نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 روانشناسی تربیتی، گروه ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران
2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم،ایران
چکیده
مقدمه: سازگاری اجتماعی از اساسیترین معیارهای مسئولیتپذیر شدن افراد هر جامعه است و در ارتقای کیفیت زندگی هر جامعهای مؤثر است، پژوهش حاضر به پیشبینی انعطافپذیری شناختی بر سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری در دانشجویان دختر میپردازد.
روش: در این پژوهش جامعه آماری کلیه دانشجویان دختر دانشگاه قم در سال تحصیلی 99-1398 شامل میشود(5050=N). که از میان آنها تعداد 357 نفر از دانشجویان با روش نمونهگیری تصادفی طبقهای انتخاب و وارد تحلیل شدند. دادهها از طریق پرسشنامههای انعطافپذیری شناختی دنیس و وندرال (2010)، سازگاری اجتماعی سینها و سینگ (1993) و پرسشنامه روانشناختی کالیفرنیا (1984) جمعآوری و با استفاده از روش همبستگی و تحلیل رگرسیون چندگانه مورد بررسی قرار گرفتند.
یافتهها: یافتهها نشان داد که بین سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری با انعطافپذیری شناختی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین طبق نتایج سازگاری اجتماعی 42 درصد و مسئولیتپذیری 29 درصد از تغییرات انعطافپذیری شناختی دانشجویان دختر را به طور مثبت پیشبینی و همزمان سازگاری اجتماعی و مسئولیت پذیری قادر به تبیین 36 درصد از واریانس انعطافپذیری شناختی بودند (0001/0p < ، 296/103 =F).
نتیجهگیری: نتایج، نشانگر اهمیت سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری شناختی در تبیین انعطافپذیری شناختی است. لذا، تشکیل کارگاهها و کلاسهای آموزشی با تشریح اهمیت مسئولیتپذیری و همچنین آموزش شیوههای سازگاری اجتماعی بهتر، میتواند در جهت بهبود انعطافپذیری شناختی دانشجویان مثمرثمر واقع گردد.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Predict Cognitive Flexibility through Social Adjustment and Responsibility among female students
نویسندگان [English]
- elham ghiasabadi farahani 1
- reza Jafari Harandi 2
1 Educational Psychology, Department of Literature and Humanities, Qom University, Qom, Iran
2 Psychology and Educational Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]
Introduction: Social adjustment is one of the most basic criteria for taking responsibility of individuals in any society and is effective in improving the quality of life in any society. The present study predicts cognitive flexibility on social adjustment and responsibility in female students.
Method: In this study, the statistical population of all female students of Qom University in the academic year 2019-2020 is included. (N=5050). Among them, 357 students were selected by stratified random sampling and analyzed. Data were collected through Dennis and Vendral (2010) Cognitive Flexibility Questionnaire, Sinha and Singh Social Adjustment Questionnaire (1993) and the California Psychological Questionnaire (1984) and analyzed using correlation and multiple regression analysis.
Findings: Findings showed that there is a positive and significant relationship between social adjustment and responsibility with cognitive flexibility. Also, according to the results of social adjustment, 42% and responsibility accounted for 29% of the changes in cognitive flexibility of female students, and at the same time, social adjustment and responsibility were able to explain 36% of the variance of cognitive flexibility (F=103/296, p < 0/0001).
Conclusion: The results indicate the importance of social adjustment and cognitive responsibility in explaining cognitive flexibility. Therefore, the formation of workshops and training classes by explaining the importance of responsibility and also teaching better social adjustment methods, can be effective in improving the cognitive flexibility of students.
