نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه روانشناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان ، ایران
2 گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 'گروه روانشناسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، ایران
چکیده
مقدمه: در قرن حاضر اینترنت نقش کلیدی در توسعه معاشرت های اجتماعی ایفا می کند. بنابراین، هدف پژوهش حاضر تعیین نقش تعدیل کننده حمایت اجتماعی در رابطه بین حساسیت بین فردی و اعتیاد به فضای مجازی بود.
روش: این پژوهش از نوع توصیفی – همبستگی بود. جامعه پژوهش شامل دانشجویان کارشناسی دانشگاه آزاد لاهیجان درسال تحصیلی1397-98 بود که تعداد 282 نفر از آن ها بر اساس فرمول کوکران با خطای01/0 به عنوان نمونه با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای دراین طرح شرکت نمودند. پرسشنامه های اعتیاد به اینترنت یانگ )1966) و حساسیت بین فردی پارکر و بایس (1989) و حمایت اجتماعی شروبورن و استوارت (1991) توزیع شد و تحلیل مسیر داده ها با نرم افزار AMOS و همبستگی داده هاSPSS بررسی شد.
یافته ها: بررسی داده ها نشان داد بین اعتیاد به اینترنت و حساسیت بین فردی، اعتیاد به اینترنت و حمایت اجتماعی و بین حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی همبستگی مثبت وجود دارد p <0/01)). همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان داد، مسیر حساسیت بین فردی و وابستگی به اینترنت ( 16/0=β) در سطح 05/0، مسیر حساسیت بین فردی و حمایت اجتماعی (33/0=β) و حمایت اجتماعی به وابستگی به اینترنت ( 40/0=β) در سطح 01/0 به لحاظ آماری معنادار است.
نتیجه گیری: حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی می توانند به عنوان متغیر های کلیدی نقش مهمی در وابستگی به فضای مجازی داشته باشند. درنتیجه لازم است جهت پیشگیری، برنامه ریزی‌های صحیح صورت پذیرد تا سلامت روان جامعه بهبود یابد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Moderating Role of Social Support in the Relationship between Interpersonal Sensitivity and Cyber Addiction
نویسندگان [English]
- Maryam Tahmasebi 1
- majid baradaran 2
- maedeh mirzaei 3
1 Department of Psychology .Islamic Azad University, Lahijan Branch .Iran
2 Assistant Professor, Department of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran.
3 Department of Psychology .Islamic Azad University, Lahijan, Iran.
چکیده [English]
OIntroduction:internet is playing a significant role for expanding our social communication. Thus, the purpose of the present research was determining the moderating role of social support in the relationship between interpersonal sensitivity and cyberspace addiction. Method: The research design was descriptive and correlational. The study population consisted of undergraduate students at Azad University of Lahijan in the academic year 1397-1398, among whom 282 participated as sample in this research based on Cochran formula with a sampling error of 0.01 by applying multistage cluster random sampling method. Young’s diagnostic questionnaire for internet addiction (1966), Parker & Boyce’s interpersonal sensitivity measure (1989), and Sherburne & Stewart’s social support survey (1991) were distributed and data path analysis was carried out by AMOS and data correlation analysis was conducted by SPSS. Findings: The data analysis revealed a positive correlation (p < 0.01) between Internet addiction and interpersonal sensitivity, Internet addiction and social support, and between social support and interpersonal sensitivity. Furthermore, path analysis results showed that the path of interpersonal sensitivity and internet dependency (β=0.16) at the level of 0.05, the path of interpersonal sensitivity and social support (β=0.33) and social support to Internet dependency (β=0.40) at the level of 0.01 are statistically significant and meaningful. Results: Social support and interpersonal sensitivity can play prominent roles in Internet dependency as key variables. Hence, proper preventive measures should be taken for the betterment of the society’s mental health.
