نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته روانشناسی تربیتی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 دانشیار، گروه روانشناسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 استاد، گروه روانشناسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
چکیده
مقدمه: ابعاد کلاسیک شهروندی (سیاسی، مدنی و اجتماعی)، در چهارچوب نظری مدرن در کنار ابعاد ضروری دیگری که معطوف به کلیت محیط و جامعه انسانی است، تحولی یکتا را در حوزه شهروندی و آموزش آن نمایان ساخته است. بر همین اساس و با توجه به اینکه مردم کشور ما آگاهی زیادی از حقوق و مسئولیتهای شهروندی خود نداشته و رعایت اخلاق شهروندی در سطح خوبی قرار ندارد، آموزش شهروندی و شناخت ابعاد آن یک ضرورت نوین است. هدف این پژوهش تدوین بسته جامع آموزش شهروندی بر اساس ابعاد نوین این پدیده بود.
روش: روش پژوهش تحلیل مضمون قیاسی پیشینه محور، بافت پژوهش متون علمی حوزه شهروندی نوین و آموزش آن و نمونه مطالعه نیز شامل 56 منبع علمی حوزه شهروندی مدرن بود. داده ها از طریق تحلیل شبکه مضامین، تحلیل گردید.
یافتهها: یافته های این پژوهش نشان داد که اجزاء و ساختار بسته جامع آموزش شهروندی، مشتمل بر فنون آموزشی متمرکز بر آموزش شهروندی سیاسی، مدنی، اجتماعی، توسعه پایدار، زیست محیطی، دیجیتال و رسانه میباشد. بسته جامع آموزش شهروندی در دوازده نشست نود دقیقهای طراحی شد. ضریب توافق تخصصی برای این بسته آموزشی 93/0 به دست آمد که نشان از کفایت این بسته بوده و به این ترتیب بسته ای جامع در زمینه شهروندی به دانش کاربردی و تربیتی ایران افزوده شد.
نتیجهگیری: به کارگیری این بسته آموزشی در دانشگاهها و نیز مراکز آموزشی، فرهنگسراها به رشد نگرشها و رفتارهای شهروندی افراد جامعه کمک کرده و باعث کاهش رفتارهای نامناسب و برخی مشکلات کنونی جامعه خواهد شد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Developing a Comprehensive Package of Citizenship Education based on the New Dimensions of this Phenomenon: A Qualitative Study
نویسندگان [English]
- elham irannezhad 1
- ali mehdad 2
- mohsen golparvar 3
1 PhD Studen, Department of psychology, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 Associate Professor, Department of psychology, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
3 Professor, Department of psychology, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
چکیده [English]
Introduction: Classical dimensions of citizenship (political, civil, and social), in the modern theoretical framework, in addition to the necessary dimensions aimed at the whole environment and human society, have shown a unique evolution in the field of citizenship and its education. Based on this and considering that people of our country do not know much about their citizenship rights and responsibilities and the observance of citizenship ethics is not at a good level, citizenship education and understanding its dimensions is a new necessity. The purpose was to compile a comprehensive package of citizenship education based on these new dimensions.
Method: The research method was comparative theme analysis based on literature, research context of scientific texts in modern citizenship and its education, and sample included 56 scientific sources. Data were analyzed through thematic network analysis.
Results: Findings showed that the components and structure of the comprehensive package of citizenship education include educational techniques focused on political, civil, social, sustainable development, environmental, digital, and media citizenship education. A comprehensive package of citizenship education was designed in twelve 90-minute sessions. The coefficient of expert agreement was 0.93, which shows the adequacy of this package. In this way, a comprehensive package in the field of citizenship was added to Iran's practical and educational knowledge.
Conclusion: The application of a comprehensive package of citizenship education in universities, as well as educational, and cultural centers, will help the development of citizenship attitudes and behaviors of people in the society and will reduce inappropriate behaviors and some of the current problems of the society.
کلیدواژه‌ها [English]
- package compilation
- education
- citizenship
- new dimensions
مقدمه
شهروندی یکی از سازههای اصلی سیستمهای سیاسی و اجتماعی مدرن است (قیان[1]، 2020). در فرهنگ لغت انگلیسی، واژه شهروندی به معنای القای رفتار اجتماعی مطلوب، با توجه به ارزشهای جامعهای است که در آن زندگی میکنیم تا شهروندان خوبی شکل بگیرند (القتاوته، الصالحی و الطاهیر[2]، 2019).از طرف دیگر شهروندی، نوعی قرارداد اجتماعی است که هدف اصلی آن افزایش رفاه و امنیت در سطح جامعه است و به این امر مهم میپردازد که افراد یک جامعه چگونه باید رفتار کنند (هانجنس و کمپ[3]، 2022) و مسئولیتپذیر (نسبت به خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته و همپنین نیازها و بهروزی دیگران) باشند (قاسمزادهعلیشاهی، پناهیقرداغلو و مینایی، 1400). شهروندی در نظریه کلاسیک مارشال[4] (1950، به نقل نیکوی-کتی[5]، 2023)، دارای سه بعد مدنی (حقوق مورد نیاز برای اعمال آزادی فردی مانند: آزادی اندیشه، ایمان، گفتار و حقوق مالکیت)؛ سیاسی (حقوق مورد نیاز برای مشارکت در اعمال قدرت سیاسی، مشارکت در نهادهای قدرت، انتخابات و رای دادن)؛ و اجتماعی (رفاه و امنیت اقتصادی، و میراث مشترک جامعه) است (نیکوی-کتی، 2023؛ قیان، 2020).
در قرن بیستویکم، شهروندی افزون بر دانش شهروندان از حقوق خود، حوزه تمایل برای فعالیت بهطور مستقل، به گونهای است که تصمیم و رفتار افراد جامعه بازتاب بایدهای اخلاقی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی باشد (القتاوته و همکاران، 2019). ابعاد شهروندی سیاسی، مدنی و اجتماعی که ریشه در نظریههای کلاسیک شهروندی دارند، در چهارچوب نظری مدرن، در کنار ابعاد ضروری دیگری که معطوف به کلیت محیط و جامعه انسانی است، تحولی یکتا را در حوزه شهروندی و آموزش آن نمایان ساخته است. این ابعاد شهروندی نوین، شامل شهروندی زیستمحیطی و توسعهپایدار مربوط به حقوق و مسئولیتهای شهروندان زمین است. شهروندی زیستمحیطی شامل مجموعهای از حقوق (مانند هوای پاک، آب پاک، حق زندگی) و وظایف (به عنوان مثال آلوده نکردن) است (کاو[6]، 2018). شهروندی محیطی به عنوان رفتارهای مسئولانه محیطزیستی شهروندانی است که در جامعه به عنوان عوامل تغییر و تحول در حوزه خصوصی و عمومی در مقیاس محلی، ملی و جهانی، با فعالیتهای جمعی و فردی، برای حل مسائل زیستمحیطی کنونی و پیشگیری از ایجاد مشکلات تازه، فعالیت میکنند. مشکلات زیستمحیطی نوین نیز شامل دستیابی به پایداری و همچنین ایجاد ارتباط سالم با طبیعت میباشد. شهروندی زیستمحیطی شامل اعمال حقوق و وظایف زیستمحیطی، و شناسایی عوامل ساختاری تخریب و مشکلات زیستمحیطی، افزایش خواست و شایستگیهای مشارکتکنندگان و با در نظر گرفتن عدالت درون و برون نسلی است (شبکه اروپایی شهروندی محیطزیست، 2018 به نقل از کاو، 2018). پیوند بین پایداری زیستمحیطی و توسعهپایدار شهری (هنرور، آقایاریهیر، علیزادهاقدام و محمدپور، 1400) به اهمیت بعد دیگر شهروندی اشاره دارد.