کلیدواژهها [English]
- Cognitive Flexibility
- Social adjustment
- Responsibility
تحصیل در دانشگاه با طیفی از منابع فشارزای تحصیلی، مالی، اجتماعی، دوری از خانواده و مواردی از این دست همراه است (بهشتیان و روزبهانی، 1395) و دانشجویان در ارتباط با این شرایط ممکن است دچار ناکامیها، تعارضها و فشارهای روانی مختلف شوند. لذا، این تجارب درونی، افکار، عواطف، خاطرات، احساسات بدنی و دیگر رخدادهای درونی را در بر خواهد گرفت (ایمانی، 1395). از این جهت، دانشجویان در پی سازگاری بهتر با این شرایط، روشهای مختلفی را آگاهانه یا ناآگاهانه به کار میگیرند. در این رابطه، استفاده از راهبردهای کنترلکننده شاید پاسخگوی مطالبات محیط بیرونی دانشجویان باشد، اما تلاشها برای کنترل تجارب درونی اغلب ناموفق بوده و پیدایش رفتارهای ناسازگارانه را در پی دارد. پژوهشهای زیادی نشان دادهاند که بسیاری از شکلهای آسیبشناسی روانی را میتوان با در نظر گرفتن راهبردهای ناسازگارانهای چون اجتناب یا حذف افکار، عواطف، خاطرات، احساسات بدنی یا دیگر تجارب درونی آشفتهساز مشخص، مفهومسازی کرد (کارترایت، مارشال، هیومر و پاین[1]، 2019). با وجود این تفاسیر، نمیتوان قدرت شناخت را در بهدست آوردن مهارتهای مناسب انطباقپذیری نادیده گرفت (بهشتیان و روزبهانی، 1395). نکتهای که در مدلهای درمانی پذیرش و تعهد[2] نیز بدان پرداخته شده است. در مدل پذیرش و تعهد به جای استفاده از اجتناب تجربی، انعطافپذیری شناختی[3] را با توجه به دربرگرفتن جنبههای مثبت و منفی موقعیت، معرفی نمودهاند (اوپن و کوچاک[4]، 2015). انعطافپذیری شناختی جنبه مهمی از عملکرد اجرایی تلقی میشود که توانایی انطباق مؤثر با تکالیف متغیر تعریف میگردد. با توجه به تغییر دائمی محیط، نیازها و اهداف، انعطافپذیری شناختی به عنوان عاملی بسیار مهم در بقا شناخته میشود (داربی، کاسترو، وسرمن و اسلوتسکی[5]، 2018). انعطافپذیر بودن در دستیابی به موفقیت و اهداف در هنگامه روبرو شدن با دشواری و مشکلات اثرگذار است (استارتمن و یوسف مورگان[6]، ۲۰۱۹).
انعطافپذیری شناختی به توانایی افراد برای تمرکز بر موقعیت کنونی و استفاده از فرصتهای آن موقعیت برای گام برداشتن در راستای اهداف و ارزشهای درونی با وجود حضور رویدادهای روانشناختی چالش برانگیز یا ناخواسته اشاره دارد (کیائو، ژو، لائو، ژانگ، لی و چن[7]، 2020). انعطافپذیری فرد را قادر میسازد که در برابر فشارها، چالشها و سایر مسائل عاطفی و اجتماعی برخورد مناسب و کارآمد داشته باشد. لذا، توانایی تغییر مسیر از یک پردازش شناختی[8] یا پاسخ به پردازش شناختی دیگر نشانه انعطافپذیری در شناخت است (بخشیپور و همکاران، 1399). عدم انعطافپذیری شناختی، نه تنها در افراد با آسیبهای مغزی، بلکه در افراد دارای تحول بهنجار مغزی هستند نیز دیده شود (مجتهدحایری، 1397). علاوه براین، نظریههای اولیه انعطافپذیری، بیشتر بر فهم ویژگیهای افراد انعطافپذیر متمرکز بود که بهواسطهی آن افراد میتوانستند در مواجهه با شرایط ناگوار به سازگاری و پیامدهای مثبت دست یابند؛ اما بعدها تحقیقات در این زمینه با توجه به شنـاسایی عوامل بیرونی مانند شرایط نامسـاعد اجتماعی- اقـتصادی، بیماریهای روانی والدین، بدرفتاری، فقر شهری، خشونت در جامعه، بیماریهای مزمن، حوادث مصیبتبار زندگی که میتواند انعطافپذیری ﺷﻨﺎختی را بهعنوان وﻳﮋﮔﻲ عمدهی ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن توصیف کند(خشوعی، 1388).