کلیدواژه‌ها [English]
- Social support
- interpersonal sensitivity
- cyber addiction
اینترنت، به عنوان یکی از پر کاربردترین مسیرهای اطلاعاتی و ارتباطی در قرن بیست و یک موجب افزایش صعودی کاربران شده است. آمارها نشان می دهد در سال 1995 تنها 16 میلیون کاربر از اینترنت استفاده کرده اند، اما این رقم در سال 2019 به بیش از 4 میلیارد نفر رسیده است، که معادل 56 درصد از جمعیت جهان است (مرکز آمار اینترنت جهان، 2019). اعتیاد به اینترنت، به معنای استفاده از اینترنت بیشتر ازمدت زمان برنامه ریزی شده توسط فرد تعریف شده است و با توجه به علائم ترک مانند عصبی بودن، افسردگی و بی قراری در زمان محرومیت، یا تلاش ناموفق برای کنترل و توقف و دروغگویی درباره مصرف آن، می تواند بر روی عملکرد فرد در مدرسه، خانواده و زندگی اجتماعی تاثیر مهمی داشته باشد(کراروآکدمیر[1]،2012). برخی از پژوهشگران گروه های پرخطر وآسیب پذیر را برای اعتیاد به اینترنت معرفی کرده اند که در درجه اول بر روی دانشجویان تمرکز دارد ( کاپتیلو- ونتورا و جور- تروینا[2]، 2015). برای مثال اجرای نسخه ایتالیایی پرسشنامه اعتیاد به اینترنت توسط فرارو،کیسی، دیامیکو و بلاسی[3]( 2006 ) بین نمونه های مختلف سنی نشان داد که جوانان بیش تر از بزرگسالان در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند. همچنین کیفیت زندگی فردی و اجتماعی آن ها در معرض آسیب قرار دارد و کاهش کیفیت زندگی نیز منجر به تمایل بیشتر آنها به استفاده از اینترنت می شود. اعتیاد به اینترنت ارتباط نزدیکی با آسیب شناسی روانی و روابط بین فردی دارد (بوداک وهمکاران[4] ،2015). با توجه به یک مطالعه اولیه، در حالیکه کاربران غیر وابسته به اینترنت وقت خود را به صورت آنلاین صرف استفاده از ایمیل، وب سایت ها وگشت و گذار در آن می کنند، کاربران وابسته بیش تر زمان خود را صرف ارتباطات بین فردی به صورت همزمان می کنند (یانگ و دی آبرو[5]، 2010). به عبارت دیگر افرادی که روابط بین فردی در دنیای واقعی ندارند، ممکن است تصمیم بگیرند اینترنت را برای رفع نیازهای ارتباطی و سرگرمی به کار بگیرند (سی او ،کانگ و یام[6]،2009).
ازجمله سازه های مورد بحث در زمینه تعاملات اجتماعی، حساسیت بین فردی[7] است. حساسیت بین فردی (عاطفی و اجتماعی) مهارت ارزیابی توانایی ها، حالت ها وصفات دیگران از طریق نشانه های غیر کلامی آن ها است (کارنی و هاریگن[8]،2003). همچنین به عنوان شناخت، آگاهی و حساسیت بیش از حد به رفتار و احساسات دیگران تعریف شده است. افرادی که این ویژگی را دارند، پریشان در روابط بین فردی، مراقب در رفتار و خلق دیگران، حساس به نقد واقعی یا عدم پذیرش و تغییر رفتارشان برای پیروی از انتظارات دیگران، معرفی شده اند( بایس وپارکر[9]،1989). آلدیر وبالکن[10] ( 2012) با یک بررسی در میان دانشجویان یک دانشگاه در قبرس شمالی مطرح کردند که بین اعتیاد به اینترنت وعلائم روانشناختی از جمله حساسیت بین فردی، خصومت و افکار پارانوئید رابطه معکوس وجود دارد. استفاده بیش از حد از اینترنت، تنهایی و افسردگی را افزایش، و روابط اجتماعی و بهزیستی روانی را کاهش می دهد. استفاده از اینترنت و حساسیت بین فردی رابطه ی همگام دارند (کرات[11]وهمکاران،2009).
همچنین مورهان- مارتین[12] (2007) افرادی که پیامد های منفی کاربرد اینترنت گزارش می‌دهند، احتمالا از اینترنت با هدف ایجاد روابط و جستجوی حمایت عاطفی به میزان بیشتری استفاده کرده اند. به نظر می رسد که در کاربران با خطر بالای اعتیاد به اینترنت، حساسیت بین فردی، رفتار غیر اجتماعی، عدم پذیرش انتقاد و عدم اعتماد به دیگران بیشتر مشاهده می شود. همچنین وابستگان به اینترنت ممکن است برای مقابله با شرایط دشوار به آن روی بیاورند( کاس، لوز و ویرز[13]،2012؛ شن و ویلیام[14]،2011). بنابراین، مفهوم حمایت اجتماعی[15] به عنوان یکی از متغیرهای مرتبط با اعتیاد به اینترنت مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. جوآن هو و همکاران (2019)، در پژوهش خود نشان داده اند، اعتیاد به اینترنت موجب حفظ روابط بین فردی ضعیف می شود. طالقانی نژاد، داوری و لطفی کاشانی (1398) در پژوهش خود نشان داده اند، حمایت اجتماعی می تواند به طور مستقیم اعتیاد به اینترنت را پیش بینی کند. جمیری، هاشمی و ماشینچی عباسی (1396) نشان داده اند، حمایت اجتماعی به صورت منفی و معنی دار تغییرات اعتیاد به اینترنت را تبیین می کنند. کاکاوند، نیک اختر و سرداری پور (1396) نشان داده اند، حمایت اجتماعی به تنهایی پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت نیست.
