نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی مقطع دکتری، گروه روانشناسی ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران، ایران
2 استادیار گروه روانشناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
3 استادیار گروه روانشناسی ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
مقدمه: این پژوهش با هدف بررسی رابطه علی همنوایی با همسالان و مدیریت بدن با میانجیگری وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل در نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی، انجام شد.
روش: جامعۀ آماری شامل کلیه دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر تهران بود که در سال تحصیلی 99- 1398 مشغول به تحصیل بودند که از بین آنها 251 نفر که به اضطراب اجتماعی مبتلا بودند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و به پرسشنامه استاندارد اضطراب اجتماعی (2000)، پرسشنامه همنوایی (1372)، مقیاس مدیریت بدن (1393) و پرسشنامه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل (1395) پاسخ دادند. داده‌ها با استفاده از روش مدلیابی معادلات ساختاری تحلیل شدند و به منظور تعیین پایایی ابزار از روش آلفای کرونباخ استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، رابطه مستقیم همنوایی با همسالان با اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل (01/0≤ P , 30/0= β)، و رابطه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل با مدیریت بدن (01/0≤ P , 28/0= β)، معنی دار بود. همچنین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل رابطه بین همنوایی با همسالان و مدیریت بدن را به صورت کامل میانجیگری کرد.
نتیجه‌گیری: میتوان با آموزش به نوجوانان در زمینه استفاده صحیح از تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی از تأثیر همنوایی با همسالان بر مدیریت بدن کاست.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Causal Relationship between Peer-Matching and Body Management with Mediating Role of Mobile-Based Social Media Addiction in Adolescents with Social Anxiety Leila Sadri Mansooreh Shahriari Ahmadi * Parisa Tajali
نویسندگان [English]
- Leila Sadri 1
- Mansoureh Shahriari Ahmadi 2
- parisa tajalli 3
1 Islamic Azad University, Central Tehran Branch,Tehran.Iran
2 Assistant Professor, Islamic Azad University central Tehran Branch, Tehran, Iran
3 Assistant professor. Islamic azad university central tehran branch. Tehran.Iran
چکیده [English]
Introduction: This study aimed to investigate the causal relationship between peer-matching and body management with mediating role of mobile-based social media addiction in adolescents with social anxiety.
Method: The statistical population included all-female high school students in Tehran who were studying in the academic year of 2019-2020, among whom 251 people who were suffering from social anxiety were selected by the targeted sampling method. They answered the standard questionnaire of social anxiety (2000), compliance questionnaire (1993), body management scale (2014), and addiction questionnaire to mobile-based social networks(2016). Data were analyzed using structural equation modeling. Cronbach's alpha method was used to determine the reliability of the instrument.
Finding: The results showed a direct relationship between peer compliance and addiction to mobile-based social networks (P<0.01, β = 0.30), and the relationship between addiction to mobile-based social networks and body management (P<0/01, Β= 0.28) was significant. Addiction to mobile-based social networks also fully mediated the relationship between peer compliance and body management.
Conclusion: As a result, educating teens about the proper use of smartphones and social networks can reduce the impact of peer compliance on body management.
کلیدواژه‌ها [English]
- mobile-based social media
- peer-matching
- body management
- social anxiety
نوجوانی[1] یک دوره رشد بسیار مهم است که در این دوره حساس رشدی اضطراب در بین نوجوانان در زمینه‌های مختلف از جمله هویت خود، تحصیل، حرفه و شغل و موضوعات دیگر بسیار رایج میباشد به طوری که آنا فروید دوره نوجوانی را دوره‌ای سرشار از تعارضات درونی، عدم تعادل روانی با رفتارهای ناپایدار توصیف میکند (دیتون، لریا، پاتالای، هامفری و والپرت[2]،و همکاران، 2019). پس از پشت سر گذاشتن کودکی، نوجوانان به یکباره با انتظارات و تاکیدات بسیاری بر موفقیت‌ها و پیشرفت‌های تحصیلی از جانب والدین، معلمان و همسالان مواجه می‌شوند (بانسالی و تریودی[3]، 2008). در این دوران آسیب پذیری برای ظهور بسیاری از اخـتلالات روانی بـه ویـژه اختلال اضطراب اجتماعی [4]بسیار زیاد میباشد و بیشتر رفتارهای مثبت و مشکل ساز برای سـلامتی در این دوره آشکار می‌شوند (گنجی، 1397). اخـتلال اضـطراب اجتماعی یکی از اختلالهای مزمن و شایعترین اخـتلال‌های اضـطرابی دوره کـودکی و نوجوانی محسوب می‌شود که باعث بروز مشکلات طولانی مدت در حوزه‌های مختلف عملکـردی می‌شود و یکی از اختلالات مهم دوره نوجوانی با میزان شیوع حدود 13 %طبق گزارشهای معتبر مطرح شده است (الکوزی، کوپر و کـریس ول[5]، 2014). در دوران نوجوانی، شیوع مشکلات رفتاری درونی‌سازی و بیرونی‌سازی افزایش می‌یابد، مطالعات نشان داده اسـت که هم مشکلات رفتاری درونی‌سازی (مانند افسردگی و اضطراب) و هم بیرونـی‌سازی (مانند پرخاشگری، اعتیاد و بزهکاری و سایر رفتارهای پرخطر) با ویژگیهای درونی فرد ارتباط دارنـد. عـلاوه بـر این عوامل برون فردی مانند خانواده، دوستان و همسالان نیز بر نوجوانان تـاثیر گذارنـد (ایمانی، الخلیل، شکری، 1398). اختلال اضطراب اجتماعی به معنی ترس از تعاملات اجتماعی به ویژه با افراد ناآشنا (انجمن روان پزشکی آمریکا[6]، 2013)، بوده به طوری که میزان شیوع آن در نوجوانان و جوانان ۱۹ تا ۳۳ درصد میباشد (مرکر، کراکتی، میوس و برانج[7]، 2017).
