770/0 |
11 |
1 |
804/0 |
765/0 |
722/0 |
817/0 |
789/0 |
12 |
1 |
828/0 |
843/0 |
811/0 |
824/0 |
837/0 |
13 |
1 |
800/0 |
791/0 |
854/0 |
903/0 |
874/0 |
14 |
1 |
760/0 |
779/0 |
872/0 |
858/0 |
866/0 |
15 |
1 |
815/0 |
879/0 |
885/0 |
887/0 |
|
16 |
1 |
823/0 |
845/0 |
834/0 |
856/0 |
|
17 |
1 |
819/0 |
757/0 |
841/0 |
876/0 |
|
18 |
1 |
810/0 |
848/0 |
910/0 |
797/0 |
|
19 |
1 |
884/0 |
889/0 |
853/0 |
848/0 |
|
20 |
1 |
871/0 |
848/0 |
872/0 |
871/0 |
|
21 |
1 |
918/0 |
881/0 |
877/0 |
855/0 |
|
22 |
1 |
774/0 |
837/0 |
749/0 |
795/0 |
|
23 |
1 |
497/0 |
760/0 |
833/0 |
827/0 |
|
24 |
1 |
724/0 |
862/0 |
792/0 |
894/0 |
|
25 |
1 |
818/0 |
839/0 |
839/0 |
792/0 |
|
همان طور که در جدول 2 مشاهده میشود، اشتراکات اولیه با استفاده از تمام عناصر (عوامل) ممکن محاسبه میشود و همیشه برابر با یک است. همچنین، اشتراکات استخراجی فقط با استفاده از عوامل استخراج شده محاسبه می شوند، بنابراین این مقادیر مفیدند. اگر مقدار مشترک گویه ای کم باشد، از تحلیل حذف میشود. بر اساس نتایج جدول 3، گویه 23 (رعایت حقوق کودکان) دارای کمترین میزان اشتراک (497/0) و گویه 69 (رعایت حقوق شهروندی) دارای بیشترین میزان اشتراک (910/0) است. به طور کلی به تعداد متغیرهایی که به تحلیل وارد میشود میتوان عامل استخراج کرد اما عاملهای آخری سهم بسیار کمتری در تبیین موضوع خواهند داشت.
جهت تعیین میزان تبیین واریانس توسط عوامل در آزمودنیهای پژوهش، از کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل عاملی استفاده شد و عواملی که مقادیر ویژه که خلاصه نتایج آن در جدول 3 آورده شده است. داده ها به وسیله تحلیل عناصر اصلی، با چرخش واریماکس، تحلیل شدند.
جدول 3 . کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل عاملی در آزمودنیهای پژوهش (311N=)
عوامل |
مقادیر عوامل استخراج بعد از انجام چرخش |
||
کل واریانس |
درصد واریانس |
درصد تراکمی واریانس |
|
1 |
656/48 |
443/43 |
443/43 |
2 |
077/7 |
319/6 |
761/49 |
3 |
430/4 |
956/3 |
717/53 |
4 |
808/3 |
400/3 |
117/57 |
5 |
093/3 |
762/2 |
879/59 |
6 |
947/2 |
631/2 |
510/62 |
7 |
513/2 |
244/2 |
754/64 |
8 |
373/2 |
118/2 |
873/66 |
9 |
121/2 |
894/1 |
766/68 |
10 |
059/2 |
839/1 |
605/70 |
11 |
881/1 |
680/1 |
285/72 |
12 |
761/1 |
572/1 |
857/73 |
13 |
558/1 |
391/1 |
248/75 |
14 |
494/1 |
334/1 |
582/76 |
15 |
370/1 |
223/1 |
805/77 |
16 |
318/1 |
177/1 |
982/78 |
17 |
164/1 |
039/1 |
021/80 |
18 |
128/1 |
007/1 |
028/81 |
19 |
082/1 |
966/0 |
994/81 |
20 |
048/1 |
956/0 |
930/82 |
همان طور که مشاهده میشود، جدول 3 مقادیر عوامل استخراجی بعد از انجام چرخش را نشان میدهد. نتایج نشان میدهد که درصد واریانس در 18 عامل اول از یک بالاتر است و عوامل 19 و 20 با تقریب برابر یک میباشد. پس به عبارتی قریب به 83 درصد واریانس توسط این 20 عامل تبیین میشود.
جهت بررسی بارگزاری گویهها روی عوامل شناسایی شده در آزمودنیهای پژوهش از بار عاملی قبل و بعد از چرخش استفاده شده که خلاصه نتایج آن در جدول 3 آورده شده است.