در این راستا، با توجه به عمومیت انعطافپذیری شناختی به عنوان یک ویژگی روانی، این سازه با بسیاری از فرایندهای روانشناختی و شخصیتی افراد ارتباط دارد (دییر و لنارتویز[9]، 2019). چراکه انعطافپذیری شناختی در حل مسئله که بهطور گستردهای به عنوان یک مهارت مهم برای تسلط افراد در موقعیتهای مختلف به کار برده میشود، نقش دارد. در واقع، انعطافپذیری افراد در میزان بروز آسیبها و سطح عملکرد اجتماعی آنها نقش بسیار تعیینکننده دارد و بهعنوان وﻳﮋﮔﻲ عمدهی ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن توصیف شده که ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد ﺑﺮای در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ همزمان بازنماییهای ﻣﺘﻨﺎقض از ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﺎ ﻳﻚ روﻳﺪاد اﺷﺎره دارد (ژاکوبس و و زلازو[10]، 2001؛ دنیس و وﻧﺪروال[11]، 2010). ازاینرو، انعطافپذیری و ﺳﺎزﮔﺎری[12]، ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ، به طوریکه ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از راهکارهای ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و رﻓﺘﺎری ﻓﺮد اﺷﺎره دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ موقعیتهای استرسزا از آنها اﺳﺘﻔﺎده میشود، در حالیکه انعطافپذیری ﺑﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﻄﺒﺎﻗﯽ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﮑﯿﻪ میکند. همچنین سازگاری روندی است که از بدو تولد همراه انسانها بوده و در دورههای مختلف زندگی به شیوه خاص تحقق مییابد (سالام و مونتز[13]، 2016). ضعف روابط اجتماعی که در نتیجۀ سازگاری اجتماعی نامطلوب رخ می دهد، میتواند؛ روی انگیزه و سلامت روان فرد تأثیر منفی بگذارد (عیسیزاده، حیدری، آقاجانبکلو و صفارینیا، 1398). بهطوریکه سازگاری با خود و محیط برای هر موجودی یک ضرورت حیاتی به حساب میآید، تلاش روزمره همه آدمیان نیز بر محور همین سازگاری اتفاق میافتد (زلتنر، هومر، بایگارتنر و لاندولت[14]، 2014).
اسلبی و گورا[15] (1988) سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت اجتماعی[16] میدانند. از نظر آنان مهارت اجتماعی عبارتند از: توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینههای خاص اجتماعی، به طریق خاص که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد. اسلوموسکی و دان[17](1996) سازگاری و مهارت اجتماعی را فرایندی میدانند که افراد را قادر میسازد تا رفتار دیگران را درک و پیشبینی کنند، رفتار خود را کنترل و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نمایند (علیاکبریدهکردی و دهخدایی، 1398). براسکی[18](1998) سازگاری را در قالب پنج معنای بهنجاری، هماهنگی درونی، توانمندی اجتماعی، توانایی تغییر دادن خواستهها و خودشکوفایی تعریف کرده است (زارعی،1392؛ نجاری، جدیدی، مرادی و کریمی، 1397). براون[19] (1965) سازگاری اجتماعی را جریانی میداند که با آن روابط میان افراد، گروهها و عناصر فرهنگی در وضع رضایتبخشی برقرار است؛ به عبارت دیگر روابط میان افراد و گروهها طوری برقرار شده باشد که رضایت متقابل آنها را فراهم سازد (چون، ترنر و رومانو[20]، 1993).
از سازههای مرتبط با سازگاری، میتوان مسئولیتپذیری[21] را نام برد. مسئولیتپذیری نوعی نگرش و مهارت در ابعاد شناختی، عاطفی و عملکردی است که همچون دیگر مهارتها آموختنی و اکتسابی است (سبحانینژاد و آبنیکی، 1390). برخورداری از حس مسئولیتپذیری به مثابه یک سرمایهی ارزشمند حیاتی، در همدلی انسانها به ویژه افرادی که از مهارتهای اجتماعی، کمتری برخوردارند و از مهمترین عامل پیشرفت و شکوفایی استعدادها، تواناییها و خلاقیتها به شمار میرود و عامل مهم در پیشرفت تحصیلی، جامعهپذیری، سازگاری اجتماعی[22] با گروه همسالان محسوب میگردد، چون آینده نیازمند انسانهای با مسئولیتپذیری بیشتر است که توانایی انتخاب داشته باشند (اورت[23]، 2020). لذا، منظور از مسئولیتپذیری یعنی قابلیت پذیرش، پاسخگویی و یا به عهده گرفتن کاری که از فردی خواسته میشود و او قدرت پذیرفتن یا رد کردن آن را دارد (جوادی، 1390).
گلاسر[24](2008) مسئولیت را با سلامت روانی ارتباط میدهد و بیان میکند افراد هر قدر بیشتر مسئولیتپذیر باشند از سلامت روانی بیشتری برخوردارند. فردی مسئولیتپذیر است که بتواند بر اساس احتیاج خود و نه بر اساس طرحریزی دیگران برای خود برنامهریزی کند (پالوآلتو و ستیر[25]، 2008). براساس نظریه بینفردی سالیوان روابط بین فردی سالم به ایجاد و حفظ شخصیت سالم کمک میکند و روابط بین فردی ناسالم، به شخصیت انسانها آسیب میرساند (گنجی، 1393). همچنین ارتباط ضعیف از جمله منابع عمدهای است که بین افراد تعارض ایجاد میکند، به نظر میرسد که ریشه بسیاری از مشکلات و ناسازگاریها است (تیلور و لستر[26]،2009).