حمایت اجتماعی مراقبت معنوی و مادی، کمک و حمایت از طرف دیگران در شرایط سخت و ضروری محسوب می شود( ژانک وهمکاران،2018). یک مطالعه توصیفی - مقطعی با جمعیت نوجوانان چینی به این نتیجه رسید که حمایت اجتماعی با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی دارد( سیکن[16] وهمکاران،2010). در پژوهش کرار وآکدمیر(2019)، حمایت اجتماعی درک شده از سوی دوستان با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی داشت. بدین ترتیب نوجوانانی که حمایت اجتماعی کافی از دوستانشان دریافت نمی کنند، برای رفع نیازهای اجتماعی، روابط جهانی جایگزین را توسعه می دهند. با افزایش حمایت اجتماعی توسط والدین ومعلمان، نوجوانان گرایش کم تری به اینترنت دارند. اختلال در زندگی اجتماعی ودرگیری با والدین می تواند سطح بالای اعتیاد به اینترنت را پیش بینی نماید. ارتباط بین فردی در زندگی واقعی وارتباط با والدین ممکن است به دلیل نقش هایی که هنگام بازی آنلاین اجرا می کنند، آسیب دیده باشد (ایسان و گاندوگ[17]، 2010). به طور کلی حمایت اجتماعی به عنوان یک میانجی واسطه ای میان حساسیت بین فردی وکیفیت زندگی عمل می‌کند (وودورث ولاروسا[18]،2010). نقش میانجی گری حمایت اجتماعی تأثیر مثبت بر روی حساسیت بین فردی و رضایت از زندگی دارد و در عین حال حساسیت بین فردی بر رضایت از زندگی تاثیر منفی می گذارد( پارک[19]،2016). هرچه میزان حمایت اجتماعی افراد در زندگی شخصی آن ها افزایش یابد، حساسیت بین فردی کم تری تجربه می کنند وکیفیت زندگی آنها ارتقا می یابد. در واقع دریافت مناقشات اجتماعی در زندگی شخصی، حساسیت بین فردی را افزایش می دهد و از کیفیت زندگی افراد خواهد کاست (وودورث ولاروسا،2010). فونیکس و همکاران (2018) و گونوس و دوگان (2013)، در پژوهش خود با هدف بررسی نقش حمایت اجتماعی در ناهماهنگی هیجانی و اعتیاد به اینترنت نشان داده اند که حمایت اجتماعی تأثیر منفی بر استفاده از اینترنت دارد.
با وجود اینکه روابط زیادی بین اعتیاد به اینترنت وسلامت روانشناختی پیدا شده است. اما همچنان محققان قادر نیستند یک نظریه کلی را برای سبب شناسی آن تایید کنند. علاوه بر این تاثیر مستقیم یک رویکرد به محققان اجازه نمی دهد تا پیش بینی کننده های قوی اعتیاد به اینترنت را کشف کنند، بنابراین دیگر عوامل موثر رواشناختی یا متغیرهای میانجی باید کنترل شوند )کاردف – وینتر[20]،2014). این پژوهش با استفاده از معادلات ساختاری قصد دارد مدلی تدوین کند تا رابطه بین حساسیت بین فردی و اعتیاد به اینترنت را با نقش تعدیل گری حمایت اجتماعی بررسی کند ، همچنین مطالعه حاضر قصد دارد به این سوالات پاسخ دهد که آیا بین حساسیت بین فردی و وابستگی فضای مجازی رابطه وجود دارد؟، آیا بین حمایت اجتماعی و وابستگی فضای مجازی رابطه وجود دارد؟، آیا بین حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی رابطه وجود دارد؟ و همچنین به این سوال اساسی پاسخ دهد که آیا حمایت اجتماعی نقش تعدیلگر در رابطه حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی دارد؟ ساختار مدل در شکل شماره 1 ارائه شده است.