گرایش به زیبایی برای سنین نوجوانی که دوره حساسی از طوفان و فشار بلوغ هستند بسیار مورد توجه است. تحقیقات جدید ثابت نموده است که جذابیت صورت در سنین نوجوانی از اصول فرهنگی و اجتماعی ثابتی پیروی می کند دختران در سنین نوجوانی توجه به تصویر بدن [8]بالایی دارند و مباحث آنان بطور گسترده ای حول موضوعاتی نظیر هویت، جنبش اجتماعی، فرهنگ مصرف، سبک زندگی و اخلاق برانگیخته است و از استعارههایی مانند جامعه بدنی و یا عصر بدن، استفاده می‌کنند (فیشر[9]، 2018). اکثر نوجوانان دختر به دلیل تغییرات جسمی بلوغ نگرانی بالایی از تصویر بدنی خود دارند. چگونگی برخورد و نظری که شخص نسبت به بدنش دارد، می تواند منعکس کننده جنبه های مهمی از هویت او باشد. احساس فرد از اینکه بدنش بزرگ یا کوچک، جذاب یا غیر جذاب، ضعیف یا قوی است جنبه هایی از خودپنداره او را آشکار می کند. این همان تصویر بدنی است که فرد برای خود ساخته و در بر دارنده تصویر ذهنی است که هر شخص از اندام خود به خصوص از نظر دیگران دارد (حیدرخانی، حاجی آقایی، رحمانی ، 1392). از طرفی می دانیم تصور افراد از بدن خویش در نتیجه زندگی اجتماعی شکل می گیرد. تأکید بر زیبایی در زنان جایگاه ویژهای دارد. استانداردهای اجتماعی کنونی برای زیبایی دختران به صورت افراطی بر روی تمایل به ظاهر زیبا و اندام زیبا تأکید می کند. مطالعات زیادی، نارضایتی قابل توجهی را از اندازه و شکل بدن در میان دختران نشان دادهاند (تایگمن، و اسلاتر[10]، 2013).
همچنین باید اشاره کرد، نوجوانان معمولا به دلیل اضطراب اجتماعی و روانی، نگرانی بالایی از تصویر بدن خود در اجتماع نشان می‌دهند و همین اضطراب اجتماعی مسبب مراجعه به انجام عملهای غیرضروری برای کاهش اضطراب در اجتماع و کاهش نگرانی از تصویربدنی در نوجوانان بخصوص دختران میباشد (کیانی ده کیانی، ماردپور، 1398). مدیریت بدن [11]به معنای نظارت و دستکاری مستمر ویژگیهای ظاهری ومرئی بدن است ( مدرسی، 1393). با ظهور عصر جدید، نمای ظاهری کردارهای بدن اهمیت خاصی یافته اند. بدن دیگر نه فقط از بعد زیست شناختی، بلکه به عنوان محصولی اجتماعی و روانشناختی مورد توجه قرار گرفت. بر این اساس مدیریت بدن به معنای نظارت و دستکاری مستمر ویژگی های ظاهری و مرئی بدن است. این مفهوم به کمک معرف های کنترل وزن (ز طریق ورزش، رژیم غذایی و دارو)، دستکاری پزشکی(جراحی پلاستیک و بینی) و میزان اهمیت دادن به مراقبت های بهداشتی و آرایشی (استحمام روزانه، آرایش مو، آرایش یا اصلاح صورت، استفاده از عطر و ادکلن، آرایش ناخن و لنز رنگی برای خانم ها)، به یک شاخص تجملی تبدیل شده است(رقیبی و مینا خانی، 1390). مسـئله ی مدیریت بدن برای دختران به قدری مهم اسـت که آنان ممکن است نسبت به چاق شدن خود حالت وسواسی پیدا کنند، ادامه ی این وسواس احتمال بروز انواع بیماری های عصبی را تشدید میکند که همراه با تحمیل محدودیتهای شدید در رژیم غذایی، کاهش شدید و ترس از افزایش وزن و فربهی است، همچنین میتوان به ابتلای مکرر به پرخوری و مصرف فوق العاده زیاد مواد غذایی که باز عمدتا در دخترانی اتفاق میافتد که نسبت به وزن خود حساس هستند، اشاره کرد (نوری، محسنی تبریزی، 1396).