بنابراین برای ایجاد جامعهای سازگار و مسئولیتپذیر باید به همه افراد جامعه توجه کرد و شناخت آنها را از کودکی منعطف پرورش داد تا در بزرگسالی برای حلمسئله، برنامهریزی، کنترل ارتباط با دیگران و کارهای از این قبیل که با کارکردهای اجرایی[27] مغز و لوب پیشانی درگیر هستند، راهحلهای متنوعتری ارائه دهند و آسانتر با جامعه سازگار شوند (شو، احمد، پیکت، آیمان و مکآبی[28]، 2020). لذا، میتوان گفت سازگاری اجتماعی و انعطافپذیری سبب ایجاد رفتار مسئولانه و ناسازگاری سبب ایجاد رفتار خودخواهانه و اغتشاش میشود (قنبریان مقدم،1394؛ ترکیزاده، حاجیعلیزاده و سماوی، 1397).
در این رابطه، نتایج پژوهش البرزی، انباری و خوشبخت (1397) نشان داده با مهارتهای اجتماعی و جو عاطفی خانواده، مثبت و معنادار انعطافپذیری شناختی قابل پیشبینی است همچنین مطالعات جباری (1398)، جعفری (1398)، شریفی، ریگی و بساکنژاد (1397) نتایج نشان داد تقویت انعطافپذیری شناختی، میتواند سازگاری را افزایش دهد. همچنین قنبریان مقدم (1394) در پژوهشی نشان داد بین انعطافپذیری، مسئولیتپذیری با سازگاری اجتماعی رابطه وجود دارد. نتایج پژوهش کارن[29] (2018) نیز نشان داد انعطافپذیری شناختی پیشبینیکننده سطوح بالایی مهارتهای اجتماعی است.
بهطور کلی، با توجه به مطالب بیان شده، مشخص است که به طور تخصصی مطالعهای به نقش سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری در پیشبینی انعطافپذیری شناختی دانشجویان نپرداخته است و نظریههای مرتبط با این سازه، بیشتر در حد نظری بوده است. ازاینرو، این خلاء پژوهشی در پژوهش حاضر مورد توجه واقع شده است. علاوه براین، از آنجا که ورود دانشجویان به دانشگاه، مخصوصاً دانشجویان دختر با توجه به ویژگیهای شخصیتی و عاطفی آنان، همواره با برخی مشکلات سازگاری همراه بوده که نیازمند سبب شناسی دقیق ویژگیهای روانی آنان میباشد. لذا با انجام چنین پژوهشی میتوان در شناخت ویژگیهای روانشناختی دانشجویان، فهم و شناخت نسبی پیدا کرده و در طراحی مدلهای درمانی در جهت افزایش سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری آنان اقدام نمود. پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری در پیشبینی انعطافپذیری شناختیدانشجویان دختر صورت پذیرفت.
روش
روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دختر دانشگاه قم در سال تحصیلی 99-1398 بود (5050=N) با توجه به تعداد جامعهی آماری و براساس جدول کرجسی- مورگان[30] (1970)، از بین آنها تعداد 357 نفر از دانشجویان دختر با استفاده از روش تصادفی طبقهای انتخاب شدند. بدین نحو که از میان دانشکدههای مختلف دانشگاه یک دانشکده به صورت تصادفی انتخاب و از بین رشتههای مختلف هر دانشکده نیز یک رشته انتخاب و از میان دانشجویان آن، دانشجویان یک کلاس به تصادف انتخاب و پرسشنامه های مربوطه را تکمیل نمودند. ملاکهای ورود شامل: دانشجو بودن، عدم ابتلا به بیماری خاص و عدم مصرف داروهای خاص که بر هوشیاری تأثیرگذار باشد و معیارهای خروج شامل: عدم رضایت در شرکت آگاهانه در مطالعه و انصراف از ادامهی پژوهش بود. همچنین ملاحظات اخلاقی پژوهش شامل این موارد بود: اولاً تمامی شرکتکنندگان در پژوهش با اختیار و تمایل خود شرکت کردند و ثانیاً در مورد اصول رازداری و محرمانه بودن هویت شرکتکنندگان به آنان اطمینان داده شد که تمامی اطلاعات به صورت محرمانه باقی خواهد ماند.