|
حمایت اجتماعی |
|
حساسیت بین فردی |
|
وابستگی به اینترنت |
شکل1. مدل مفهومی پژوهش
روش
جامعه آماری این پژوهش تمامی دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه آزاد لاهیجان (به طورتقریبی 4000 نفر) بود که درسال تحصیلی 98-1397 مشغول به تحصیل بودند. تعداد 282 نفر بر اساس فرمول کوکران با خطای01/0 به عنوان نمونه با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای دراین طرح شرکت نمودند. نمونه مورد نظر، به شکل تصادفی در مرحله اول، سه دانشکده علوم انسانی، علوم پایه، فنی مهندسی، در مرحله دوم از هر دانشکده، حداقل یک رشته تحصیلی و در مرحله سوم در هر رشته، دانشجویان شامل خانم ها و آقایان به صورت تصادفی انتخاب شدند. طرح پژوهش از نوع توصیفی ـ همبستگی بود. اجرای پژوهش به صورت انفرادی بود. پرسشنامه‌ها در صورت تمایل آزمودنی‌ها به همکاری، بعد از ارائه توضیحات لازم درباره نحوه پاسخ گویی به سوالات، به صورت فردی در اختیار آنها قرار داده شد. در نهایت 241 پرسشنامه کامل و بدون نقص جمع آوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به آمار توصیفی از جمله شاخص مرکزی و همچنین آزمون ضریب همبستگی پیرسون از نرم فزار 20Spss- استفاده شد. علاوه بر آن نرم افزار22- Amos نیز، برای آزمون تحلیل مسیر متغیرها به روش الگویابی معادلات ساختاری مورد استفاده قرار گرفت.
ابزارهای پژوهش
الف) پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ: این پرسشنامه ساخته شده توسط کیمبرلی یانگ در سال 1996، شامل 20 سوال خود ارزیابی در مقیاس لیکرت، یک به ندرت تا پنج همیشه است. این بررسی میزان علاقه، استفاده اجباری، مشکلات رفتاری، تغییرات هیجانی و تأثیرگذاری بر زندگی مرتبط با استفاده از اینترنت را مورد بررسی قرار می دهد. محدوده کل نمره 50 -79 به علت استفاده از اینترنت، مشکلات ناخواسته یا مکرر است. نمره کل ≥ 80 به عنوان یک مشکل مهم در زندگی شخصی در نظر گرفته می شود. بنابراین، افراد با نمرات بیش از 50 را به عنوان با مشکلی در استفاده از اینترنت تعریف کردند. اعتبار داخلی آن آلفای کرونباخ 92/0 است (یو [21]وهمکاران، 2004)،علوی وهمکاران (1389) به روش تحلیل مولفه های اصلی با چرخش واریماکس برای این پرسشنامه، روایی محتوایی، همگرا و بازآزمایی82/0، همسانی درونی88/0و تصنیف72/0 محاسبه نمودند. .
ب) پرسشنامه حساسیت بین فردی: پرسشنامه حساسیت بین فردی توسط پارکر و بایس در سال (1989) در طیف 4 درجه ای لیکرت ایجاد شد. این پرسشنامه شامل 36 سوال و 5 زیر مقیاس است. زیرمقیاس های این پرسشنامه عبارتند از: آگاهی بین فردی، نیاز به تائید، اضطراب جدایی، کمرویی و عزت‌نفس شکننده. روایی همزمان این آزمون را با آزمون قضاوت بالینی حساسیت بین فردی برابر با 72/0 برآورد شد (بایس و پارکر،1989 (. برای پرسشنامه حساسیت بین فردی در تمام زیر مقیاس ها و آلفای کرونباخ به ترتیب 73/0-83/0 و 94/0 بدست آمد دامنه ضریب همبستگی را بین 08/0-94/0 گزارش شد(لی[22]و همکاران،2013). آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس های آگاهی بین فردی 70/0، نیاز به تایید 51/ 0،کمرویی58/0، عزت نفس شکننده 70/0 و کل مقیاس 86/0ارزیابی شد (محمدیان و همکاران2016).