پژوهش ها حاکی از آن است که دختران نوجوانی که بیشتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می کنند نارضایتی بدنی بیشتری دارند (ستسیکا و همکاران، 2014؛ بنت، ویسن هانت، هادسون، واگنر، لاتنر، استفانو[12] و همکاران، 2020)، همچنین بسیاری از نوجوانان به تایید همسالان و در جهت همنوایی با آنها به شبکه‌های اجتماعی مجازی روی می آورند. همچنین وانگ، ژائو، وانگ، ژی، وانگ و لی[13] (2017)، در پژوهشی نشان دادند نوجوانانی که نیاز به تعلق بیشتری به همسالان دارند اعتیاد بیشتری به تفلن هوشمند داشتند. چان [14](2018)، نیز در پژوهش خود نشان داد میزان حمایت همسالان در برطرف کردن رفتارهای اعتیاد به تلفن هوشمند در نوجوانان کره ای نقش موثری داشت و حتی روابط با همسالان از روابط با خانواده اثربخشی بیشتری دارد. د-ورایس، پیتر، د-گراف و نیکن [15](2016)، نیز نشان دادند استفاده از سایت های شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش نارضایتی بدن و افزایش تأثیر همسالان بر روی تصویر بدن می شود.
ازآنجاکه پیوند نوجوانان با والدینشان به دلیل ویژگی های رشدی این دوره به‌تدریج ضعیف‌تر می‌شود، همسالان در رشد روانی آنان نقش حساسی می‌یابند. همسالان، امکاناتی برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی، کنترل رفتار و در میان گذاشتن مشکلات و احساسات مشابه فراهم می‌کنند. بیشترین تأثیر همسالان بر نوجوان از طریق فرآیند همنوایی[16] رخ میدهد چون شباهت با دیگران در شکل گیری هویت در نوجوانی نقش دارد (هتزلر، تیلور، پارک، گریفیتز، ، مک دونالد[17]و همکاران، 2016)، همنوایی حوزه نسبتاً وسیعی را شامل می شود و معمولاً به نوعی تسلیم در برابر نفوذ گروهی اشاره دارد همنوایی یا همرنگی، جلوه ای از قدرت و نفوذ اجتماع است و می توان آن را به تسلیم شدن به فشارهای گروهی وقتی که تقاضای مستقیمی از سوی گروه در مورد همرنگ شدن فرد با گروه ابراز نشده باشد تعریف کرد (باران اولادی، نویدیان، کاوه فارسانی، 1392).
با توجه به سرعت توسعه فن آوری سن استفاده از تلفن همراه به نوجوانی رسیده است. در یک دهه گذشته تلفن های هوشمند[18]به ابزاری بسیار کاربردی تبدیل شده اند و به صورت همگانی مورد استفاده قرار گرفته اند (سسیر، کراچر و باتاگلیا[19] ، 2015). استفاده از تلفن هوشمند می تواند دسترسی نوجوان را به اینترنت همه جا ممکن کند، استفاده از برنامه های متنوع مانند شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل [20]را ارائه دهد و فرصت های منحصر به فردی برای حفظ تماس نامحدود و خود به خود با دیگران فراهم کند (ساروار و سومرو[21]، 2013). به دلیل نقشی که سایت های شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر در زندگی نوجوانان ایفا می کنند، تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر زندگی و پیشرفت موضوع مهمی برای پژوهش های عصر ارتباطات می باشد (اوکافی و کلارک پیرسون[22]، 2011). استفاده از شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل در بین نوجوانان بسیار گسترده است به طوری که نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که 70٪ از نوجوانان اروپایی 14 تا 17 ساله از سایت های شبکه‌های اجتماعی استفاده می کنند (سیتسیکا، زاولا، چانیکیان، لافسون، یورداک، سوئن مارکس[23] و همکاران، 2014). شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل شامل پروفایل های شخصی کاربرانی است که از طریق متن و تصاویر خود با دیگران در ارتباط هستند و پروفایل سایر کاربران را مشاهده می کنند و نظر می دهند و نظرات دیگران را در مورد خود می خوانند. عکس های شخصی و ظاهر بدنی نقش مهمی در فعالیت های این شبکه‌های اجتماعی ایفا می کنند. بنابراین ، این سؤال را مطرح می شود که آیا شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل بر تصویر بدنی و مدیریت بدن در نوجوانان تأثیر می گذارند یا خیر ( تیگمن و اسلاتر[24]، 2013).