ابزارهای پژوهش
الف) پرسشنامه انعطافپذیری شناختی[31](CFI): این مقیاس توسط دنیس و وندروال[32] در سال ۲۰۱۰ ساخته شده است. دارای ۲۰ سوال هفت گزینهای میباشد که بر اساس طیف لیکرت نمرهگذاری شده است و گزینههای آن از بسیار مخالفم 1 تا بسیار موافقم 7 میباشد که در یک طیف درجهای از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم نمرهگذاری میشود. اعتبار این پرسشنامه با پرسشنامه افسردگی بک، 39/0 و روایی همگرایی آن با مقیاس انعطافپذیری شناختی مارتین و رابین، برابر با 75/0 بود (کهندانی و ابوالمعالیالحسینی، 1395). در ایران، شاره و اسحاقی ثانی (1397)، ضمن اعلام روایی عامل، همگرا و همزمان مناسب این مقیاس، ضریب پایایی کل مقیاس را 71/0 و ضرایب آلفای کرونباخ کل مقیاس را ۹۰/۰ گزارش کردند. در پژوهش حاضر نیز مقدار آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه انعطافپذیری شناختی برابر با 891/0 بود.
ب) پرسشنامه سازگاری اجتماعی سینها و سینگ[33](AISS) در سال 1993 توسط سینها و سینگ[34] به منظور تعیین سازگاری اجتماعی، هیجانی و تحصیلی ساخته شده است. در ایران قدسی احقر فرم 55 سوالی این مقیاس را در نمونه 3000 نفری از دانشآموزان مقاطع مختلف تحصیلی مورد بررسی قرار داده است. پرسشنامه حاضر 55 گویه دارد و نمرهگذاری آن به صورت صفر (0) و یک (1) میباشد. در این پژوهش فقط مولفه سازگاری اجتماعی مورد استفاده قرار گرفت. سازندگان آزمون ضریب پایایی این آزمون را با روشهای دو نیمه کردن، بازآزمایی و کودر ریچاردسون به ترتیب 95%و 93% و 94% به دست آوردهاند. همچنین روایی محتوایی این آزمون را 20 نفر از متخصصان روانشناسی تایید کردهاند. در پژوهش خانخانیزاده و باقری (1391) پایایی خرده مقیاس سازگاری اجتماعی با روش آلفای کرونباخ 75% به دست آمد. طبق محاسبات انجام شده در پژوهش حاضر مقدار آلفای کرونباخ در پرسشنامه سازگاری اجتماعی برابر 761/0 بود.
پ) پرسشنامه مسئولیتپذیری(CPI-RE) [35] این مقیاس اولین بار همراه با 14 مقیاس دیگر در "پرسشنامه روانشناختی کالیفرنیا[36]" توسط گاف در سال 1984 مطرح گردید. مقیاس سنجش مسئولیتپذیری 42 سوالی که به صورت صفر (0) و یک (1) نمره گذاری می شود، برای سنجش افراد بالای دوازده سال و به منظور ویژگیهایی از قبیل وظیفهشناسی، احساستعهد، سختکوشی، جدیت، قابلیت اعتماد، رفتار مبتنی بر نظم و مقررات، منطق و احساس مسئولیت مورد استفاده قرار گرفت. مگارگی گزارش نمود ضرایب پایایی این پرسشنامه با روش بازآزمایی و همسانی درونی در مقایسه با سایر پرسشنامههای شخصیت کاملاً رضایتبخش بوده است. گاف ضرایب پایایی بازآزمایی و همسانی درونی هر یک از میان 52/0 تا 81/0 و در میانه ضرایب اعتبار کلی آن نیز 70/0 گزارش نمود. ضرایب پایایی مقیاس بخش مسئولیتپذیری از طریق روش تنصیف و آلفای کرونباخ در پژوهش عسکری، عنایتی و روشنی (1390) به ترتیب برابر با 70/0 و 81/0 و در پژوهش حمیدی و قیطاسی (1389) برابر با 50/0 و 55/0 بود. طبق محاسبات انجام شده در پژوهش حاضر مقدار آلفای کرونباخ در پرسشنامه مسئولیتپذیری برابر 731/0 بود.
روشاجرا
در این پژوهش برای جمعآوری اطلاعات ابتدا برای دانشجویانی که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند هدف پژوهش توضیح داده شد و از آن ها خواسته شد که پرسشنامههای مربوطه را را با دقت تکمیل نمایند و سوالی را تا حد امکان بیجواب نگذارند. سرانجام دادههای جمعآوری شده از طریق ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها
در جدول 1، میانگین انعطافپذیری شناختی، مسئولیت پذیری و سازگاری اجتماعی شرکتکنندگان و میزان چولگی و کشیدگی متغیرها ذکر شده است.