ج) پرسشنامه حمایت اجتماعی: پرسشنامه شربورن واستوارت[23] در سال (1991) با 19 گویه و5 خرده مقیاس بر روی طیف 5 درجه ای لیکرت، میزان حمایت اجتماعی دریافت شده توسط آزمودنی را می سنجد. حمایت اجتماعی درک شده توسط پنج زیر مقیاس حمایت ملموس ( تامین کمک مادی ومساعدت رفتاری)، حمایت هیجانی( بیان عاطفه مثبت، درک همدلانه و ترغیب بیان احساسات )؛ حمایت اطلاعاتی( پیشنهاد نظر، اطلاعات، راهنمایی یا بازخورد)؛ تعامل اجتماعی مثبت ( داشتن فعالیت های لذت بخش و سرگرم کننده با دیگران)؛ مهربانی (اظهار عشق، عاطفه و دوستی) سنجش می شود. شربورن و استوارت پایایی این آزمون را به روش آلفای کرونباخ از 70/0 تا 93/0گزارش نمودند. بهروزی، محمدی و امیدیان درسال(1397) پایایی خرده مقیاس های آن را حمایت ملموس 83/0، حمایت هیجانی 77/0، حمایت اطلاعاتی76/0، مهربانی 86/0، تعامل اجتماعی81/0 و برای کل آزمون 94/0 به دست آوردند. ضمن به تایید رساندن روایی صوری و محتوایی این ابزار از دیدگاه متخصصان روانشناسی، پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ 93/0 اعلام شد (تمنائی فر و منصوری نیک،1393).
یافته‌ها
بر اساس تحلیل توصیفی متغیر های پژوهش، به صورت خلاصه ویژگی جمعیت شناختی مربوط به جنس آزمودنی ها از 125 نفر خانم (53 /0) و تعداد 116 نفر آقا (47/0) تشکیل شده است. میانگین ( انحراف معیار) سن دانشجویان ( 28/0) 6/23 بود.
جدول 1. میانگین و انحراف معیار متغیر های پژوهش
|
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
|
اعتیاد به اینترنت |
07/81 |
01/18 |
|
آگاهی بین فردی |
05/18 |
48/3 |
|
نیاز به تأیید |
14/16 |
11/4 |
|
اضطراب جدایی |
13/21 |
03/4 |
|
کمرویی |
57/19 |
82/3 |
|
عزت نفس شکننده |
93/13 |
06/3 |
|
حساسیت بین فردی کل |
37/89 |
40/12 |
|
حمایت ملموس |
20/15 |
92/4 |
|
حمایت هیجانی |
97/28 |
00/8 |
|
حمایت اطلاعاتی |
97/28 |
00/8 |
|
مهربانی |
53/11 |
45/3 |
|
تعامل مثبت |
45/11 |
69/3 |
|
حمایت اجتماعی کل |
75/96 |
38/25 |
به منظور بررسی رابطه بین متغیر های پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که خلاصه نتایج آن در جدول شماره2 ارائه شده است.
جدول2. ضریب همبستگی بین متغیر های پژوهش
|
متغیر |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
|
1. اعتیاد به اینترنت |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. آگاهی بین فردی |
**34/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. نیاز به تایید |
06/0- |
**25/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. کمرویی |
**30/0 |
**55/0 |
**29/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. اضطراب جدایی |
**39/0 |
**60/0 |
10/0 |
**50/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
6. عزت نفس شکننده |
**42/0 |
**56/0 |
02/0 |
**44/0 |
**65/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
7. حساسیت بین فردی کل |
**35/0 |
**80/0 |
**49/0 |
**79/0 |
**77/0 |
**70/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
8. حمایت هیجانی |
**15/0 |
**20/0 |
**24/0- |
12/0 |
**30/0 |
**23/0 |
*16/0 |
1 |
|
|
|
|
|
9. حمایت ملموس
|
**18/0 |
15/0 |
**20/0- |
07/0 |
**29/0 |
**25/0 |
*16/0 |
**62/0 |
1 |
|
|
|
|
10. مهربانی |
**21/0 |
**24/0 |
**26/0- |
05/0 |
**28/0 |
**30/0 |
13/0 |
**77/0 |
**63/0 |
1 |
|
|
|
11. تعامل مثبت |
**21/0 |
*17/0 |
**21/0- |
02/0 |
**25/0 |
**25/0 |
12/0 |
**62/0 |
**60/0 |
**83/0 |
1 |
|
|
12. حمایت اطلاعاتی |
15/0 |
*20/0 |
**24/0- |
12/0 |
**30/0 |
**23/0 |
*16/0 |
**99/0 |
**66/0 |
**75/0 |
**69/0 |
1 |
|
13. حمایت اجتماعی کل |
**20/0 |
**22/0 |
**18/0 |
**26/0- |
**32/0 |
*17/0 |
**28/0 |
**92/0 |
**81/0 |
**89/0 |
**85/0 |
*16/0 |
تحلیل برآمده از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که میان متغیرهای وابستگی به اینترنت و حساسیت بین فردی کل (35/0 r =)، و به ترتیب بین وابستگی به اینترنت و زیر مقیاس های حساسیت بین فردی از جمله آگاهی بین فردی (34/0 r =)، کمرویی(30/0 r =)، اضطراب جدایی (39/0 r =)،عزت نفس شکننده (42/0 r =)، و میان وابستگی به اینترنت و حمایت اجتماعی کل (20/0 r =) وبه ترتیب زیر مقیاس های آن ازجمله تعامل مثبت ومهربانی (21/0 r =) در سطح 01/0 همبستگی مثبت معنادار وجود دارد. به علاوه، بین حساسیت بین فردی کل و حمایت اجتماعی کل (28/0 r =) سطح 01/0 همبستگی مثبت معنادار وجود دارد.