. ارائه مدل سیستماتیک بررسی پیشایند های رفتارهای پرخطر و مدیریت بدن در نوجوانان دارای اضطراب اجتماعی پژوهشی منحصر بفرد خواهد بود که تا کنون بررسی نشده است. محققان در بررسی همه جانبه پیامدها و پیشایتدهای اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل همواره به عوامل درون فردی و محیطی مؤثر بر آن پرداخته اند مطمئناً در هیچ پژوهشی امکان جمع آوری و تحلیل همه این متغیرها کنار هم وجود ندارد اما در پژوهش حاضر سعی بر آن شده که مجموعه ای از مهمترین این متغییرها در تعامل با یکدیگر در قالب مدل مفهومی زیر بررسی شوند.
نمودار1. مدل مفهومی پژوهش
روش
پژوهش حاضر همبستگی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر تهران بود که در سال تحصیلی 99- 1398 مشغول به تحصیل بودند، ملاک‌های ورود شرکت کنندگان در این پژوهش شامل تحصیل در مقطع متوسطه و نداشتن سابقه‌ی بیماری‌های جدی پزشکی و روانپزشکی مستلزم مصرف دارو بود که با کمک مشاور مدرسه و بررسی پرونده دانش‌آموزان انجام شد. ملاک خروج از این پژوهش داشتن اختلالات بارز جسمانی و روانی و تحت هرنوع درمان دارویی یا روانشناختی بودن و همچنین نارضایتی در اجرای پژوهش از اطرف دانش آموز بوده است. جهت آزمون مدل پیشنهادی و فرضیه‌های پژوهش، با در نظر گرفتن تعداد متغیرها جمعاً نمونه‌ای اولیه به حجم 800 نفر (با توجه به اینکه از بین آنها باید دانش آموزان مبتلا به اضطراب اجتماعی انتخاب می شدند و نیز با در نظر گرفتن افت آزمودنی‌ها، پرسشنامه‌های مخدوش و حذف داده‌های پرت) با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله ای[25]به این شکل که ابتدا از بین 4 جهت جغرافیایی شهر تهران یک مورد را به تصادف انتخاب کرده و سپس از بین مناطق آموزش و پرورش آن جهت یک منطقه را انتخاب و از بین دبیرستانهای دخترانه آن منطقه 3 مدرسه را انتخاب و دانش آموزان آن مدارس با پرسشنامه اضطراب اجتماعی مورد آزمون قرار گرفتند. از بین این عده تعداد300 نوجوانی که با استفاده از پرسشنامه اضطراب اجتماعی مبتلا به اضطراب اجتماعی تشخیص داده شدند (یک انحراف معیار بالاتر از میانگین نمونه اولیه) وارد پژوهش شدند. پس از تشریح اهداف پژوهش و پرکردن فرم رضایت نامه و اطمینان خاطر در خصوص محرمانه بودن اطلاعات، آزمودنی‌ها پرسشنامه ها را تکمیل کردند. با حذف پرسشنامه‌های ناقص و مخدوش، و همچنین حذف داده‌های پرت تک متغیری و چند متغیری، تعداد 254 پرسشنامه باقیمانده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میانگین و انحراف استاندارد سنی شرکت کنندگان در پژوهش به ترتیب برابر با 06/16 و 4/2 بود. پژوهش حاضر همبستگی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری بود. داده‌ها با استفاده از بسته نرم‌افزاری آماری برای علوم اجتماعی [26](SPSS) نسخه 23 و نرم افزار تحلیل ساختارهای گشتاوری [27](AMOS) نسخه 23 تحلیل شدند.
ابزارهای پژوهش
الف) پرسشنامه استاندارد اضطراب اجتماعی کانور، داویدسون، چرچیل، شروود، فائو، ویسلر [28]و همکاران (2000): این پرسشنامه 17 آیتم دارد و هدف آن سنجش میزان هراس اجتماعی و خرده مقیاس‌های آن، ترس (6 ماده) ، اجتناب (7ماده)،
و ناراحتی فیزیولوژیکی (4 ماده) است. این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت میباشد که از 1 تا 5 ( اصلا، 1؛ کم2؛ تا حدی، 3؛زیاد، 4؛ بسیار زیاد؛5)، نمره گذاری شده است.حداقل نمره کسب شده 17 و حداکثر نمره 85می باشد. سازندگان پایایی بازآزمایی این مقیاس در افراد مبتلا به هراس اجتماعی 78/0 تا 89/0 و همسانی درونی آن نیز در گروههای به هنجار برای کل مقیاس 94/0 گزارش کرده اند (کانور و همکاران، 2001). اعتبار و روایی این پرسشنامه در پژوهشهای مختلف مورد تایید قرار گرفته است (به نقل از بیانی، رنجبر، بیانی، 1391). مقدار ضریب آلفای کرونباخ در پژوهش بیانی و همکاران (1391) 96/0 به دست آمد و همچنین نیز روایی آن مورد تایید قرار گرفت. همچنین همسانی درونی پرسشنامه در پژوهش دمرچلی و همکاران (1396) با استفاده از آلفای کرونباخ 76/0 به دست آمد. در پژوهش حاضر پایایی این ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 84/0 بدست آمد.