توسعهپایدار، توسعهای است که نیازهای کنونی را برآورده میکند، بدون این که توانایی نسلهای آینده را در برآوردن نیازهای خود به خطر اندازد. این مفهوم، حق زندگی در محیط طبیعی تخریب نشده را برای نسلهایی که هنوز متولد نشدهاند، نشان میدهد (فیکس، سمیتز و مولر[7]، 2022). گسترش ظرفیتهای بهکارگیری از فضای مجازی و رسانهها، ابعاد نوینی بهنام شهروندی دیجیتالی و رسانهای را در حوزه شهروندی مدرن و آموزش آن ایجاد کردهاست. با ظهور جامعه شبکهای و فضای اجتماعی مجازی، شکل، محتوا و کیفیت تعاملات انسانی و به دنبال آن کنشهای مدنی و سیاسی دچار تغییرات شگرفی شدهاند که مطالعه و تحلیل آنها مبتنی بر مبانی نظری پیشین، دشوار و یا ناممکن است (احمدی و مرادی، 1397). سرعت زیاد دگرگونیهای فناوری اطلاعات و ارتباطات به احتمال زیاد ادامه خواهد یافت و با توجه به آن، اهمیت شهروندی و امنیت در دنیای مجازی افزایش مییابد. شهروندی دیجیتال فرصتهای جدیدی را برای مشارکت مدنی و سیاسی، به ویژه از راه رسانههای اجتماعی و دیگر فناوریهای تعاملی فراهم میکند. این تحولات همچنین خطرات جدیدی، به ویژه در مورد حریم خصوصی و امنیت، ایجاد خواهند کرد (کیتینگ[8]، 2016).
بر اساس آنچه بیان شد، و با توجه به اینکه مردم ایران به طور نسبی آگاهی زیادی از حقوق و مسئولیتهای شهروندی خود نداشته و رعایت اخلاق شهروندی در سطح خوبی قرار ندارد (این امر به دلیل غفلت در آموزش شهروندی بوده که باعث فقر هویتی و محدودنگری جهانبینی افراد جامعه شده و آنان را دچار ضعفهای اساسی در هویت اجتماعی و مدنی و گرفتار نگرشهای ضد اجتماعی، خلافکاری، روحیه سرکشی و به دنبال آن آسیبهای اجتماعی کردهاست)، لذا تدوین وارایه بستههای آموزشی شهروندی نوین از ضرورتهای، امروز جامعه ما محسوب میشود. از طرف دیگر، در این سالها رفتارهای ضد شهروندی مانند اوباشگری جوانان، بههم زدن نظم شهری، رعایت نکردن قانون و مقررات، گذر نکردن از خطهای عابر پیاده، مزاحمت با موتور در سطح شهر، ریختن زباله، دیوارنویسی، حرفهای زشت، دعوا و بیاحترامیها، مصرف دخانیات در اماکن عمومی، تخریب محیطزیست (آتشزدن درختان، آلودگی رودخانهها با سم و از بین رفتن آبزیان با هدف صید ماهی) (بهرامی، تاجمزینانی و امیری، 1396) و مشکلاتی مانند بیتوجهی به سلامتی افراد، نبود حسمسولیت و همکاری بین مردم، بیتوجهی به حقوق دیگران، سد معبر، مصرف بیرویه انرژی، افزایش داشته است (آرایش و شیخی، 1399). همچنین پدیده نسبتا تازه حقوق فردی و جمعی در دنیای دیجیتال، هنوز برای بسیاری از افراد جامعه ما ناشناخته بوده و رفتارهای نامناسب فراوانی در زمینههای مرتبط با این حوزه به چشم میخورد. نکته با اهمیت در حوزه شهروندی مدرن، این است که چون درک افراد از حقوق و مسئولیتهای شهروندی میتواند، متفاوت و یا حتی متعارض باشد، برقراری چنین تعادلی نیازمند آموزش است. آموزش شهروندی تدارک فرصتهای کسب دانش و آگاهی، داشتن نگرش و تقویت توانمندیهایی است که فرد را در تعامل مؤثر با دیگر افراد جامعه، برای مشارکت در زندگی سیاسی و اجتماعی یاری میرساند (گرندوس-سنچز[9]، 2023). مسلماً هیچ شخصی خود به خود شهروند محسوب نخواهد شد و تنها در صورتی میتوان از وجود شهروند سخن گفت که فرد در یک پروسه زمانی، از راه آموزشهای رسمی و غیررسمی به شهروند تبدیل شدهباشد (گیسویت[10]، 2023). بهنظر میرسد آموزش شهروندی، فرایندی مربوط به تمام عمر است و افراد در تمام طول زندگی خود نیازمند آموزشهای متناسب با آن هستند (زورموند، گیورین، وندرپلوگ و ونریت[11]، 2023). گام اول برای آموزش شهروندی شناخت ابعاد آن میباشد. در پژوهشهای گذشته توافقی در مورد ابعاد شهروندی وجود نداشته و در بسیاری از این پژوهشها به ابعاد متفاوتی اشاره شدهاست. برای نمونه در پژوهش کاو (2018) به شهروندی سیاسی، مدنی، اجتماعی، زیستمحیطی و توسعهپایدار؛ در پژوهش احمدی، پوراحمد و حاتمینژاد (1392) به ابعاد سیاسی، مدنی و اجتماعی؛ در پژوهش السبیلا، الرقاد و ابوامیره[12] (2015)؛ منینگ[13] (2023)؛ ثامسون و هال[14] (2023) و بویکما، بویسه و رابن[15]، (2020) به بعد شهروندی فرهنگی؛ در پژوهش ثورنبرگ و اگاز[16] (2016) به بعد شهروندی اخلاقی؛ در پژوهش یمینی، تیبیتس و گورن[17] (2019) به شهروندی جهانی؛ در پژوهش ولاندرن، بولندر و کلیمنس[18] (2020) بعد شهروندی دیجیتال؛ و در پژوهش قیان (2020) به بعد رسانه و دیجیتال اشاره شدهاست. تنوع و پراکندگی ابعاد مورد اشاره ضرورت تدوین یک مدل جامع نظری و سپس بر مبنای آن تدوین یک بسته آموزشی مبتنی بر آن را برجسته میسازد. بر همین اساس هدف مطالعه حاضر تدوین بسته جامع آموزش شهروندی بر اساس ابعاد نوین این پدیده در نظر گرفتهشد.