جدول 1. میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
چولگی |
کشیدگی |
انعطافپذیری شناختی |
48/100 |
21/17 |
006/0 |
182/0 |
سازگاری اجتماعی |
62/31 |
75/3 |
505/0 |
293/0 |
مسئولیتپذیری |
92/68 |
20/5 |
809/0 |
13/1 |
در ادامه جهت انجام تحلیل ضریب همبستگی و رگرسیون چندگانه، ابتدا فرض نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون آزمون کولموگروف -اسمیرنوف بررسی گردید که نمره z این آزمون در متغیرهای انعطافپذیری شناختی، مسئولیتپذیری و سازگاری اجتماعی، برای هیچ یک از متغیرها معنادار نشد (05/0P >) و این بدین معنی بود که توزیع این گروها با توزیع نرمال تفاوت معناداری نداشت. همچنین مقدار آماره دوربین- واتسون برابر 100/2 و در فاصله 5/1 و 5/2 قرار داشت و لذا فرض عدم وجود همبستگی بین خطاها رد نمیشود و میتوان از رگرسیون استفاده نمود.
جدول 2. نتایج ضریب همبستگی پیرسون برای انعطافپذیری شناختی با مسئولیتپذیری و سازگاری اجتماعی
|
انعطافپذیری شناختی |
سازگاری اجتماعی |
مسئولیتپذیری |
انعطافپذیری شناختی |
1 |
|
|
سازگاری اجتماعی |
**545/0 |
1 |
|
مسئولیتپذیری |
**462/0 |
**40/0- |
1 |
** معنی داری در سطح 01/0 |
|
با توجه به نتایج جدول (2) نشان میدهد بین انعطافپذیری شناختی دانشجویان دختر با سازگاری اجتماعی (01/0=p , 545/0 =r) و مسئولیت پذیری (01/0=p , 462/0=r) رابطه مثبت و معناداری از نظر آماری وجود دارد.
جدول 3. نتایج تحلیل رگرسیون همزمان برای پیشبینی انعطافپذیری شناختی از طریق سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری
متغیر پیشبین |
β |
T |
P |
R |
R2 |
F |
P |
سازگاری اجتماعی |
42/0 |
31/9 |
001/0 |
60/0 |
36/0 |
296/103 |
0001/0 |
مسئولیتپذیری |
29/0 |
31/6 |
001/0 |
مطابق با جدول 3 سازگاری اجتماعی 42 درصد (001/0p<، 31/9 =T)، و مسئولیتپذیری 29 درصد (001/0p<، 31/6 =T)؛ از تغییرات انعطافپذیری شناختی دانشجویان دختر را پیشبینی و همزمان سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری قادر به تبیین 36 درصد از واریانس انعطافپذیری شناختی (0001/0p< ، 296/103 =F) بودند.
بحث و نتیجهگیری
هدف از پژوهش حاضر پیشبینی انعطافپذیری شناختی بر اساس سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری دانشجویان دختر بود. یافتهها نشان داد که بین سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری با انعطافپذیری شناختی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین طبق نتایج سازگاری اجتماعی 42 درصد و مسئولیتپذیری 29 درصد از تغییرات انعطافپذیری شناختی دانشجویان دختر را به طور مثبت پیشبینی و همزمان سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری قادر به تبیین 36 درصد از واریانس انعطافپذیری شناختی بودند. لذا میتوان گفت، هر قدر سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری دانشجویان دختر بیشتر باشد، انعطافپذیری شناختی آنان افزایش مییابد و هر قدر سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری دانشجویان دختر کمتر باشد، به همان میزان انعطافپذیری شناختی آنان کاهش مییابد. این یافته، با نتایج مطالعات جباری (1398)، جعفری (1398)، شریفی و همکاران (1397)، قنبریان مقدم (1394) و کارن (2018) همخوان بود.