نمودار1. نمودار سنگریزه تحلیل اکتشافی
جدول 4. بار عاملی بعد از چرخش درآزمودنیهای پژوهش (311N=)
عامل |
گویهها |
|||||||||
1 |
(665/0):1 |
(344/0):2 |
(684/0):3 |
(643/0):4 |
(705//0):5 |
(476/0):6 |
(635/0):7 |
|
|
|
2 |
(613/0):8 |
(578/0):9 |
(549/0):10 |
(430/0):11 |
|
|
|
|
|
|
3 |
(697/0):12 |
(647/0):13 |
(651/0):14 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
(533/0):15 |
(658/0):16 |
(577/0):17 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
(756/0):18 |
(737/0):19 |
(621/0):20 |
(643/0):21 |
(607/0):22 |
|
|
|
|
|
6 |
(328/0):23 |
(410/0):24 |
(666/0):25 |
(727/0):26 |
(656/0):27 |
(628/0):28 |
(729/0):29 |
|
|
|
7 |
(606/0):30 |
(707/0):31 |
(649/0):32 |
(724/0):33 |
(556/0):34 |
(660/0):35 |
(689/0):36 |
(669/0):37 |
|
|
8 |
(738/0):38 |
(605/0):39 |
(729/0):40 |
(718/0):41 |
|
|
|
|
|
|
9 |
(391/0):42 |
(512/0):43 |
(375/0):44 |
(677/0):45 |
(732/0):46 |
|
|
|
|
|
10 |
(532/0):47 |
(688/0):48 |
(635/0):49 |
(628/0):50 |
(653/0):51 |
(731/0):52 |
(664/0):53 |
(745/0):54 |
(675/0):55 |
|
11 |
(665/0):56 |
(764/0):57 |
(710/0):58 |
(622/0):59 |
(568/0):60 |
(632/0):61 |
(658/0):62 |
|
|
|
12 |
(706/0):63 |
(673/0):64 |
(720/0):65 |
(765/0):66 |
(786/0):67 |
(765/0):68 |
|
|
|
|
13 |
(627/0):69 |
(705/0):70 |
(712/0):71 |
(720/0):72 |
|
|
|
|
|
|
14 |
(381/0):73 |
(624/0):74 |
(585/0):75 |
(530/0):76 |
(516/0):77 |
(642/0):78 |
(744/0):79 |
(667/0):80 |
|
|
15 |
(784/0):81 |
(735/0):82 |
(737/0):83 |
(767/0):84 |
(343/0):85 |
(665/0):86 |
(515/0):87 |
(838/0):88 |
(777/0):89 |
(811/0):90 |
16 |
(686/0):91 |
(620/0):92 |
(696/0):93 |
(700/0):94 |
(832/0):95 |
(671/0):96 |
(676/0):97 |
|
|
|
17 |
(775/0):98 |
(793/0):99 |
(737/0):100 |
|
|
|
|
|
|
|
18 |
(788/0):101 |
(793/0):102 |
(756/0):103 |
|
|
|
|
|
|
|
19 |
(722/0):104 |
(675/0):105 |
(755/0):106 |
(688/0):107 |
|
|
|
|
|
|
20 |
(769/0):108 |
(771/0):109 |
(697/0):110 |
(639/0):111 |
(794/0):112 |
(642/0):113 |
(652/0):114 |
|
|
|
همان طور که در جدول 4 مشاهده میشود، هر سطر قویترین بار گویه روی هر عامل را پس از چرخش نشان می دهد. بار را میتوان همبستگی بین عامل و گویه دانست ، پس هر چه عدد بزرگتر باشد، احتمال اینکه آن عامل پایه آن گویه باشد بیشتر است. برخی بارها مثبت و بعضی منفی هستند.جدول 5 گویه های بارشده بر هر عنصر (عامل) در آزمودنیهای پژوهش را نشان می دهد.