روش
این پژوهش به روش تحلیل مضمون قیاسی و پیشینهمحور بر اساس رویکرد تحلیل شبکه مضامین آتراید-استرلینگ[19] (2001) به بررسی پیشینه پژوهش پرداخته و با توجه به هدف پژوهش، دادههای مرتبط با محتوا و ساختار بسته جامع آموزش شهروندی به صورت کتابخانهای و متن محور گردآوری شد. مراحل تحلیل مضمون قیاسی پیشینهمحور به شرح زیر انجام شد.
- در ابتدای کار شبکه مضامین، رابطهی مضامین پایه و مضامین سازمان دهنده با مضمون فراگیر رسم شد.
- با مرور متون تخصصی، ابعاد و جزئیات تشریحی و توضیحی ابعاد جامع شهروندی مدرن به عنوان مضامین فراگیر و سازمان دهنده گردآوریشد.
- مضامین پایه مربوط به هر مضمون سازماندهنده و سپس مضامین فراگیر مشخص شد.
- متناسب با هر یک از مضامین سازماندهنده و پایه، فنون و تکنیکهای آموزشی مورد نیاز برای ابعاد آموزش جامع شهروندی، مشخص شد.
- سپس از راه گروه متمرکز، بر اساس معیارهایی مانند فراگیری در پژوهشها، تناسب کاربردی و عملی با مضمون سازماندهنده و پایه، همچنین به کمک تشخیص تخصصی، فنون آموزشی مورد نیاز برای بسته جامع آموزش شهروندی نهایی شد.
6 . بسته جامع آموزش شهروندی تدوین شد.
بافت پژوهش و نمونه
جامعه آماری پژوهش، شامل همه متون حوزه شهروندی مدرن و آموزش آن بود. تعداد 450 مقاله، کتاب و کتابچه از میان 17300 مورد نتیجه جستجوی در گوگل اسکالر دانلود شد. حجم نمونه در بخش تدوین بسته جامع آموزش شهروندی، شامل 56 منبع اصلی نوشتاری، روش نمونهگیری هدفمند بر اساس پوشش فنون و روند آموزش جامع شهروندی و مبنای کفایت حجم نمونه، اشباع اطلاعاتی بود. همچنین بافت پژوهش در بخش تحلیل مضمون، برای ارزیابی تحلیل مضمون و بسته آموزشی تدوین شده، از نظر متخصصان حوزه شهروندی و آموزش آن استفاده شد. حجم نمونه پژوهش در پنل تخصصی شامل 6 متخصص در این حوزه بود که بهصورت هدفمند انتخاب شدند. مبنای انتخاب حجم نمونه کسب توافق 8/0 (چهار پنجم) بود.
ابزارهای پژوهش
الف) فرم ثبت نتایج تحلیل مضمون پیشینه محور: این فرم بر پایه شبکه مضامین آتراید-استرلینگ (2001) ساخته شده و اعتبار سودمندی آن در پژوهشهای مختلف گذشته مورد تأیید قرار گرفتهاست.
ب) فرم ارزیابی محتوای بسته جامع آموزش شهروندی توسط متخصصان: پس از ساختهشدن بسته آموزشی و پیش از آموزش مرحله پایلوت، فرم ارزیابی بسته جامع آموزش شهروندی از نظر ساختار، فرایند، محتوا و زمان اختصاص یافته به جلسات، در اختیار 6 متخصص در این زمینه قرار گرفت و امتیازهای داده شده برای محاسبه ضریب توافق بین داوران بهکار رفت.
روش اجرا
1) برای تدوین بسته جامع آموزش شهروندی، ابتدا مضامین پایه و سازماندهنده، همراه با شرح و توضیح کوتاهی از آنها استخراج شد.
2) سپس جدول تحلیل مضمون در اختیار 6 نفر از متخصصان آگاه به مسائل شهروندی و آموزش آن، قرار گرفت. پیشنهادهای اصلاحی این داوران در مورد مولفههای بسته آموزشی نهایی مورد توجه قرار گرفت و توافق بین ارزیابها محاسبه شد.
روش تجزیه و تحلیل
دادهها در گام نخست پژوهش (بخش کیفی)، با استفاده از تحلیل مضامین پیشینهمحور آتراید استرلینگ (2001)، با چهار گام شامل تعیین مضامین فراگیر، مضامین سازماندهنده، مضامین پایه و مصادیق توصیفی و عینی مضامین پایه به شیوه کیفی تجزیه و تحلیل شد. افزون بر آن، برای تعیین روایی محتوایی تحلیل شبکه مضامین از محاسبه نسبت روایی محتوایی[20] (CVR) استفاده خواهد شد.
یافته ها
برای تعیین ساختار و محتوای بسته جامع آموزش شهروندی، تحلیل مضمون پیشینهمحور، بر متون مرتبط انجام شد. مضمون فراگیر و مضامین سازماندهنده که مبنای پایه، تحلیل مضمون بر مبنای پیشینه نظری و پژوهشی هستند، شامل شهروندی سیاسی، شهروندی مدنی، شهروندی اجتماعی (شامل مبتنی بر رفتار قانون مدار و امنیت اخلاقی)، شهروندی زیستمحیطی، شهروندی مرتبط با توسعه پایدار، شهروندی مربتط با رسانه و شهروندی دیجیتال بودند. یافتههای تحلیل شبکه مضامین بر اساس رویکرد آتراید استرلینگ (2001) در شکل 1 و جدول 1 نمایش داده شدهاند.
نگاره 1. ابعاد شهروندی برپایه پیشینه پژوهش
پس از مشخص شدن گستره جزیی هر یک از مضامین سازماندهنده برای در نظر گرفته شدن در بسته جامع آموزش شهروندی که یافتههای آن در نگاره و جدول 1 نشان داده شدهاست، در یک بررسی تخصصی متمرکز توسط داوران مستقل، تناسب و ارتباط نظری و منطقی بین مضامین فراگیر، مضامین سازماندهنده و مضامین پایه موردبررسی قرار گرفت و مواردی که توافق هشتدهم و بالاتر برای آنها وجود داشت به همان ترتیب حفظ و آنهایی که توافق در مورد ارتباط بین مضامین فراگیر، مضامین سازماندهنده و مضامین پایه کمتر از هشتدهم بود بر پایه پشنهادات داوران، مورد بازنگری نهایی قرار گرفت. برای اطمینان یافتن از روایی محتوای نهایی تحلیل موضوعی (مضمون) انجام‌شده که یافتههای آن در جدول 1 دیده میشود، نسبت روایی محتوایی (CVR) محاسبه و برآورد تناسب بین مضامین پایه با مضامین سازماندهنده و فراگیر برای هفت مضمون سازماندهنده و مضامین پایه جزیی در جدول 2 ارائه‌شد.