در تبیین این یافتهها میتوان گفت افراد انعطافپذیر به دلیل اینکه دید منعطفی نسبت به رویدادها و دنیای اطراف خود دارند، به نحو بهتری میتوانند با مسائل سازگار شوند و آنها را حل کنند و در نتیجهی نگاه خوشبینانهی که به زندگی دارند، بیشتر بر جنبههای مثبت زندگی تاکید کرده و هنگام مواجهه با مسائل، به صورت هدفمند و چند جانبه به مسائل نگاه میکنند، برای غلبه بر مشکلات، برنامهریزی و تلاش کرده، در نتیجه مسئولیت اعمال خود را به عهده میگیرند این افراد، دارای رشد فردی مناسبی بوده و به نحو بهتری با مسائل کنار میآیند؛ به همین دلیل کمتر احتمال دارد که به مشکلات ارتباطی با سایرین دچار شوند و از آن جهت که انعطافپذیری شناختی توانایی کنترل شرایط محیطی اشاره دارد، بنابراین میتوان گفت که این افراد، از سازگاری اجتماعی و مسئولیتپذیری بالاتری برخوردارند. افراد انعطافپذیر اغلب در برابر مسائل پیش آمده راهحلهای گوناگونی پیش روی خود میبینند مطلوبیت اجتماعی هریک را سنجیده و با آگاهی به مسئولیتی که انتخاب بر دوششان میگذارد، عمل میکنند. همچنین افرادی که به جبر باور دارند در برابر خود فقط یک راهحل میبیند و نسبت به آن دو نوع واکنش نشان میدهند: دسته اول، تسلیم میشوند، حالت منفعل پیدا میکند به عبارتی میتوان گفت، قضا و قدر را میپذیرد این افراد اگرچه به ظاهر با اجتماع سازگار شدهاند اما در واقعیت حالت اجتنابی و انفعالی پیدا میکنند. دسته دوم افرادی هستند که نسبت به جبری بودن انتخاب عکسالعمل پرخاشگرانه نشان میدهند در نتیجه نمیتوانند با اجتماع سازگار شوند. چانگ، لبان، گپین و اتینه[37] (2012) نیز در همین رابطه گزارش نمودند افرادی که میتوانند راههای جایگزینی را برای انعطافپذیری در موقعیتهای پیشآمده پیدا کنند، نسبت به کسانی که میدانند تنها یک راه برای آن موقعیت وجود دارد، انعطافپذیری بیشتری از خود نشان میدهند. همچنین افرادی که بیش از اندازه احساس خطر میکنند و آن را فراتر از کنترل خود میدانند به تنهایی توان مقابله با خطرات را ندارند و همیشه خود را نسبت به آنچه روی میدهد ناتوان دیده و درماندگی در آنها افزایش مییابد.
با توجه به اینکه مسئولیتپذیری و سازگاریاجتماعی رابطه مستقیمی با انعطافپذیری دارند، میتوان گفت افراد با مسئولیتپذیری پایین، انعطاف و ادارک ضعیفی از کنترلپذیری محیط دارند توانایی ارزیابی موقعیتهای مختلف را ندارند. آنها تنها در صورتی جهان را قابل کنترل میدانند که بدون تغییر و کاملا قابل پیشبینی باشد. این افراد توانایی ضعیفی در پذیرش شرایط پیشبینی نشده دارند، در اغلب مواقع مسئولیت اعمالشان را به عهده نمیگیرند، بدین علت که شناخت اجتماعی ضعیفی برخوردارند همچنین عقیده دارند مسئله پیش آمده تحت کنترل آنها نبوده و مسئولیت رفتارشان بر عهده نمیگیرند.چنین به نظر میرسد که افراد انعطافپذیر فقط به یک راهحل برای حل مسائل متکی نبوده و گزینههای مختلفی را برای شرایط پیش آمده در نظر میگیرند عدم جزماندیشی آنها سبب میشود به بهترین نحو با مسائل سازگار شده و مسئولیت اعمال خود را با توجه به وجود گزینههای مختلف بر حل مسئله به عهده بگیرند. افرادی که گزینههای مختلفی برای مواجهه با مسائل در نظر میگیرند، برای غلبه بر مشکلات، برنامهریزی و تلاش کرده، دارای رشد فردی و اجتماعی بالاتری نسبت سایرین میباشند.بدیهی است فرد منعطف بهتر میتواند با محیط اطراف خویش تعامل برقرار کرده و سازگاری کسب کند به گونهای که در هر محیطی خود را با مقتضیات آن هماهنگ میکند. افزایش انعطافپذیری شناختی در افراد سبب میشود در موقعیتهای دشوار بتوانند خود را بهتر با جامعه سازگار کنند.علاوه بر آنچه مطرح گردید، در تبیین نتایج میتوان بدین گونه مطرح نمود؛ با توجه به اینکه یکی از ابعاد کلیدی انعطافپذیری شناختی، توجیه رفتار است و شامل پاسخهای شناختی- عاطفی و رفتاری تعمیمیافتهای است، که فرد آن را به موقعیت مشکلدار کنونی منتقل میکند.