جدول 5 .فهرست گویههای بارشده بر هر عنصر(عامل) در آزمودنیهای پژوهش (311N=)
عامل 1 مشارکت اجتماعی |
عامل 2 همبستگی اجتماعی |
1- فراهم کردن بستر مناسب برای مشارکت شهروندان در اداره امور محلات |
1- شفافیت مالی قراردادهای شورای شهر و شهرداری با هدف پیشگیری از فساد |
2- فعالیت شهروندان در شورایاریهای محلات |
2- شفاف سازی تعرفهها و پیشگیری از فساد اداری و تلاش برای درک عدالت شهروندان |
3- استفاده از ساکنین ماهر و صاحب نظر محلات بری آموزش ساکنین |
3- حکمرانی خوب در شهرداری و مدیریت شهری بر مبنای عدالت |
4- ایجاد انجمنها و خیریههای محلی |
4- رعایت عدالت و مساوات در ارائه خدمات به شهروندان |
5- معرفی خیرین و چهرههای شاخص محلی |
|
6- سرمایه اجتماعی |
|
7- تعامل مدیران شهری با مردم و به ویژه رابطه مطلوب شهرداران با شهروندان با حضور در محلات و ملاقات مستقیم مردم در محلات |
|
عامل 3 انسجام اجتماعی |
عامل 4 پذیرش اجتماعی |
1-شبکه سازی و تقویت حمایتهای اجتماعی در بین اقشار مختلف جامعه با هدف پیش بینی پذیری رویدادهای شهری |
1-احترام به حقوق اقلیتها |
2-آزادیهای فردی |
2-مشارکت افراد بهبود یافته از آسیبهای اجتماعی در اداره امور شهری |
3-تقویت هویت ملی |
3-ارائه خدمات مطلوب شهروندی در فرهنگسراها و خانههای سلامت |
عامل 5 شکوفایی اجتماعی |
عامل 6 خدمات اجتماعی |
1-ترویج شخصیت جامعه پسند و جامعه یار از طریق برگزاری آیین وارههای تجلیل از این افراد |
1-رعایت حقوق کودکان |
2-هدفمند بودن زندگی |
2-کودک آزاری |
3-رشد شخصی |
3-گردآوری اطلاعات اجتماعی شهروندان |
4-تسلط بر محیط |
4-رعایت حقوق سالمندان |
5-امید به زندگی و پیش بینی پذیری رویدادهای شهری |
5-رعایت حقوق معلولین |
|
6-خشونت خانگی |
|
7-توجه به وضعیت افراد حاشیه نشین |
عامل 7 طراحی فضای شهری |
عامل 8 هویت شهری |
1-بهبود وضعیت و طراحی بهینه پیاده رو ها |
1-ایجاد فضاهای شهری معرف تاریخ و فرهنگ ملی |
2-طراحی کمربندهای سبز در اطراف شهر به منظور پیاده روی و ورزش شهروندان |
2-نصب نمادها و المانهای ملی و مذهبی |
3-توجه به طراحی اتوبانها و خیابانهاتازه تاسیس |
3-میراث فرهنگی و معنوی غنی |
4-توجه به طراحی ایستگاه اتوبوس و مترو |
4-حفظ هویت محله |
5-طراحی امکانات محیطی |
|
6-طراحی بر مبنای دلبستگی مکان |
|
7-طراحی بهینه پارکها و فضاهای شهری |
|
8-استفاده از رنگهای مناسب |
|
عامل 9 سلامت روان |
عامل 10 شادی اجتماعی |
1-برگزاری کارگاههای آموزشی |
1-برگزاری جشنهای مناسبتی در پارکها و فضاهای شهری |
2-حضور روانشناس در مراکز اقامتی و بازپروری |
2-استفاده از رنگها و تصاویر و نقاشیهای نشاطآور |
3-حضور مداوم متخصصین روانشناسی و مشاورین در درمانگاهها و کلینیکهای شهرداری |
3-ایجاد باغهای عرضه گل و گیاه آپارتمانی |
4-بررسی سلامت روان اقشار آسیب پذیر |
4-احداث باغهای پرندگان، وحش و آکواریوم |
5-تهیه پیوست سلامت روان |
5-فراهم آوردن امکانات و مکان مناسب برای گذراندن اوقات فراغت شهری |
|
6-اجرای کنسرتها و نمایشهای خیابانی |
|
7-پخش موسیقیهای شاد و مناسب در برخی از ساعات پایانی شب اماکن عمومی مانند مترو و ... |
|
8-توسعه اماکن تفریحی و سرگرمی مانند سالنهای سینما و تاتر و توسعه روابط شهروندان با میدانهای شهری |
|
9-توسعه کمی و کیفی فود استریتها |
عامل 11 سلامت جسمی |
عامل 12 عدالت شهری |
1-ارائه خدمات رایگان بهداشت عمومی |
1-شفاف سازی خدمات سازمانی |
2-ارائه بیمه سلامت |
2-سیاستهای عادلانه در ارائه خدمات اداری |
3-بازسازی و ارتقا امکانات ورزشی |
3-رعایت عدالت در ارائه خدمات شهری و عمرانی |
4-ایجاد باشگاه و استخر |
4-نابرابری درآمدی بین فقرا و ثروتمندان |
5-برگزاری کارگاههای آموزشی مادر-کودک و تنظیم خانواده |
5-اجرای عدالت در فراهم ساختن امکانات شهری و رفاهی برای تمام شهروندان |
6-نظارت بر رعایت استانداردهای غذایی در میادین تره بار، کشتارگاه و ... |
6-رعایت حقوق شهروندی |
7-ایجاد سرویس بهداشتی عمومی |
|
عامل 13 آموزش |
عامل 14 فرهنگ شهروندی |
1-آموزش شهروندان در ارتباط با حقوق و رفتارهای شهروندی |
1-احداث فرهنگسراها |
2-آموزشهای شهروندی در جهت صرفه جویی در مصرف انرژی |
2-نمایش فیلم در پارکها و فضاهای عمومی |
3-توجه ویژه به آموزش افراد آسیب پذیر و حاشیه نشین |
3-احداث پارکهای کتاب |
4-آموزش مهارتهای زندگی و شهروندی به کودکان و نوجوانان |