برای آزمون نقش تعدیل گری حمایت اجتماعی در رابطه بین حساسیت بین فردی و وابستگی به اینترنت از روش تحلیل مسیر استفاده شد. پیش از بررسی ضرایب مسیر، برازندگی مدل اصلی بررسی گردید.برای تعیین کفایت برازندگی مدل پیشنهادی با داده ها، ترکیبی از شاخص های برازندگی استفاده شد که در جدول 3، نتایج شاخص های مربوطه روی مدل ارائه شده است.
جدول 3. شاخص های برازش مدل در نمونه پژوهش
|
RMSEA |
GFI |
NFI |
CFI |
χ2/df |
df |
χ2 |
|
07/0 |
91/0 |
97/0 |
97/0 |
69/3 |
3 |
07/11 |
بر اساس جدول 3، نسبت مجذور کای به درجه آزادی برابر 69/3 ملاک 5-2، شاخص برازش مقایسه ای (97/0= CFI)، شاخص بنتلر- بونت یا شاخص نرم شده برازندگی (97/0= NFI)، شاخص نیکویی برازش (91/0=GFI) و جذر میانگین مجذورات خطای نقریب (07/0 =RMSEA) حاصل گردیده است. شایسته است مطرح نماییم که هر چه اندازه سه شاخص CFI، NFI و GFI به یک نزدیک تر باشند بیانگر پرازش مطلوب تر مدل است. نیز جذر میانگین مجذورات خطای نقریب (RMSEA) زیر 08/0 کاملاً مطلوب است که در این مطالعه حاصل گردیده است. بر اساس این شاخص ها، می توان نتیجه گرفت که مدل مفروض، برازش بسیار خوبی با داده ها دارد. در ادامه ضرایب استاندارد مسیرهای مستقیم و غیر مستقیم درشکل2 نشان داده شده است.
|
40/0 40
240 4040/0و |
|
32/0 /0 |
|
حمایت اجتماعی |
|
33/0 0 |
19/0
|
وابستگی به اینترنت
|
|
حساسیت بین فردی
|
|
16/0 |
شکل2. نمودار مسیرهای مدل برازش یافته با ضرایب استاندارد
همان گونه که در مدل نهایی مشاهده می گردد مسیر حساسیت بین فردی و وابستگی به اینترنت ( 16/0=β) در سطح 05/0، مسیر حساسیت بین فردی و حمایت اجتماعی (33/0=β) و حمایت اجتماعی به وابستگی به اینترنت ( 40/0=β) در سطح 01/0 به لحاظ آماری معنادار است. در جدول 4، ضرایب استاندارد و تبیین مدل نیز ارائه گردیده است.
جدول4. ضرایب استاندارد مستقیم و غیرمستقیم و ضرایب تبیین
|
مسیر |
اثر مستقیم |
اثر غیرمستقیم |
ضریب تبیین |
|
بر روی حمایت اجتماعی از: |
|
|
19/0 |
|
حساسیت بین فردی |
33/0 |
- |
- |
|
بر روی وابستگی به اینترنت: |
|
|
32/0 |
|
حساسیت بین فردی |
- |
40/0 |
- |
بر اساس نتایج جدول فوق، می توان نتیجه گیری نمود که مدل فرضی پژوهش برای نقش واسطه ای حمایت اجتماعی در رابطه بین حساسیت بین فردی و وابستگی به اینترنت توسط شواهد تجربی مورد تأیید قرار گرفت. در این مدل، واریانس نمرات حمایت اجتماعی (19/0=R2) و وابستگی به اینترنت( 32/0=R2) به میزان قابل توجهی تبیین گردید.