ب) پرسشنامه اعتیاد به شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل خواجه احمدی،پولادی، بحرینی(1395): پرسشنامه اعتیاد به شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل در سال 1395 توسط خواجه احمدی، پولادی، بحرینی (1395)، با هدف سنجش اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایل با 23 گویه و ابعاد پرسشنامه در 4 عامل عملکردفردی، مدیریت زمان، خودکنترلی و روابط اجتماعی، طراحی و معرفی شده است. اولین نسخه پرسشنامه با 42 گویه طراحی و در فرایند روانسنجی طی انجام روایی محتوی 1 گویه حذف گردید.حداقل نمره 38 و حداکثر نمره 190می باشد. شاخص و نسبت روایی محتوی به ترتیب 95/0 و 86/0 .محاسبه شد. براساس تحلیل عامل اکتشافی تعداد گویه های پرسشنامه به 43 گویه تقلیل یافت، با توان پیشبینی 470/57 دسته بندی گردید. پایایی درونی با ضریب آلفای کرونباخ 92/0 محاسبه شد. در پژوهش حاضر پایایی این ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 91/0 بدست آمد.
ج) پرسشنامه استاندارد مدیریت بدن مدرسی(1393): پرسشنامه استاندارد مدیریت بدن مدرسی(1393) دارای 31 گویه و چهار مولفه می باشد. نمره گذاری این پرسشنامه بصورت طیف 5 گزینه ای لیکرت (از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم) می باشد. هر کدام از این مولفه ها دارای تعدادی گویه مربوط به خود می باشند مولفه های پرسشنامه عبارتند از 1- نگرش نسبت به آرایش 2-جراحیهای زیبایی 3-آرایش بدن 4-رویههای لاغری . حداقل نمره کل در این پرسشنامه 31 و حداکثر نمره کسب شده 155 می باشد. در پژوهش مدرسی(1393) به اعتبار قابل قبول در این پژوهش، ابتدا طی جلسات متعدد با کمک استاد راهنما به انتخاب معتبرترین شاخص های گردآوری شده از بین شاخص های حاضر در پرسش نامه های موجود و آزمون شده قبلی، اقدام نمودیم. علاوه برآن، تمامی گویه های استخراج شده در اختیار چند تن از اساتید و کارشناسان مرتبط با موضوع مورد مطالعه قرار گرفت. اشتراک نظر آنها بر گویه ها، مبنی بر معتبر بودن سنجه مورد نظر بود. همچنین ضریب آلفای کرونباخ برای هر یک از ابعاد بالاتر از 70/0 بود که نشان می دهد هماهنگی درونی گویه های این متغیرها در حدمطلوبی است. در پژوهش حاضر پایایی این ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 89/0 بدست آمد.
د) آزمون همدلی یا همنوایی لطفی (1372) : این پرسشنامه دارای 55 گویه است. شیوه نمره گذاری بر درجه‌بندی چهار‌گانه لیکرت صورت بندی شده است. برای محاسبه امتیاز کلی پرسشنامه، نمره همه گویه های پرسشنامه را با هم جمع کنید. دامنه امتیاز این پرسشنامه بین 0 تا 165 خواهد بود. هر چه امتیاز حاصل شده از این پرسشنامه بیشتر باشد، نشان دهنده میزان بیشتر همنوایی خواهد بود و بالعکس. حداقل نمره 55 و حداکثر نمره 165 می باشد. در تحقیق لطفی (1373) روایی صوری و محتوایی این ابزار توسط اساتید مورد تایید قرار گرفته و پایایی آن با روش آلفای کرانباخ مناسب گزارش شد. در پژوهش شمسایی و همکاران (1388) نیز اعتبار پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ 91/0 به دست آمد. خط برش این پرسشنامه 43/87 ، به این معنا که نمره کمتر از آن نشان دهنده عدم همنوایی و نمره های بیشتر از آن نشانه همنوایی کامل است. این خط برش این در پرسشنامه با استفاده از خطای معیار اندازه گیری و فاصله اطمینان محاسبه شده است. به این نحو که حد بالای فاصله اطمینان به عنوان نقطه برش در نظر گرفته می شود (کریمی، 1398 ). در پژوهش حاضر پایایی این ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 77/0 بدست آمد
یافته‌ها
جدول 1. شاخصهای توصیفی(میانگین،انحراف معیارو حداقل و حداکثر نمره) نمونه شرکت کننده در پژوهش حاضر،می باشد.