4-تاسیس پردیسهای سینمایی |
|
5-ایجاد موزه |
|
6-برگزاری نمایشگاههای عرضه محصولات فرهنگی |
|
7-راه اندازی کتابخانههای سیار در مناطق حاشیه و کمتر برخوردار |
|
8-نگهداری از آثار و ابنیه باستانی در سطح شهر |
عامل 15 محیط زیست شهری |
عامل 16 حمل و نقل |
1-حفاظت از محیط زیست طبیعی |
1-ساماندهی ایستگاههای تاکسی و پایانههای اتوبوسرانی |
2-ارائه راهکارهایی برای مدیریت آلودگی هوا |
2-سامانه ترابری قابل دسترسی همگانی |
3-کاهش آلودگی آب |
3-در نظر گرفتن پارکینگهای مناسب با فضای کافی برای افراد با نیازهای خاص |
4-مدیریت پسماندها |
4-سیاستگذاریهای مناسب جهت مجوز تردد در مناطق طرح ترافیک |
5-طرح تفکیک زبالههای تر و خشک از خانهها به وسیله ایجاد مشوقها و قانونگذاری |
5-آموزش به شهروندان جهت ارتقا کیفیت رانندگی و قوانین رانندگی |
6-ساماندهی مراکز دریافت پسماندهای خشک در میادین میوه و تره بار |
6-سیاستگذاریهای تشویقی و جریمه برای رانندگی و حوادث مربوط به آن |
7-بهبود وضعیت فضای سبز |
7-طراحی پارکینگهای مکانیزه و طبقاتی در شهر |
8-محیط زیست امن و سالم |
|
9-بهره برداری پایدار از محیط زیست |
|
10-حمایت از گونههای بومی جانوری و گیاهی و حیوانات خیابانی |
|
عامل 17 اقتصاد |
عامل 18 بهبود معیشت قشر ضعیف |
1-رسیدگی به بازارهای محلی |
1-ساماندهی دست فروشها و ایجاد بازارچههای دایمی برای استقرار دایمی |
2-کاریابی و بهبود فضای کسب و کار خانگی |
2-برگزاری نمایشگاهها و عرضه محصولات دست آفریده اقشار آسیبپذیر |
3-تاسیس مراکز آموزش کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای خانگی |
3-برپایی نمایشگاهها و جشنواره های خیریه و صرف درآمد حاصله برای افراد نیازمند |
عامل 19 امنیت و مقابله با جرم |
عامل 20 ایمنی شهری |
1-ارتقا امنیت نواحی پرخطر شهری از طریق بهبود وضعیت روشنایی، حضور مداوم مامورین امنیت و ... |
1-ارتقای آگاهی افراد جامعه در ارتباط با اقدامات لازم در هنگام مواجهه با بحران مانند تصادف، آتش سوزی و ... |
2-توجه به مناطق حاشیه شهر و محلات جرم خیز از لحاظ امنیتی |
2-سیاستگذاریهایی در جهت ایجاد ایمنی در ساختمانهای در حال ساخت برای کارگران و شهروندان عبوری |
3-مقابله با جرم در مناطق جرم خیز از طریق افزایش حضور ماموران امنیتی |
3-توجه به ایمن سازی ساختمانها و اماکن عمومی |
4-مقابله با جرایم جنسی |
4-تعمیر سریع تخریبهای شهری جهت پیشگیری از سندروم شیشه شکسته |
|
5-تعیین استانداردهای ایمنی برای ساخت بناها و ساختمانها |
|
6-تعبیه وسایل ایمنی اولیه از قبیل زنگهای هشداردهنده، کپسولهای آتشنشانی و .... در اماکن عمومی |
|
7-آمادگی برای مقابله با بحران از قبیل آتش سوزی، زلزله، سیل و .... |
بحث و نتیجهگیری
نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفههای اجتماعی سلامت از منظر مدیران شهری دارای 20 شاخص است که با عناوین مشارکت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، شکوفایی اجتماعی، خدمات اجتماعی، طراحی فضای شهری، هویت شهری، سلامت روان، شادی اجتماعی، سلامت جسمی، عدالت شهری، آموزش، فرهنگ شهروندی، محیط زیست شهری، حمل و نقل، اقتصاد، بهبود وضعیت معیشت قشر ضعیف، امنیت و مقابله با جرم و ایمنی شهری نامگذاری میشوند. این شاخصها طبق نظر تیم پژوهشی و با استناد به یافتههای به دست آمده در تحلیل عاملی اکتشافی به سه دسته تقسیم می شوند. دسته اول شاخصهایی است که دارای بیشترین تأثیر عاملی هستند. این شاخص ها عبارتند از: محیط زیست شهری، حمل و نقل، عدالت شهری، شادی اجتماعی، ایمنی شهری، بهبود معیشت افراد ضعیف و شکوفایی اجتماعی. شاخص محیط زیست شهری به عنوان یکی از حقوق اصلی شهروندی مورد تأکید است (منشور حقوق شهروندی، 1395) و در بسیاری از مدلهای سلامت اجتماعی داخلی (درخشان نیا ، اقلیما ، خانکه ،1392؛ صفاری نیا ،1394 و توکل، 1393) و بین المللی (گزارش رفاه موسسه لگاتوم، 2020؛ گزارش سالیانه کارگروه سلامت جامعه کارولینای شمالی ،2020 ؛ چابان ،ایرانی و خوری ،2020) مورد توجه است. شاخص حمل و نقل علی رغم اهمیتی که دارد، کمتر به آن پرداخته شده اما دلیل توجه به این شاخص در مدل سلامت اجتماعی مدیریت شهری در ایران این بود که این مسئله در کلانشهرهای ایران مشکلی است که روز به روز بغرنج تر میشود و کمتر راهکار مؤثری برای آن به کار میرود (عرفانیان، عرفانیان و عربانیان، 1397؛ درخشان نیا، 1397 و توکل، 1393).