جدول 1. یافتههای تحلیل شبکه مضامین بر اساس رویکرد آتراید استرلینگ (2001)
|
فراگیر |
مضمون |
||
|
سازماندهنده |
پایه |
||
|
1 |
2 |
||
|
شهروندی |
سیاسی |
دانش
|
شیوه عملکرد دولت (نهادها و فرایندها) (اتحادیه اروپا، 2017، ص 11 و 58؛ گیجسل، لدوکس، ریمرکن وتندام[21]، 2012، ص 6؛ گیرون[22]، 2012، ص 276) حقوق و مسئولیت و مشارکت ( اتحادیه اروپا، 2017، ص 11 و 58؛ بسکوپه، بنهوم، کاگس، کستیلو و میراندا[23]، 2013، ص 17) تهدیدها ( بسکوپه و همکاران، 2013، ص 17) |
|
مهارتها
|
تفکر سطح بالا و انتقادی (بسکوپه و همکاران، 2013 ص 18؛ گیرون، 2012، ص 276) ارتباطی (همان؛ همان ص 277 و 213) همکاری؛ ( بسکوپه و همکاران، 2013 ص 278) حل تعارض (تروینو، کاراسکو، کلسی و کندی[24]، 2021، ص 21) عمل دموکراتیک (تروینو و همکاران، 2021، ص 21) مشارکت در اداره (بسکوپه و همکاران، 2013، ص 18) پیروی از قانون ((تروینو و همکاران، 2021، ص 21؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 11) توانایی مطالبهگری (تروینو و همکاران، 2021، ص 21؛ بوثرید[25]، 1993، ص 47) |
||
|
ارزش ها |
پایندی (بنیاد بزوز[26]، 2017، ص 14) ترویج (بنیاد بزوز، 2017، ص 14) عمل به دموکراسی (بنیاد بزوز، 2017، ص 14؛ گیرون، 2012، ص 278) ارزشگذاری حاکمیت قانونی (گیرون، 2012، ص 278؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 58) دفاع (فلاورز و زلنی[27]، 2009، ص 205؛ بوثرید، 1993، ص 47) |
||
|
رفتار |
مشارکت (ژرمن[28]، 2019، ص 32، 34؛ بسکوپه و همکاران، 2013، ص 18) پیگیری (بسکوپه و همکاران، 2013، ص 21) |
||
|
مدنی |
دانش |
مفهومی و واقعی (ترنیپورتا، کبررا، روهر، لیو و ریوس [29]، 2015، ص 30) اصول ( گنزالز-سلمنکا، اگودلو و سلینس[30]، 2020، ص 1؛ اگنادیسول[31]، 2020، ص 1؛ جوآ، سا، هرنریکس و ردریگز[32]، 2022، ص 4؛ برت[33]، 2017؛ شولز، آینلی، فریلون، لسیتو و اگروستی[34]، 2016، ص 26؛ ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 30؛ فریدمن، فریلن و ملک[35]، 2011، ص2؛ ونپوک، وندنبیل و بروینینکس[36]، 2009، ص 5) تاریخی (ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 30) نهادها (ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 30) حقوق و مسئولیتها (شولز و همکاران، 2016، ص 46) استدلال (شولز و همکاران، 2016، ص 46) |
|
|
شایستگی (مهارت)ها |
مهارتهای تحلیلی (ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 34) مهارتهای ارتباطی (وزارت آموزش نیوزلند[37]، 2020، ص 15؛ ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 34) مهارتهای همزیستی (بسکوپه و همکاران، 2013، ص17) تعهد به خدمت (بوثرید، 1993، ص 47) مشارکت (شولز و همکاران، 2016، ص 24؛ ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 35) انگیزهها (ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 36؛ ادینگتن و امبروس[38]، 2010، ص 9) نگرشها (شولز و همکاران، 2016، ص 33 و 40) هویت (شولز و همکاران، 2016، ص 24؛ ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 35) کارآمدی (شولز و همکاران، 2016، ص 42؛ ترنیپورتا و همکاران، 2015، ص 36؛ ادینگتن و امبروس، 2010، ص 9) هنجارها و ارزش های دموکراتیک (شولز و همکاران، 2016، ص 36) ارتباطها ( شولز و همکاران، 2016، ص 30) |
||
|
اجتماعی |
دانش |
مشارکت (بروم[39]، 2020، ص2؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 53) حق و مسئولیت (سیمن[40]، 2021، ص 4؛ تندام، گیجسل، ریمرمن و لدوکس[41]، 2011، ص 2؛ باکمستر و توماس[42]، 2009، ص 10) تعامل اجتماعی و فرهنگی ( اتحادیه اروپا، 2017، ص 53؛ گیجسل و همکاران، 2012، ص 5؛ تندام و همکاران، 2011، ص 1) بهداشت و سلامت (اتحادیه اروپا، 2017، ص 53؛ باکمستر و توماس، 2009، ص 20) مشارکت اقتصادی (اتحادیه اروپا، 2017، ص 53) درک خود و جهان (ریچاردسون و میلویدو[43]، 2019، ص12) رفتار دموکراتیک و مسئولانه (گیجسل و همکاران، 2012، ص 5؛ تندام و همکاران، 2011، ص 2) |
|
|
شایستگی (مهارت)ها |
نگرش (به عمل دموکراتیک؛ رفتار مسئولانه اجتماعی؛ برخورد با درگیری ها؛ برخورد با تفاوت ها) (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 12؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 56؛ گیجسل و همکاران، 2012، ص5) فکر (به عمل دموکراتیک؛ رفتار مسئولانه اجتماعی؛ برخورد با درگیری ها؛ برخورد با تفاوت ها) (گبورس، گیجسل، آدمیرال، جرگنسن و تندام[44]، 2015، ص 4؛ تندام و همکاران، 2011، ص 6) رفتار فردی: (اقدام دموکراتیک؛ رفتار مسئولانه اجتماعی) (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص12؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 53؛ گبورس و همکاران، 2015، ص 4؛ تندام و همکاران، 2011، ص 1و 2؛ باکمستر و توماس، 2009، ص 20؛ بوثرید، 1993، ص 47) تعاملی (برخورد با درگیری ها؛ برخورد با تفاوت ها) (وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 9؛ نیوولینک و اوستدام[45]، 2021، ص 3؛ اتحادیه اروپا، 2017، ص 53، 55 و 75؛ گیجسل و همکاران، 2012، ص 5؛ تندام و همکاران، 2011 ص 2) |
||
|
زیستمحیط |
دانش |