جدول 1. شاخصهای توصیفی و همبستگی متغیرها
|
شاخص مقیاس |
میانگین |
انحراف معیار |
کمترین نمره |
بیشترین نمره |
|
همنوایی با همسالان |
14/90 |
30/21 |
79 |
129 |
|
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل |
93/82 |
21/17 |
47 |
110 |
|
مدیریت بدن |
12/106 |
27/36 |
90 |
140 |
جدول 2. نتایج آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه بین متغییرهای پیش بین، میانجی و ملاک را نشان میدهد.
جدول 2. ماتریس همبستگی متغیر های پژوهش
|
متغیر
|
1 |
2 |
3 |
|
1.همنوایی با همسالان |
1 |
|
|
|
2.اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل |
28/0** |
1 |
|
|
3.مدیریت بدن |
22/0** |
28/0** |
1 |
P < 0/01 **
نتایج حاکی از آن است که تمام متغیرهای پژوهش، دارای همبستگی معنی داری هستند. قبل از تحلیل داده‌ها با استفاده از روش آماری مدلیابی معادلات ساختاری، ابتدا پیش فرض‌های بهنجاری چند متغیری، خطی بودن، هم خطی چندگانه و استقلال خطاها آزمون و تایید شدند. با توجه به رعایت این مفروضه‌ها میتوان برازندگی مدل پیشنهادی را بر اساس معیارهای برازندگی ارزیابی کرد. نمودار 1 ضرایب استاندارد مسیرها در الگوی پیشنهادی آزمون شده را بشرح زیرنشان میدهد.
نمودار 1.ضرایب استاندارد مسیر مدل پیشنهادی آزمون شده
جدول 3. ضرایب مسیر استاندارد مربوط به اثرهای مستقیم متغییرها در مدل پیشنهادی
|
مدل پیشنهادی |
||
|
مسیر |
β |
P |
|
همنوایی با همسالان ← اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل |
29/0 |
001/0 |
|
همنوایی با همسالان ← مدیریت بدن |
10/0 |
07/0 |
|
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل ← مدیریت بدن |
25/0 |
001/0 |
بر اساس ضرایب پارامتر استاندارد و سطح معناداری متناظر ارائه شده در جدول 3 مسیر مستقیم همنوایی به همسالان به مدیریت بدن در مدل پیشنهادی معنی‌دار نیست و از مدل حذف می‌شود. بر این اساس مدل اصلاح و برازندگی الگوی نهایی براساس معیارهای برازندگی ارزیابی گردید. الگوی ساختاری، مسیرها و ضرایب استاندارد آنها در مدل پیشنهادی مطابق جدول3 میباشد که از برازش مطلوبی برخوردار است.
جدول4. برازش الگوی نهایی آزمون شده براساس شاخصهای برازندگی
|
شاخصبرازندگی |
16χ2"> |
df |
16χ2df"> |
IFI |
TLI |
CFI |
NFI |
GFI |
RMSEA |
|
مدلنهایی |
26/10 |
9 |
14/1 |
98/0 |
99/0 |
98/0 |
98/0 |
99/0 |
02/0 |
نمودار 2. ضرایب استاندارد مسیرها را در الگو نهایی آزمون شده نشان میدهد.
نمودار 2.ضرایب استاندارد مسیر مدل نهایی آزمون شده
الگوی ساختاری، مسیرها و ضرایب استاندارد آنها در مدل نهایی پس از حذف مسیر همنوایی با همسالان به مدیریت بدن، مطابق جدول 5 میباشد.
جدول 5. ضرایب مسیر استاندارد مربوط به اثرهای مستقیم متغییرها در مدل نهایی
|
مدل پیشنهادی |
||
|
مسیر |
β |
P |
|
همنوایی با همسالان← اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل |
30/0 |
001/0 |
|
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل ← مدیریت بدن |
28/0 |
001/0 |
مطابق با جدول5. تمام مسیرهای باقیمانده در مدل نهایی معنی دار می‌باشند. به این صورت که بین همنوایی با همسالان با اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل رابطه مستقیم، مثبت و معنی دار وجود دارد (01/0 p ≤و 30/0= β ). رابطه مستقیم بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل و مدیریت بدن نیز مثبت و معنی دار است(01/0 p ≤و 28/0= β ). اما رابطه مستقیم بین همنوایی با همسالان و مدیریت بدن از نظر آماری معنی دار نبود.(05/0<P). در این پژوهش برای تعیین معنیداری رابطه غیر مستقیم متغییرها و بررسی نقش میانجیگری اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل، از آزمون بوت استرپ صدکی[29] و بوت استرپ سوداری تصحیح شده[30] استفاده شده‌است. جدول6. نتایج این آزمون را نشان میدهد. به این منظور ابتدا اثر کلی متغیر پیش بین به ملاک بدون حضور میانجی تعیین شد که نتایج نشان داد بین همنوایی با همسالان و مدیریت بدن، بدون حضور میانجی رابطه معنی دار وجود دارد.