شاخص عدالت شهری به معنی تأمین نیازهای گوناگون اجتماعی، خدماتی، رفاهی و فرهنگی و دسترسی مناسب به مراکز خدمات دهی و فعالیتی بدون تبعیض و تفاوت گذاری بین ساکنین یک شهر و منطقه است. عدالت شهری به اصل تعادل اشاره دارد که در صورت فراهم نبودن این تعادل محیط ناپایدار خواهد بود و در نهایت از هم گیسخته شده و از بین میرود (گارسیا، کریستین، گارسیا اسکالونا و گوتزالز [29]، 2020؛ گزارش سالیانه شاخص فوردهام، 2019؛ مقدری، 1398؛ عزیزی و شکوهی بیدهندی، 1394؛ درخشان نیا، اقلیما و خانکه ،1392؛ صفاری نیا، 1392).
شاخص شادی اجتماعی از دو دیدگاه با توسعه و رفاه جوامع و در نهایت ارتقاء سلامت اجتماعی در ارتباط است (موسوی و همکاران، 1394). دیدگاه اول بر مبنای نظریههای نوین توسعه است که شادی اجتماعی را یکی از ارکان توسعه میداند (هوگان، لیدن، کونوی، گولدبرگ، والش و مک کنا پلاملی[30]، 2016؛ هزارجریبی، 1389) و دیدگاه دیگر چـرخش در تعریف سلامت از تعریف سلبی (فقدان بیماری) به تعاریف ایجابی (وجود شرایط اجتماعی و روانی مثل نشاط) به عنـوان یـک مقولـه محـوری در سیاسـتگـذاریهـای عمومی و رفاهی پدیدار شده است (سانز ،کاسل، میچو وسولر [31]، 2018؛ جابان، ایرانی و خوری ،2016). یکی از اهداف مهم در مدیریت شهری ایمنی شهر می باشد که آسایش و آرامش را برای شهروندان در پی دارد. ایمنی وضعیتی است که در آن خطرات و سایر عوامل ایجاد کننده آسیب های فیزیکی یا جسمانی به کنترل درآمده و موجب حفظ سلامت و رفاه افراد جامعه میشود (روو ، 2015؛ راکو [32]، 2007 ) . توجه به معیشت افراد آسیب پذیر در بسیاری از مدلهای سلامت اجتماعی مورد توجه است (نجات و احمد وند ،1390 ؛ صفاری نیا، 1394؛ موسسه شاخص لگاتوم ، 2020 و گزارش سالیانه شاخص فوردهام ، 2019 ) در جامعه ای که میزان فقر در آن کم است ، شهروندان سلامت اجتماعی بهتری دارند و بهتر می توانند وظایف شهروندی خود را انجام دهند . خودشکوفایی یکی از اصول شهر سالم از دید سازمان بهداشت جهانی است ، از نظر این سازمان شهر سالم باید پویا باشد و شهروندان بتوانند در چنین جامعه ای به رشد اجتماعی و خود شکوفایی برسند . پویایی جامعه به توسعه ای هدفمند، مستمر و تا حد ممکن قابل پیش بینی تعبیر میشود که ناظر بر هدف یا اهداف مشخصی است (طبیبیان، 1398؛ باتایه، آتزبرگر و ویلیامز [33]، 2017) .