بحث و نتیجه‌گیری
این تحقیق با هدف بررسی نقش واسطه ای حمایت اجتماعی در رابطه حساسیت بین فردی و وابستگی به فضای مجازی انجام شد. نتایج تحلیل داده ها نشان داد، بین زیر مقیاس های حساسیت بین فردی و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد (P<0/01) .از بین خرده مقیاس های حساسیت بین فردی، عزت نفس شکننده و اضطراب جدایی به میزان بیشتری پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت هستند.
یافته های نتایج این پژوهش همسو با سی او کانگ و یام (2009)، جوآن هو و همکاران (2019)، کرات و همکاران (2009)، کاس، لوز و ویرز (2012) و شن و یلیام (2016) است، چرا که نشان داده اند اعتیاد به اینترنت و حساسیت بین فردی همبستگی مثبت معنادار وجود دارد و همچنین با پژوهش آلدیر و بالکن (2012) غیر همسو است، زیرا نشان داده اند افزایش اعتیاد به اینترنت با کاهش حساسیت بین فردی همراه است. تحقیقات نشان داده است افرادی که حساسیت بین فردی بالایی دارند، روابط بین فردی ناکارآمد را به میزان بیشتری تجربه می کنند. در واقع حساسیت بین فردی می تواند موجب انزوای فرد و افزایش احساس تنهایی اجتماعی شود. زیرا افراد با حساسیت بین فردی بالا به میزان بیشتری از بدبینی، بی اعتمادی، نگاه خصمانه به دنیا رنج می برند و در نتیجه انزوای اجتماعی را تجربه می کنند(متین و جهان، 1398) و از سویی دیگر به طور افراطی در حال تغییر رفتار خود متناسب با دیگران هستند تا بتواند به خطر انتقاد و طرد را به حداقل برساند (بایس و پارکر، 1989؛ به نقل از وجودی، عطارد و پورشریفی، 1393). بنابراین کاربران از اینترنت به عنوان ابزاری جهت کاهش فشار روانی خود استفاده می کنند. آن ها می توانند با انتشار پست ها و مطالب جدید در فضای مجازی، بازخورد مثبت از طرف دیگران بگیرند و با افزایش تعداد کامنت های مثبت، رفتار استفاده از اینترنت تقویت و موجب فراوانی رفتار استفاده از اینترنت می شود.
از طرفی نتیجه تحقیق نشان داد بین حمایت اجتماعی و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد (P<0/01). این نتیجه همسو با طالقانی نژاد، داوری و کاشانی، (1398) مبنی بر اینکه حمایت اجتماعی می تواند به طور مستقیم اعتیاد به اینترنت را پیش بینی کند و غیر همسو با جمیری، هاشمی و ماشینچی عباسی، (1396) و کاکاوند، نیک اختر و سرداری پور، (1396) است، زیرا نشان دادند حمایت اجتماعی نمی تواند به تنهایی پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت باشد و همچنین غیر همسو با فونیکس وهمکاران (2018) و گونوس و دوگان (2013) است، مبنی بر تاثیر کاهشی حمایت اجتماعی بر اعتیاد به اینترنت است. در ارتباط با حمایت اجتماعی و اعتیاد به اینترنت تناقض هایی در تحقیقات پیشین و نتیجه این تحقیق وجود دارد. حمایت اجتماعی شامل خرده مقیاس هایی همچون حمایت ملموس، اطلاعاتی و هیجانی است که تحقیقات گذشته مشخص نکرده اند که کدام نوع حمایت می تواند پیش بینی کننده و حتی مرتبط با اعتیاد به اینترنت باشد و کدام خرده مقیاس های حمایت اجتماعی می تواند موجب کاهش اعتیاد به اینترنت شوند. اما بر اساس یافته های موجود در روابط بین فردی تعامل مثبت و مهربانی با میزان بیشتری با اعتیاد به اینترنت در ارتباط است. به نظر می رسد خرده مقیاس های حمایت اجتماعی می تواند در دنیای واقعی و فضای مجازی نقش مهمی را برای احساس حمایت فراهم کند. به این صورت که انسان موجودی اجتماعی است اگر حمایت اجتماعی ناکافی را در دنیای واقعی احساس کند، برای جبران این نیاز از فضای مجازی بهره می گیرد و به دلیل خاصیت پاداش دهی و فیدبک های مثبت این رفتار به اعتیاد تبدیل می شود.