مشارکت (تلسین، پاو، گلدمن و هنسمن[46]، 2021، ص 1؛ هالوگ[47] و همکاران، 2011، ص 17) ارتباط سالم (تلسین و همکاران، 2021، ص 1) درک اکوسیستم های طبیعی (هاجیچامبیس، پرسکوا-هاجیچمبی و جورجیو[48] ، 2022، ص 2؛ برت، 2017، ص 2؛ هالوگ و همکاران، 2011، ص 14) درک آثار زیست انسان (یوسلیزا[49] و همکاران، 2020، ص 5) درک آثار تغییرات اکولوژیک بر زندگی و سلامت انسان (هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 2؛ برت، 2017، ص 2) درک امکان کاهش تخریب و بازسازی (هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 2؛ برت، 2017، ص 2) |
|
|
شایستگی |
مهارت شناختی (ارزیابی؛ حلمسئله، تفکر انتقادی، برنامهریزی، بررسی شواهد، تجزیه و تحلیل، بیان و دفاع از دیدگاه) (هالوگ و همکاران، 2011، ص14-17) نگرش (حساسیت و توجه، تمایل به برعهده گرفتن مسئولیت، خودکارآمدی) (هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 2؛ هاجیچامبیس و هاجیپامبی[50]، 2020، ص 2؛ گیرون، 2012، ص 278؛ هالوگ و همکاران، 2011، ص 17) رفتار (مشارکت) (همکاری، رفتار مسئولانه، متقاعدسازی، عامل بودن) (هاجیپامبیس و همکاران، 2022، ص 4؛ یوسلیزا و همکاران، 2020، ص 4-6؛ هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 30؛ برت، 2017، ص 2؛ هالوگ و همکاران، 2011، ص 15-38) |
||
|
توسعه پایدار |
دانش |
محیطی (اکولوژیک و طبیعی، شهری و مصنوعی، سلامت و ایمنی) (جوآ و همکاران، 2022، ص 3؛ سدیتا، بلسی و یانگ[51]، 2022، ص 1؛ اگنادیسول، 2020، ص 3؛ گنزالز-سلمنکا و همکاران، 2020، ص 2؛ ثینوان[52]، 2018، ص 32) اقتصادی (فرصتها، چالشها) (اتحادیه اروپا، 2021، ص 17؛ اگنادیسول، 2020، ص 4؛ ثینوان، 2018، ص 33؛ جوآ و همکاران، 2022، ص 6؛ رندینل و بری[53]، 2000، ص 1) دانش در سطح فراملی (اتحادیه اروپا، 2021، ص 17؛ ثینوان، 2018، ص 33؛ جوآ و همکاران، 2022، ص6) اجتماعی (رفاه، حقوق، سلامت، فرهنگ، سیاست) (جوآ و همکاران، 2022، ص 4؛ سدیتا و همکاران، 2022، ص 1؛ هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 25؛ گنزالز-سلمنکا و همکاران، 2020، ص 2) محیطی (اکولوژیک و طبیعی، شهری و مصنوعی، سلامت و ایمنی) (جوآ و همکاران، 2022، ص 4؛ هاجیچامبیس و همکاران، 2022، ص 1؛ گنزالز-سلمنکا و همکاران، 2020، ص 2) |
|
|
شایستگی |
اقتصادی (تولید پایدار، مصرف پایدار، کاهش آثار محیطی) (سدیتا و همکاران، 2022، ص 1؛ اتحادیه اروپا، 2021، ص 8؛ جاوفر[54]، 2021، ص2؛ گنزالزسلمنکا و همکاران، 2020، ص 2؛ دین، لینسی، فیلدینگ و سمیث[55]، 2016، ص 1) اجتماعی (حقوق؛ شمول، پذیرش، گزینش، رفاه، سلامت، فرهنگ، سیاست، ارتباط) (سدیتا و همکاران، 2022، ص3؛ گنزالز-سلمنکا و همکاران، 2020، ص 2؛ اگنادیسول، 2020، ص 2) |
||
|
رسانه |
دانش |
سواد رسانهای (لوریسلا و همکاران، 2020، ص 2؛ اگواددگومز و پرزردریگز[56]، 2012، ص 3) تفکر سطح بالا و تفکر انتقادی (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 47) درک نقش رسانهها (وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 20؛ اگواددگومز و پرزردریگز، 2012، ص 3) دانش کاربرد (سکریک، ژو، گو و پنگ[57]، 2015، ص 36؛ اگواددگومز و پرزردریگز، 2012، ص 3؛ ویلسون، گریزل، توازن، آکیمپنگ و چونگ[58]، 2011، ص 16) |
|
|
شایستگی (مهارت) ها |
تجزیه و تحلیل (احمدی، عبدالملکی و خطیبزنجانی، 1401؛ لوریسلا، هرزینا و راب[59]، 2020، ص 2) پردازش (وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 9) ارزیابی (احمدی و همکاران، 1401؛ لوریسلا و همکاران، 2020، ص 2) تشخیص (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 47؛ وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 20) تصمیمگیری مستقل (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 47؛ وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 20) کاربرد (سکریک و همکاران، 2015، ص 36) مشارکت (سکریک و همکاران، 2015، ص 36) ارتباط (سکریک و همکاران، 2015، ص 36؛ اگواددگومز و پرزردریگز، 2012، ص 3) بیان خود (وزارت آموزش نیوزلند، 2020، ص 20؛ اگواددگومز و پرزردریگز، 2012، ص 3) زبان (توانایی تجزیه و تحلیل زبان رسانه) (فرومیگز[60]، 2006، ص 47) تولید (تشخیص هدف و آثار فرهنگی) (احمدی و همکاران، 1401؛ فرومیگز، 2006، ص 9) بازنمایی (تشخیص واقعیتها، گزینش، کلیشهها، تفسیرها و تعصب سازندگان) (فرومیگز، 2006، ص 28 و 49؛ بوثرید، 1993، ص 47) مخاطبان (هدفگذاری، گردش، تفاوتها، خطاب) (فرومیگز، 2006، ص50) |
||
|
دیجیتال |
دانش |
دانش بهکارگیری (کنی[61]، 2021، ص 12؛ گرمون[62]، 2020، ص 25) دانش محلی و جهانی (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 24) تفکر معطوف به فضای دیجیتال (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 24) فهم و احترام به خود و دیگران (گرمون، 2020، ص 25) درک مسایل مرتبط با سلامتی و بهزیستی (کنی، 2021، ص 17؛ گرمون، 2020، ص 24؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 14) درک تفاوتهای فرهنگی (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 12) محافظت از اطلاعات (کنی، 2021، ص 12-13) مدیریت خود (کنی، 2021، ص 12-13؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 14) توان تشخصیص درست از نادرست (کنی، 2021، ص 12-13؛ ریچاردسون، میلویدو و اشملزرید[63]، 2017، ص 112) استفاده از فرصتها (ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 12). حقوق و مسئولیتها (کنی، 2021، ص 13؛ ماهادیر، بهاردین و ایبرهیم[64]، 2021، ص 3؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 11؛ ریچاردسون و همکاران، 2017، ص 112) امنیت و حریم خصوصی (جیمز، وینستین و مندوزا[65]، 2021، ص 32؛ ماهادیر و همکاران، 2021، ص 2؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 14) خرید و مصرف (کنی، 2021، ص 12-13؛ جیمز و همکاران، 2021، ص 25) |