جدول 6. آزمون میانجی گری از روش بوت استرپ
|
مسیر |
اثر کلی |
اثر غیر مستقیم |
اثر مستقیم |
نتیجه |
|
همنوایی با همسالان به مدیریت بدن از طریق اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل |
001/0 p = 22/0 = β |
001/0 p = 08/0= β |
07/0 p = 10/0 = β |
میانجی کامل |
اگر وقتی متغیر میانجی‌گر وارد مدل می‌شود، رابطهی مستقیم بین متغیر پیش بین و ملاک غیرمعنادار شود در این حالت متغیر مورد نظر، میانجی‌گرکامل است. اما اگر این رابطه در حضور متغیر میانجی‌گر هم‌چنان معنادار باقی بماند، نقش متغیر میانجی‌گر، جزئی[31] خواهد بود. مطابق با جدول 6. در مسیر غیر مستقیم، نشان داده‌شد که با حضور متغیر میانجی، رابطه همنوایی با همسالان با مدیریت بدن دیگر معنی دار نبود. این بدان معنی است که اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل تمام تاثیر همنوایی با همسالان بر مدیریت بدن را جذب و این رابطه را به طور کامل میانجی گری می کند.
بحث و نتیجه گیری
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه علی همنوایی با همسالان و مدیریت بدن با میانجی گری وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل در نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی، بوده است.مطابق با یافته های پژوهش حاضر مدل میانجی گری اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل در رابطه بین همنوایی با همسالان و مدیریت بدن در نوجوانان دارای اضطراب اجتماعی برازنده داده ها بود. به منظور بررسی نقش میانجیگری اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل مسیرهای مربوطه به تفکیک بررسی شد. نخستین مسیر، رابطه مستقیم همنوایی با همسالان با اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل بود. در خصوص مسیر اول نتایج با یافته‌های پژوهشهای پیشین همسو بود (وانگ و همکاران ،2017؛ چاون، 2018)، این یافته می تواند با توجه به اینکه نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی نسبت به سایر همتایان خود، بیشتر در معرض اعتیاد به تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی قرار دارند (تارگمن، هفنر، بازون، یهوشو و وینستن[32]، 2020؛ پور مودت و کجباف،1395)، تبیین کرد. در واقع نوجوانانی که اضطراب اجتماعی بالایی دارند به دلیل عدم توانایی در برقراری روابط اجتماعی در دنیای حقیقی بیشتر به شبکه‌های اجتماعی مجازی روی می آورند و این اضطراب سبب می شود نوجوان نتواند در فضای واقعی روابطی مطلوب بر قرار کند، لذا با پناه آوردن به تلفن همراه به دلیل همنوایی با همسالانی که تمایل دارند در دنیای واقعی با آنها در ارتباط باشند و عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی سعی در جبران روابط حقیقی ضعیف خود کرده و به تبع وابستگی و اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مجازی با تمایل بیشتر به همنوایی با همسالان در این نوجوانان بیشتر می شود.
مسیر دوم، مسیر مستقیم اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل به مدیریت بدن بود. در تبیین این رابطه، همسو با یافته‌های پیشین (ستسیکا و همکاران، 2014؛ بنت و همکاران، 2020)، می توان گفت، با توجه به اینکه نوجوانان مضطرب اجتماعی نسبت به سایرین وابستگی به تلفن همراه و شبکه‌های مجازی دارند و بر ویژگی های ظاهری و بدنی خود حساسیت بیشتری دارند، این حساسیت و مدیریت بدن از طریق برقراری روابط در فضاهای مجازی و مقایسه اندام و ظاهر فیزیکی خود با سایرین و به ویژه با افراد شاغل در صنعت مد، بیشتر شده و لذا با افزایش وابستگی نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل، سبب می شود نوجوانان تصور بدنی منفی تری نسبت به خود داشته و در نتیجه مدیریت بدن در این نوجوانان بیشتر می شود.