دسته دوم شاخصهای سلامت اجتماعی دارای بار عاملی متوسط هستند و عبارتند از : امنیت و مقابله با جرم ، هویت شهری، امور فرهنگی، طراحی فضای شهری، مشارکت اجتماعی، خدمات اجتماعی، انسجام اجتماعی و پذیرش اجتماعی. امنیت اجتماعی [34] آرامش و آسودگی خاطری است که مدیران و مسئولین جوامع برای شهروندان خود فراهم می کنند که انواع مختلفی دارد (گچرت ، پیتز و ویلانووا[35]، 2020 ). احساس ناامنی در شهروندان سبب میشود که آنها احساس عدم کنترل بر فعالیت ها و زندگی را تجربه کنند و این ترس و نا امنی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر گذاشته و نسبت به جامعه بی اعتماد شده و سلامت اجتماعی در این جوامع کاهش مییابد (هزارجریبی و صفری شالی، 1390؛ ابراهیمیان و توکل لطفی، 1398 وگچرت ، پیتز و ویلانووا، 2020 ). این شاخص در بسیاری از مدلها مورد توجه است (منشور حقوق شهروندی، 1395 ؛ گزارش موسسه لگاتوم ،2020 ؛ گزارش سالانه فوردهام ، 2019).
شاخص هویت شهری انعکاس ارزش های محیطی، تاریخی، اجتماعی - فرهنگی ، کاربردی و مکانی در فضای شهری است، هویت شهری بازگو کننده تاریخ شهر و فرهنگ مردمان آن است ( اوکتای[36] ،2002) . هویت شهری و هویت مکانی احساسی را در فرد ایجاد میکند که خود را بخشی از آن محیط میداند و هویت اجتماعی در او شکل میگیرد (نوفل، کلبادی و پورجعفر، 1388). افرادی که هویت اجتماعی قوی دارند به دلیل اینکه شهرشان را بخشی از هویت خود میدانند رفتارهای جامعه پسندی بیشتری انجام میدهند، حس مسئولیت پذیری و تعلق اجتماعی آنها قویتر است (کلایتون و مایرز [37]، 2009 ) و به واسطه فرایند شهروندسازی وظایف اجتماعی خود را بهتر انجام می دهند و در بهبود شرایط جامعه خود گام بر میدارند ( بلانش ، کاسالو و فلاوین[38]، 2017 ).
فرهنگ شهروندی مفهوم نوینی است که با ورود به هزاره سوم اهمیتی ویژه یافته است. منظور از فرهنگ شهروندی، روابط اجتمـاعی بـین شـهروندان، مسئله هنجارهای اجتماعی و پایبندی شهروندان بـه آن هنجارهـا است که موجب تولید نظم اجتمـاعی و تنظـیم روابـط اجتمـاعی میشود. ایـن پدیـده میـان شهروندان، همبستگی اجتماعی ایجاد کرده و بر پایبندی آنان نسبت به هنجارهای رسمی و غیررسمی اجتماعی، افزوده و بدین ترتیب نظم اجتماعی به بار مـیآورد. بـسیاری از ارزشهـای ناشـی از فرهنگ شهروندی، چون نظم پذیری، همکاری و مـسئولیت پـذیری و مـشارکت جـویی، قانون گرایی و احترام به حقوق اجتماعی دیگران، در جامعه بازتولید شده و بر سـلامت اجتماعی شهروندان میافزاید ( باگازی، بلشاک، وربک و گاوینو[39]،2016 و رستگار و سیدان، 1393). نقصان این پدیده در میان شـهروندان، در ابعاد ذهنی و عینی (ارزشها و هنجارها) و عدم هماهنگی آحاد مختلف اجتماعی در ایـن باره، درقالب فرهنگ شهروندی، تأثیرات مستقیمی برکاهش سلامت اجتماعی خواهد داشت . توجه به شاخص طراحی فضای شهری سبب ایجاد دلبستگی مکان میشود که مسئولیت پذیری بیشتر شهروندان را ایجاد می کند ومسئولیت پذیری سبب میشود شخص در جامعه فعالیت بیشتری داشته باشد و انسجام و همبستگی بیشتری با جامعه داشته و سلامت اجتماعی از طریق این عوامل ارتقاء می یابد (کلایتون و مایرز ،2015 ؛ صفاری نیا و همکاران، 1394 ).شاخص مشارکت اجتماعی یکی از شاخص ها با بار عاملی متوسط در این مدل است، این اصل به عنوان یکی از ارکان حکمرانی خوب شهری مورد تأکید است (مقدری، 1398) و در معاهده نامه اجلاس شهری کوپه به عنوان مفاد اصلی ذکر شده است (گزارش سلامت شهری سازمان بهداشت جهانی، 2011).
خدمات اجتماعی به معنی حمایت و پشتیبانی در زمینههای مختلف از اقشار متفاوت جامعه است (عرشی، تکلفی، مسعودی فرید و اسلامیان، 1396). خدمات اجتماعی در راستای افزایش رفاه شهروندان ارائه میشود و از اساسیترین نیازهای اجتماعی است که جزء حقوق اصلی افراد جامعه است . در جامعه ای که خدمات رفاه اجتماعی به خوبی ارائه میشود افراد امنیت و آرسایش را تجربه می کنند و سرمایه اجتماعی هم بالاتر است و در نتیجه سطح سلامت اجتماعی ارتقاء می یابد (هانتر و همکاران [40]، 2019 ؛ دماری، ناصحی و وثوق مقدم ،1391).