|
|
شایستگی (مهارت) ها |
آنلاین بودن (دسترسی، یادگیری و خلاقیت، سواد رسانهای و اطلاعاتی، داشتن تفکر انتقادی ابتکار، حلمسئله و کارآفرینی، سواد و شایستگی ریاضی، شایستگیهای پایه در علم و فناوری) (کنی، 2021، ص 5؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 13-46) شایستگی دیجیتال (جستجو، گزینش و ایجاد محتوا؛ مهارتهای شناختی سطح بالا) (ماهادیر و همکاران، 2021، ص 2؛ جیمز و همکاران، 2021، ص 48؛ گرمون، 2020، ص 11؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 13؛ ریچاردسون و همکاران، 2017، ص 108؛ چوی، گلسمن و کریستل[66]، 2017 ص 4؛ و ویلسون و همکاران، 2011، ص 41) بهزیستی آنلاین (اخلاق و همدلی، سلامت و بهزیستی، ارتباطات، توانایی بیان فرهنگی، توانایی برقرای ارتباط با زبان مادری و خارجی، شایستگی های های اجتماعی، عاطفی و مدنی) (کنی، 2021، ص 6؛ جیمز و همکاران، 2021، ص 13؛گرمون، 2020، ص 12؛ لوریسلا و همکاران، 2020؛ ولاندرن و همکاران، 2020 ص 1 ص 7؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 11-82؛ جونز و میچل[67]، 2015 ص 3) حقوق آنلاین (مشارکت فعال، حقوق و مسئولیتها، حریم خصوصی و امنیت، آگاهی مصرفکننده) (کنی، 2021، ص 14؛ جیمز و همکاران، 2021، ص 16؛ ماهادیر و همکاران، 2021، ص 2؛ گرمون، 2020، ص 12؛ ریچاردسون و میلویدو، 2019، ص 14؛ ریچاردسون و همکاران، 2017، ص 110؛ چوی و همکاران، 2017 ص 4) |
||
جدول2. نسبت روایی محتوایی روابط بین مضامین پایه به مضامین سازماندهنده و فراگیر
|
تم فراگیر |
میانگین روایی محتوایی (CVR) |
|
شهروندی سیاسی |
1 |
|
شهروندی مدنی |
1 |
|
شهروندی اجتماعی |
1 |
|
شهروندی زیستمحیطی |
1 |
|
شهروندی مرتبط با توسعهپایدار |
1 |
|
شهروندی مرتبط با رسانه |
1 |
|
شهروندی دیجیتال |
1 |
در گام بعدی براساس نظر کریپندورف[68](1378) فراوانی واحدهای معنایی بهعنوان متداولترین معیار برای برآورد زمان قابل اختصاص به هر یک از مضامین فراگیر، بهکار رفت. برای تصمیمگیری درباره شیوه تدوین و میزان تمرکز متناسب با مضامین فراگیر در بسته جامع آموزش شهروندی، ابتدا فراوانی و درصد فراوانی مضامین پایه مربوط به مضامین سازماندههنده هفتگانه محاسبه و رتبهدهی شدند. یافتههای این گام از بررسی در جدول 3 نمایش دادهشدهاست.
جدول 3. فراوانی و درصد فراوانی مضامین فراگیر حاصل از تحلیل مضمون قیاسی نظریهمحور
|
ردیف |
عنوان ابعاد |
فراوانی پایه(مفاهیم) |
درصد فراوانی |
درصد اختصاص یافته از زمان |
زمان (دقیقه) |
شمار نشستها |
|
1 |
شهروندی سیاسی |
20 |
87/10 |
10 |
100 |
2/1 |
|
2 |
شهروندی مدنی |
18 |
8/9 |
10 |
100 |
2/1 |
|
3 |
شهروندی اجتماعی |
19 |
32/10 |
10 |
100 |
2/1 |
|
4 |
شهروندی زیستمحیطی |
19 |
32/10 |
10 |
100 |
2/1 |
|
5 |
شهروندی مرتبط با توسعهپایدار |
37 |
1/20 |
20 |
210 |
4/2 |
|
6 |
شهروندی مرتبط با رسانه |
27 |
69/14 |
15 |
150 |
7/1 |
|
7 |
شهروندی دیجیتال |
44 |
9/23 |
25 |
260 |
5/2 |
|
8 |
کل |
184 |
100 |
|
12×90=1080 |
|
|
|
معرفی و مقدمات، پیشآزمون، پسآزمون |
60 |
6/0 |
|||
چنانکه در جدول 3 مشاهده میشود، براساس رتبهبندی مضامین پایه و در نظرگرفتن شمار مفاهیم مطرح شده مضامین برای آموزش شهروندی به شرح زیر است.
1) جایگاه نخست بعد دیجیتال (25 درصد).
2) جایگاه دوم بعد توسعهپایدار (20 درصد).
3) جایگاه سوم بعد رسانه (15 درصد).
4) جایگاه چهارم بعد سیاسی، مدنی، اجتماعی و زیستمحیطی (هر یک 10 درصد).
با توجه به فراوانی هر یک از ابعاد هفتگانه مورد نیاز در آموزش شهروندی، برای تعیین تفاوت معنادار بین فراوانی مضامین پایه مربوط به هر یک از مضامین سازماندهنده هفتگانه، آزمون خیدو (کایاسکور) انجام شد. یافتهها نشان داد تفاوت معناداری بین فراوانی مضامین پایه و مضامین سازماندهنده هفتگانه وجود دارد. به همین سبب میتوان برای تدوین بسته جامع آموزش شهروندی برای هر یک از ابعاد، شمار نشستها و زمان در نظر گرفته شده برای آموزش آنها را متناسب با درصد مضامین پایه در نظر گرفت. بر پایه 12 نشست 90 دقیقهای، شمار نشستهای اختصاص یافته به هر یک از ابعاد هفتگانه آموزش شهروندی در جدول 3 و 4 گزارش شدهاست.
چنانکه در جدول 4-3 مشاهده میشود، به بعد شهروندی دیجیتال (25 درصد)، شهروندی توسعهپایدار (20 درصد)، شهروندی رسانه (15 درصد) و شهروندی سیاسی، مدنی، اجتماعی و زیستمحیطی هر یک (10 درصد)، بهترتیب 5/2، 4/2، 7/1، 2/1 نشست اختصاص دادهشد. نکته دارای اهمیت در تدوین نهایی بسته جامع آموزش شهروندی، ترتیب نشستهای آموزشی برای هفت بعد مطرح شده میباشد. بر پایه نظر 6 داور و ارزیاب متخصص در مورد ترتیب نشستهای آموزش شهروندی، و با ضریب توافق 100 درصد، ترتیب نشستهای آموزشی به شرح جدول 4 در نظر گرفتهشد.