به منظور بررسی نقش میانجیگری اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل، با توجه به اینکه یکی از شروط بررسی نقش میانجی، معنی‌دار بودن رابطه مستقیم متغیر پیش بین به ملاک میباشد؛ نشان داده شد بین همنوایی با همسالان و مدیریت بدن بدون حضور متغیر میانجی در نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی رابطه مثبت و معنی دار بود. در تبیین این یافته، همسو با پژوهشهای قبلی (د-ورایس و همکاران ،2016) میتوان گفت همنوایی بالا با همسالان و مقایسه خود با آنها میتواند با توجه به اینکه یکی از منابع مهم حمایتی نوجوانان همسالان می باشند که در شکل گیری خود پنداره و تصور بدنی نوجوان نقش مهمی دارد، و از آنجایی که نوجوانان مضطرب اجتماعی به سبب ویژگی خود از چنین شبکه حمایتی محروم هستند و در نتیجه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به دنبال آن هستند، همنوایی با همسالان از طریق اعتیاد به شبکه‌های مجازی مبتنی بر موبایل سبب مدیریت و حساسیت بالای بدنی می شود. و به دلیل اهمیت بالایی که در عصر امروز استفاده از تلفن همراه برای نوجوانان دارد، مطابق با یافته های پژوهش حاضر این رابطه به صورت کامل میانجی گری شد. در تبیین نقش میانجیگری کامل اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل در رابطه همنوایی با همسالان با مدیریت بدن میتوان گفت، این رابطه نشان میدهد، در نوجوانان دارای اضطراب اجتماعی بالا نقش همسالان در مدیریت بدن تمام اثر خود را به واسطه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل می‌گذارد که این رابطه میانجی گری به دلیل استفاده فراگیر و در دسترس بودن گوشی های هوشمند برای اغلب دانش آموزان در سنین نوجوانی تبیین می شود.
از یافته های پژوهش حاضر می توان نتیجه گرفت با توجه به استفاده فراگیر از تلفن های هوشمند و عضویت نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل، لازم است با کنترل پیشایندهای اعتیاد به استفاده از آن، نوجوانان به کاربردهای موثر و مناسب تلفن های هوشمند آگاه شوند و از طریق آموزشهای بهداشت و سبک زندگی سالم خطرات انجام عملهای جراحی زیبایی بدون اندیکاسیون و نیز رژیم های لاغری افراطی برای نوجوانان توضیح داده شود تا پیامدهای منفی آن کاهش یابد. نتایج این پژوهش میتواند جهت آگاهی افزایی دانش آموزان، خانواده ها و متولیان آموزش و پرورش بکار رود و از نتایج آن در کمک به ارتقا سلامت جسمی و روانی نوجوانان در عصر تکنولوژی و فضای مجازی استفاده شود.
در پایان پژوهش‌گر ذکر این نکته را ضروری می‌داند که یافته های پژوهش حاضر لازم است در بافت محدودیت های آن تفسیر و تعمیم شود. اجرای پژوهش با استفاده صرف از ابزار خود گزارش‌دهی به جای مطالعه رفتار و وجود خلاء پژوهشهای انجام شده، یا حداقل گزارش شده در چهار چوب متغیرهای پژوهش و جامعه پژوهش که نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی بودند، از جمله این محدودیت‌ها بود که تعمیم و تفسیر نتایج را نیازمند احتیاط ویژه می‌نماید. انجام پژوهش های مکمل با روش های آزمایشی و علی- مقایسه ای به ویژه با کنترل جنس دانش‌آموزان، همچنین انجام پژوهش های طولی مانند بررسی پنل زمانی، در چهارچوب مدل یابی معادلات ساختاری در این زمینه پژوهشی، پیشنهاد می‌گردد.
گروه پژوهشی بر خود لازم می دانند تا از ریاست محترم اداره کل آموزش و پرورش استان تهران، مدیران مدارس و تمامی دانش آموزان عزیزی که نهایت همکاری را با محققین در فرایند اجرای پژوهش تشکر و قدردانی نمایند.
[1]. Adolescent
[2].Deighton, Lereya, Casey, Patalay, Humphrey, Wolpert
[3].Bhansali & Trivedi
[4].Social anxiety
[5].Alkozei , Cooper , Creswell
[6].American Psychiatric Association
[7].Mercer, Crocetti, Meeu & Branje
[8].Body image
[9] .Fisher
[10].Tiggeman & Slater
[12]. Bennett, Whisenhunt, Hudson, Wagner, Latner, Stefano,
[13]. Wang, Zhao, Wang, Xie, Wang, Lei
[14].Chun
[15]. De Vries, Peter, Graaf, Nikken
[16]. Peer-matching
[17]. Hartzler, Taylor, Park, Griffiths, Backonja, McDonald
[18]. Smart phones
[19]. Cecer, Corrocher & Battaglia
[20]. Mobile social networks
[21]. Sarwar & Soomro
[22].O’Keeffe and Clarke-Pearson
[23].Tsitsika, Tzavela, Janikian, lafsson, Iordache, Schoenmakers
[24]. Tiggemann, Slater,
[25]. Cluster random sampling
[26]. Statistical package for social scientists (SPSS)
[27]. Analysis of moment structures
[28]. Connor, Davidson, Churchill, Sherwood, Foa, Weisler
[29] Percentile bootstrap
[30] Bias-corrected bootstrap
[31] Partially
[32] Turgeman, Hefner, Bazon, Yehoshua & Weinstein
)