شاخص انسجام اجتماعی در واقع شاخصی برای شناخت میزان وحدت و انسجام گروه و جامعه است و به عبارتی کشش (احساس تعلق و هم سرنوشتی) بین اعضاء گروه و جامعه را نشان میدهد و قابل قیاس با بی معنا بودن زندگی است و (صفاری نیا ،1393) احساس انسجام در وجود فرد می تواند نشانه سلامتی او باشد. افرادی که از انسجام برخوردارند تلاش می کنند هنگام مواجهه با رویدادهای غیرقابل پیش بینی، انسجام خود را حفظ کنند.
کییز (1998) معتقد است که انسجام اجتماعی عبارت از ادراک جامعه و قابل پیش بینی بودن و عقلانی بودن آن است. نظریه سلامت اجتماعی کییز و شاپیرو به عنوان یکی از نظریه های اساسی در این حوزه مورد استناد است که دارای 5 بعد است و یکی از این ابعاد پذیرش اجتماعی است. منظور از پذیرش اجتماعی، پذیرفتن تفاوت افراد باهم، اعتماد به مثبت بودن ذات سایرین و دیدگاه مثبت به ماهیت انسانها است که همگی آنها باعث میشوند فرد در کنار سایر اعضاء جامعه انسانی، احساس راحتی کند (صمدی فرد و نریمانی، 1396) . در مقیاس مدیریت شهری پذیرش شهروندان از سوی مسئولین بویژه شهروندانی که در اقلیت قرار دارند یا آسیب پذیرتر هستند باعث افزایش حس ادراک توسط دیگران میشود. زمانی که شخص احساس کند دیگران او را آنطور که هست پذیرفته اند، به این نتیجه میرسد که ماهیتی سازنده و خوب دارند و در نتیجه حس تعلق به جامعه و حس شهروندی همگانی تقویت می گردد. همانطور که پذیرش خود باعث سلامت روان میشود، ادراک پذیرش توسط جامعه هم منجر به سلامت اجتماعی میشود ( محبوب انور ، آستل بورت و فنگ [41]، 2019 ).
بررسی نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان می دهد که نشانگرهای سلامت جسمی، سلامت روان، همبستگی اجتماعی، اقتصاد و آموزش دارای کمترین تأثیر در سلامت اجتماعی از منظر مدیریت شهری هستند.
ارتباط سلامت جسمی و اجتماعی از دو طریق قابل توجیه است. سلامت جسمی شهروندان نشانه ای بر رفاه جامعه است و در جوامع مرفه سطح سلامت اجتماعی افزایش مییابد (آگدن، 2013) . از سوی دیگر در جوامعی با سلامت اجتماعی بالا که بر مبنای سلامت شهر مدیریت میشود. فراهم کردن امکانات و بهبود شرایط سلامت جسمانی یکی از اهداف اصلی به شمار میرود، این دیدگاه بر مبنای شهروند سازی است و انتظار می رود با فراهم کردن شرایط مناسب برای شهروندان، آنها هم تکالیف اجتماعی خود را انجام دهند و سطح سلامت اجتماعی ارتقاء یابد (محسنی، 1394).
همانطور که در بررسی شاخص سلامت جسمی بررسی شد، توجه به سلامت روان به عنوان یکی از اصول و اهداف جامعه سالم تعریف شده و در مدلها و شاخصهای سلامت اجتماعی مورد تاکید است ( گزارش توسعه پایدار سازمان بهداشت جهانی، 2012).
شاخص همبستگی اجتماعی در نظریه سلامت اجتماعی کییز و شاپیرو مورد توجه است. منظور از همبستگی اجتماعی ارزیابی یک فرد با در نظر گرفتن کیفیت همراهی او با جامعه اطرافش است (کییز[42]، 1998) . پروژه شهر سالم به عنوان گام مهمی در ارتقاء سلامت اجتماعی و سلامت شهری در نظر گرفته میشود ، یکی از اصول یازده گانه شهر سالم دسترسی به طیف وسیعی از منابع و برخورداری از امکانات، ارتباطات و تعاملات به طور گسترده است که تا حد زیادی با رعایت عدالت و مساوات در ارائه خدمات به شهروندان در مدل حاضر دارد ( گزارش سازمان بهداشت جهانی، 2011). در جامعه ای که شهروندان دسترسی عادلانه ای به خدمات شهری دارند احساس تعلق و وابستگی به جامعه بیشتر خواهد بود و شهروندان جامعه را متعلق به خود می دانند و در راه پویایی و سلامت شهر با مدیران شهری همگام می شوند ( روو، 2015 ).