جدول 4. ماتریس اختصاص نشستهای آموزشی شهروندی برای هر یک از ابعاد هفتگانه
|
نشست |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
|||||||||||||||||||||||
|
سیاسی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
مدنی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
اجتماعی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
پایداری |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
زیستمحیط |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
دیجیتال |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
رسانه |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
توضیح مورد توافق داوران به این صورت بود که با توجه به اینکه شهروندی در یک جغرافیای سیاسی تعریف میشود و رعایت نظم و قانون و آگاهی از حقوق، مقدمه شهروندی است شهروندی سیاسی، باید در نشست یک آموزش دادهشود. به دنبال آن مشارکت و مفاهیم کلی مدنی هستند و سپس رفتار بین افراد و در سطوح اجتماع محلی باید مورد توجه قرار گیرد. پایداری موضوعی گسترده است که یکی از ابعاد آن به پایداری اکوسیستم و محیطزیست اشارهدارد که اگر ابتدا پایداری بحث شود و سپس اختصاصیتر به محیطزیست اشاره شود بهتر است. همچنین هر دو این موضوعات همچنان رابطه نزدیکی با زندگی شهری و اجتماع محلی دارد (پایداری به صلح و امنیت، پایداری اقتصادی و فرهنگی و محیط شهری و طبیعی زندگی، مرتبط است) در رتبه 4 و 5 قرار دادهشود. سپس بعد شهروندی دیجیتال که مفهومی گستردهاست و هر آنچه تا کنون در دنیای واقعی مورد توجه بوده اکنون در دنیای دیجیتال باید مد نظر باشد و مسائل جدید این بعد هم به آن افزوده شود به دنبال ابعاد گذشته مطرح شود. بعد رسانه که ارتباط نزدیکی با بخش سواد رسانه در بعد دیجیتال دارد پس از آن و به عنوان آخرین بعد آموزش دادهشود.
نیاز به یادآوری است که ابتدای نشست یک و پایان نشست دوازدهم برای انجام مقدمات و اجرای پیشآزمون و پسآزمون همراه با جمعبندی مطالب دوره آموزشی در نظر گرفتهشدهاست. بر اساس یافتههای نشان دادهشده در جدول 1 تا 4 و نگاره 1، پرسش یک پژوهش مبنی بر اینکه ساختار و اجزای بسته جامع آموزش شهروندی چگونه است؟ به این صورت پاسخ داده میشود که اجزاء و ساختار بسته جامع آموزش شهروندی، از فنون آموزشی متمرکز بر شهروندی سیاسی، مدنی، اجتماعی (هر یک 10 درصد)، شهروندی توسعه پایدار (20 درصد)، زیستمحیطی (10 درصد)، شهروندی دیجیتال (25 درصد) و شهروندی رسانه (15 درصد)، بهترتیب سه بعد نخست 2/1، 4/2، 2/1، 5/2، 7/1 نشست بود.
پاسخ به پرسش دوم پژوهش مبنی بر ایکه محتوای نهایی بسته جامع آموزشی شهروندی چگونه است؟ در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول 5. شرح نسشتهای آموزش شهروندی
|
نشست |
بعد |
شرح نشست |
|
یک |
سیاسی |
1) پس از پیش آزمون آشنایی اعضای گروه با یکدیگر و بیان قانونها و اصول حاکم بر گروه و دوره 2) آشنایی با چهارچوب آموزش و شمار نشستهای آموزشی 3) بیان اهمیت رازداری در ایجاد محیط امن برای گفتگوی آزاد و بیان باورها و ایدههای شخصی و گرفتن تعهد رازداری از اعضا 4) شروع آموزش با تعریف شهروندی و آموزش بعد سیاسی ü فن آموزشی حقوق، مسئولیتها و قوانین (متقاعدسازی، رای دادن، شناخت ارتباط بین حق و مسئولیت و قانون) ü فن آموزشی نقش قانون و پیروی از آن (هدف قانون و اهمیت رعایت قانون برای فرد و جامعه چیست) 5) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
دو |
سیاسی و مدنی |
1) بررسی تکلیف واگذار شده هفته گذشته و بیان احساس و فکرهای ایجاد شده در هنگام انجام تکلیف تکمیل آموزش بعد سیاسی آموزش شهروندی ü فن آموزشی اهمیت مشارکت سیاسی 2) بیان تعریفی از بعد مدنی آموزش شهروندی و آمادهسازی شرکتکنندگان برای ورود به آموزش این بعد 3) شروع آموزش بعد مدنی شهروندی ü فن آموزشی پروژه برنامهریزی (درک ساختارهای وابستگی متقابل در یک جامعه در طول دوره تغییر) ü فن آموزشی رویکردی ساختاریافته برای حلتعارض (یادگیری تکنیک حل تعارض) 4) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
سه |
مدنی و اجتماعی |
1) خوشآمدگویی و دریافت بازخوردی از احساس و پیامد تمرین نشست گذشته 2) تکمیل آموزش بعد مدنی آموزش شهروندی ü فن آموزشی بازی قایق (مفهوم ارزشها و شناسایی پیش داوریها) ü فن آموزشی سیستمهای ارزشی (ارزشهای مختلف منبع احتمالی تعارضاند) 3) جمعبندی آموزش بعد شهروندی مدنی و تعریف بعد شهروندی اجتماعی 4) شروع آموزش بعد اجتماعی آموزش شهروندی ü فن آموزشی بالن سواری (آموزش حقوق بشر و اهمیت آن در جامعه) ü فن آموزشی درست و غلط (تشویق برای داشتن یک نگرش انتقادی) 5) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
چهار |
اجتماعی و توسعهپایدار |
1) در مورد حقوق اجتماعی که کمبود آن را در زندگی خود حس کردهاند، و کلیشه‌های ذهنی که در رسانهها یافتهاند، گفتگوی کوتاهی انجام میشود. 2) تکمیل آموزش بعد اجتماعی شهروندی. ü فن آموزشی اولین برداشتها (آگاهی از تنوع برداشتها، تمرین گوش دادن فعال و احترام به دیگران) ü فن آموزشی پازل (تجربه رفتار ناعادلانه، اهمیت همبستگی و همکاری در غلبه بر بیعدالتی) 3) بیان تعریفی از بعد توسعهپایدار آموزش شهروندی و آمادهسازی شرکتکنندگان برای ورود به آموزش این بعد. 4) شروع آموزش بعد توسعهپایدار شهروندی. ü فن آموزشی مراقبت از جوامع خود (دفاع از آیندهای پایدارتر) 5) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
پنج |
توسعهپایدار |