جهتگیری به مسئله به چهار حالت به فرد کمک میکند تا رفتارش را توجیه کند: اول، اینکه سبب دور نگهداشتن هیجانهای منفی مانند افسردگی، خشم و خستگی میشود. هیجانهای منفی یکی از موانع سازگاری افراد با اجتماع و اجتناب از مقابله با مسائل و ایجاد حالت انفعالی در افراد است. افراد منفعل نیازی به توجه رفتار خود یا به عبارتی جامعهپسند رفتار نمیبینند؛ آنها نسبت به مسئولیتهای واگذار شده بیتفاوتند در نتیجه در حلمسئله و در ادامه در توجیه رفتار خود دچار مشکل میشوند؛ دوم، سبب افزایش هیجانهای مثبت که برای حلمسئله نقش تسهیلکننده ایفا میکند. هیجانهای مثبت اشتیاق به زندگی و سازگاری افراد با اجتماع افزایش میدهد. این افراد نگاه منعطفی و مثبتی نسبت به مسائل پیش آمده دارند و نسبت به مسائل خود را مسئول میدانند؛ سوم، بازداری از تمایل به بروز پاسخهای تکانشی و عکسالعملهای پرخاشگرانه و ضداجتماعی. افرادی که در سازگاری با اجتماع دچار ضعف هستند در برخورد با محیط تکانشیتر عمل میکنند و برای توجیه رفتار خود و سلب مسئولیت به دلیلتراشی روی میآورند؛ چهارم، سبب برانگیختن فرد برای حل مشکلات، انتخاب راه درست از بین گزینههای مختلف و در نهایت پذیرش مسئولیت رفتار میشود (دزوریلا و شیدی[38]، 1991).
لذا با استفاده از نتایج پژوهش حاضر میتوان به لحاظ نظری در شناخت هر چه بیشتر فرایندهای شناختی دانشجویان دختر و نحوهی سازگاری آنان و ویژگیهای رفتاری انواع آن استفاده نمود و به لحاظ کاربردی در طراحی و ساخت روشهای درمانی در جهت افزایش انعطافپذیری شناختی، مسئولیتپذیری و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر استفاده نمود. همچنین میتوان برای کمک به متخصصین و برنامهریزان آموزشی در دانشگاهها و مدارس جهت فراهم آوردن مواد درسی مناسب؛ بهبود روشهای تربیتی در مراکز آموزشی و بهبود رفتارهای اجتماعی و در نتیجه کاهش هزینههای اجتماعی غیرمستقیم جامعه استفاده نمود. از محدودیتهای عمدهی پژوهش حاضر میتوان به عدم استفاده از دیگر ابزارهای پژوهشی در کنار ابزار خود گزارشی که با سوگیری همراه است، اشاره نمود که پیشنهاد میگردد در کنار آزمونهای مداد کاغذی از مصاحبه ساختارمند نیز استفاده گردد. علاوه براین، پیشنهاد میشود پژوهشی مشابه در جامعهی متشکل از هر دو جنس، همچنین اجرای پژوهشی مشابه در قالب طرحهای پژوهشی آزمایشی و با کنترل متغیرهای مزاحم اجرا گردد.
[1]. Cartwright, Marshall, Huemer & Payne
[2] . acceptance and commitment
[3] . cognitive flexibility
[4] . Önen & Koçak
[5] . Darby, Castro, Wasserman, & Sloutsky
[6] . Stratman, J. L., & Youssef-Morgan, C. M
[7] .Qiao, Xu, Luo, Zhang, Li & Chen
[8]. cognitive processing
[9]. Dheer & Lenartowicz
[10]. Jacques & Zelazo
[11]. Dennis & Vander Wal
[12]. adjaustment
[13]. Salaam & Mounts
[14]. Zelltner, Homer, Baumgartner & Landlord
[15]. Aslebi and Goora
[16]. social skills
[17]. Slomoski & Don
[18]. Brasky
[19]. Brown
[20] Chun, Turner & Romano
[21] . responsibility
[22]. social adjustment
[23]. Everett
[24]. Glasser
[25]. Palo Alto & satir
[26] . Taylor & Lester
[27] . executive functions
[28]. Shu, Ahmed, Pickett, Ayman & McAbee
[29]. Curran
[30] . Krejcie- Morgan
[31] Cognitive flexibility Inventory
[32] . Dennis & Vander Wal
[33] . Adjustment Questionnaire Sinha and Singh
[34]. Sinha & Singh
[35] . California Psychological Inventory (CPI) / Responsibility
[36] . California Psychological Inventory
[37]. Chung, Labban, Gapin & Etnier
[38] . Dzurilla & Sheedy