همچنین نتایج پژوهش نشان داد بین حساسیت بین فردی و حمایت اجتماعی رابطه وجود دارد (P<0/01) . این نتایج تحقیق غیر همسو با وودث و لاروس (2010) و پارک (2016) است. زیرا همبستگی منفی حساسیت بین فردی با حمایت اجتماعی را تأیید کرده اند.افرادی که در وابط بین فردی خود حساسیت بین فردی بالایی دارند به احتمال بیشتری از انزوای ناشی از بدبینی، عدم کفایت خود و حساسیت به قضاوت و نظارت دیگران رنج می برند که این عوامل موجب انزوای هرچه بیشتر فرد می شود و همچنین موجب کاهش بهرمندی از حمایت اجتماعی می شود (متین و جهان ، 1398). با افزایش احساس تنهایی و کمبود تعامل مثبت با افراد پیرامون در دنیای واقعی، فرد نیاز به تأیید را از طریق فضای مجازی برآورده می سازد.
از یک سو یافته ها نشان داده است حمایت اجتماعی نقش تعدیل گری در رابطه بین حساسیت بین فردی و اعتیاد به اینترنت دارد. یافته های همسو شامل سی او کانگ و یام(2009)، جوآن هو و همکاران (2019)، کرات و همکاران (2009)، کاس، لوز و ویرز(2012)، شن و یلیام (2016)، طالقانی نژاد، داوری و کاشانی (1398) مبنی برارتباط اعتیاد به اینترنت با حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی است و غیر همسو با وودث و لاروسا(2010) و پارک(2016) است، مبنی بر رابطه منفی بین حمایت اجتماعی و حساسیت بین فردی است. حمایت اجتماعی می تواند اعتیاد به اینترنت را تعدیل کند. به این صورت که اگر کاربران در دنیای واقعی حمایت اجتماعی واقعی را تجربه کنند، استفاده از اینترنت با هدف برآورده سازی حمایت اجتماعی و خرده مقیاس های آن تعدیل می شود و از طرفی اگر دنیای واقعی این نیاز را برآورده نسازد از فضای مجازی به عنوان وسیله برای ارضای این نیاز استفاده می کنند تا از میزان ضعف هایی که ناشی از اضطراب های جدایی و عزت نفس شکننده است، کاسته و روابط بین فردی خود را متناسب با نیاز خود تنظیم کنند. این روابط نیاز به تأیید را بیشتر بر آورده می سازد و ترس از طرد و انتقاد را به حداقل می رساند و طی یک چرخه این مدل می تواند احتمال اعتیاد به اینترنت را تقویت کند. دانشجویان به دلیل اینکه از محیط خانواده جدا می شوند، با چالش های جدیدی رو به رو هستند، و با احتمال بیشتری برای کاهش فشار روانی خود به فضای مجازی روی بیاورند که می تواند هزینه سنگینی برای آنها داشته باشد. مانند کاهش فعالیت های تحصیلی. بنابراین پیشنهاد می شود بحث اعتیاد به اینترنت و عوامل پیش بینی کننده آن به میزان بیشتری توجه گردد، تا سرمایه های جوان کشور بتوانند به طور روز افزون موفقیت بیشتری بدست آورند . پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی فاکتور های مهم در بحث اعتیاد به اینترنت مانند عوامل شخصیتی و سازه های روانی، همچنین ابعاد جمعیت شناختی مانند سن، جنسیت، میزان تحصیلات وعوامل اقتصادی مورد توجه قرار بگیرد.
[1]. Karaer & Akdemir
[2]. Capetillo-Ventura & Juárez-Treviño
[3]. Ferraro, Caci, D'amico & Blasi
[4]. Budak
[5].Young & De Abreu
[6]. Seo, Kang & Yom
[7]. interpersonal sensitivity
[8]. Carney & Harrigan
[9]. Boyce & Parker
[10]. Adalıer & Balkan
[11] .Kraut
[12]. Morahan-Martin
[13]. Kuss ,Louws & Wiers
[14]. Shen & Williams
[15]. Social Support
[16]. Xiuqin
[17]. Esen, B. K., & Gündoğdu
[18]. Wedgeworth& LaRocca
[19]. Park
[20]. Kardefelt-Winther
[21]. Yoo
[22] . Lee
[23] . Sherbourne & Stewart
)