مهم ترین نقش مدیریت شهری در اقتصاد فراهم کردن زمینه کارآفرینی است. اقتصاد پویا در یک جامعه رفاه را به ارمغان میآورد. گراهام مطرح میکند، سلامتی اجتماعی نتیجه شرایط اقتصادی است و افرادی که از لحاظ اقتصادی در وضعیت بهتری قرار دارند، سلامت مطلوب تری تجربه میکنند. تأثیر وضع اقتصادی افراد بر سلامت اجتماعی ازطریق سه فرایند مادی، رفتاری و روانی اجتماعی انجام میشود. عوامل مادی شامل محیط فیزیکی، کار، درآمد و محله و خانه است، عوامل رفتاری عادات و رفتارهای روزمره مرتبط با سلامتی را نشان میدهد و عوامل روانی اجتماعی به برداشت ها و نگرشهای فرد از وضعیت زندگی خود و مقایسه آن با دیگران اطلاق میشود (سجادی و صدر السادات، 1385؛ صفاری نیا، 1392). توانمندسازی آموزش در ردیف مهمترین نشانگرهای سلامت اجتماعی به شمار میرود. در حین آموزش بویژه در سنین کودکی شهروندان اجتماعی میشوند. پایین بودن سطح آموزش در جامعه یکی از نشانه های توسعه نیافتگی است. رابطه بین آموزش و سلامت اجتماعی از طریق سلامت تأثیر آن بر شغل، درآمد، رفتارهای سلامت، شهروند شدن و احساس تعلق است (صفاری نیا ،1393) . شهروندانی که در زمینه های مختلف آموزش دیده اند، با حقوق و وظایف شهروندی آشنا هستند؛ بنابراین این حقوق را مطالبه میکنند و مدیران شهری برای تأمین این حقوق مجبور هستند، شرایط اجتماعی مطلوبی فراهم کنند و از طرفی شهروندان از طریق آموزش با وظایف و مفاهیم شهروندی آشنا می شوند؛ بنابراین در قبال جامعه خود احساس مسئولیت و تکلف کرده و جامعه پویایی ایجاد می کند.
با توجه به اعتبار و روایی 20 شاخص و نشانگرهای که با توجه به ضرورتها و اولویتهای کلانشهرها و از منظر سلامت شهری تعریف شده است، میتوان اذعان داشت که با در نظر گرفتن و تمرکز بر این شاخص ها و نشانگرها در مدیریت شهری میتوان سطح سلامت اجتماعی را در کلانشهرهای ایران ارتقاء داد.
این پژوهش در سطح شهر تهران انتخاب شده و نظرات خبرگان و مدیران سایر استانها در نظر گرفته نشده است، جلسات دلفی در این پژوهش به صورت غیر حضوری برگزار گردید و پرسشنامه محقق ساخت طولانی و در برخی موارد نیازمند تعمق بود که این عوامل میزان خطا را افزایش می دهد. پیشنهاد میشود در پژوهش های آتی به نظرات خبرگان و مدیران شهری در سایر استانها هم توجه شود و جلسات دلفی به صورت حضوری برگزار گردد.
تشکر و قدردانی
از خبرگان، صاحب نظران و مدیران شهری که گروه پژوهشی را در انجام این پژوهش یاری کردند، سپاسگزاری و قدردانی میشود.
[1] .Welfare
[2]. Citizenship rights
[3]. Health
[4]. Legatum Inestitue
[5] .Arun & Holdsworth
[6]. Hamblion etal.
[7] . holistic
[8]. Sarafino & Smith
[9]. Wamukoya , Kadengye, Iddi & Chikozho
[10] .Social Health
[11] .Helpman , Pond , Elit , Anderson & Seow
[12]. Ramaswami
[13] .to build citizen
[14]. Urban health
[15] .Humphreys & Solarsh
[16]. Li & Rose
[17]. Row
[18]. Green
[19] .Fordham social health index
[20] . Edmonton's social health index
[21] .Barnstable Social Health Index
[22]. Richland social health index
[24] .Quality of Life Index
[25] .The Gallup –Healthways Well-Being Index
[26]. The Composite Global Well-Being Index
[27]. Fordham Index
[28] .Chabban , Irani & Khoury
[29] .Garciaa , Christienb , García-Escalonaa , González-García
[30] .Hogan , Leyden , Conway , Goldberg ,Walsh & McKenna-Plumley
[31] .Sanz, Caselle , Micó , Soler
[32] .Raco
[33]. Batayeh , Artzberger & Williams
[34] .Social security
[35] .Gechert, Paetz & Villanueva
[36]. Oktay
[37] .Clayton & Myers
[38] .Belanche, Casaló & Flavián
[39] .Bagozzi , Belschak , Verbekec, Gavino
[40] .Hunter etal.
[41]. Mahbub Anvar , Astelburg & Fang
[42]. Keyse