1) دانشجویان نیازهای توسعهپایداری را که در جامعه و شهر خود پیدا کردند را به کلاس ارائه و در مورد آنها گفتگوی کوتاهی انجام میشود. 2) تکمیل آموزش بعد توسعهپایدار شهروندی. ü فن آموزشی شناسایی نیازها (شناخت 17 هدف توسعه پایدار و ارزیابی انتقادی نیازهای جامعه) ü فن آموزشی درک و شناخت انرژی مقرون به صرفه، قابل اطمینان، پایدار و مدرن ü فن آموزشی خرید و مصرف خوراکیها (کاهش دورریز و هزینههای مربوط به آنها و نقش و اهمیت آن در اقتصاد خانواده) 3) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
شش |
توسعهپایدار و محیطزیست |
1) بررسی تکلیف خواسته شده و بحث کوتاهی در مورد یافتهها و احساس و افکار ایجاد شده در اثر این تمرین. 2) ادامه آموزش بعد توسعهپایدار شهروندی. ü فن آموزشی ترویج صنعتی فراگیر و پایدار و تقویت نوآوری ü فن آموزشی ارزیابی مصرف آب ü فن آموزشی سبک زندگی اخلاقی 3) شروع آموزش شهروندی زیستمحیطی. ü فن آموزشی سبک زندگی اخلاقی 4) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
هفت |
محیطزیست |
1) بررسی تکلیف خواستهشده و بحث کوتاهی در مورد یافتهها و احساس و افکار ایجاد شده در اثر این تمرین. 2) ادامه آموزش بعد زیستمحیطی شهروندی. ü فن آموزشی مسایل زیست محیطی عمده و اهمیت آنها 3) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
هشت |
دیجیتال |
1) معرفی بعد دیجیتال شهروندی. 2) شروع آموزش بعد دیجیتال شهروندی. ü فن آموزشی قانون در دنیای آنلاین و خلاقیت ü فن آموزشی تفاوت حقوق و مسئولیتها 3) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
نهم |
دیجیتال |
1) ادامه آموزش بعد دیجیتال شهروندی. ü فن آموزشی ریسک استفاده از فناوری دیجیتال ü فن آموزشی حریم خصوصی ü فن آموزشی حفاظت شهرت آنلاین خود و دیگران ü فن آموزشی هویت واقعی در برابر هویت آنلاین 2) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
دهم |
دیجیتال ورسانه |
1) ادامه آموزش بعد دیجیتال شهروندی. ü فن آموزشی شرکت در بازار آنلاین ü فن آموزشی ریسک فناوریهای تازه، ردپای دیجیتال، ترفندهای تبلیعاتی، روابط آنلاین، حفظ سلامت ü فن آموزشی تحلیل محتوا و گزینش برای بازنشر 2) جمعبندی آموزش شهروندی دیجیتال و ارتباط دادن آن با بعد شهروندی رسانهای. 3) شروع آموزش بعد رسانهای شهروندی. ü فن آموزشی درک نقش و اهمیت رسانه 4) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
یازده |
رسانه |
1) ادمه آموزش بعد رسانهای شهروندی. ü فن آموزشی تکنیکهای بررسی درستی اطلاعات ü فن اموزشی کدهای خبری ü فن آموزشی بازنمایی ü فن آموزشی هدف تولید محتوا ü فن آموزشی فروش به جوانان 2) پایان نشست و دادن تمرین در خانه |
|
دوازده |
رسانه و پسآزمون |
1) ادامه آموزش بعد رسانهای شهروندی. ü فن آموزشی فروش به جوانان 2) جمعبندی و مرور آنچه در کل دوره آموزش دادهشدهاست. 3) پایان آموزشها و انجام پسآزمون. |
برای پاسخ به این پرسش که اعتبار تخصصی (مبتنی بر توافق داوران تخصصی) بسته جامع آموزشی شهروندی، در مورد ساختار، فرایند، محتوا و زمان اختصاص یافته به جلسات چگونه است؟ بسته ساخته شده در اختیار 6 متخصص در این زمینه قرار دادهشد. ضریب اعتبار بسته 93/0 بهدست آمده که نشان از کفایت بسته دارد. این بسته برای آموزش شهروندی به دانشجویان مناسب و کافی میباشد.
بحث و نتیجهگیری
یافتههای این پژوهش در پاسخ به این پرسش که ساختار و اجزای بسته جامع آموزش شهروندی چگونه است؟ به این صورت بود که اجزاء و ساختار بسته جامع آموزش شهروندی، از فنون آموزشی متمرکز بر شهروندی سیاسی، مدنی، اجتماعی (هر یک 10 درصد)، شهروندی توسعهپایدار (20 درصد)، زیستمحیطی (10 درصد)، شهروندی دیجیتال (25 درصد) و شهروندی رسانه (15 درصد)، بهترتیب سه بعد نخست 2/1، 4/2، 2/1، 5/2، 7/1 نشست میباشد.
اما در پژوهشهای دیگر به ابعاد متفاوت دیگری هم اشاره شدهبود. مانند شهروندی جهانی که در مقاله یمینی و همکاران (2019) به آن اشاره شدهاست. در پاسخ به این پرسش که چرا در ابعاد شهروندی این پژوهش قرار نگرفت باید توضیح دادهشود که در واقع شهروندی جهانی، شهروندی در همه ابعاد یافت شده اما در سطح فرا منطقهای و جهانی است و بعد جدید به حساب نمیآید. در سطح جهانی مشارکت سیاسی مشکل است اما دیگر ابعاد شهروندی در این سطح هم ممکن است. برای نمونه خرید نکردن از یک شرکت جهانی به دلیل نقض قوانین حقوق بشر اقدامی مدنی در این سطح بوده که بسیاری از شهروندان به آن اقدام میکنند. یا شهروندی زیستمحیطی، دیجیتال و رسانهای به راحتی از سطح ملی و منطقهای به سطح جهانی قابل گسترش است.
همچنین برخی پژوهشگران به بعد شهروندی فرهنگی اشاره کردهاند و آن را احساس وفاداری به یک فرهنگ خاص (جایی که هویت فرهنگی خود را پیدا میکند) و همدلی عاطفی با آن درنظر گرفتهاند. مهمترین جنبه بعد فرهنگی را علاقه و وابستگی به زبان دانستهاند (السبیلا و همکاران، 2015). همچنین توجه به میراث فرهنگی و ادبی را در این بعد در نظر گرفتهاند (منینگ، 2023). از نمودهای رفتار شهروندی مطرح شده در این بعد موارد زیر هستند: حفظ میراث فرهنگی و آشنایی شهروندان با مفاخر ملی و مذهبی و مکانهای تاریخی که در ابعاد اجتماعی و توسعه پایدار قرار دارند؛ تحصیل و کسب درجات علمی از راه قانونی و علمی، مراعات اخلاق علمی و پرهیز از سرقت ادبی (حاضری و خلیلی، 1393)، که در ابعاد اجتماعی و توسعهپایدار جای میگیرد؛ درک معنا و تحسین هنرهای زیبا مانند نقاشی، مجسم سازی، موسیقی، تئاتر، رقص و معماری، نورپردازی (ثامسون و هال، 2023) مربوط به ابعاد رسانه و اجتماعی میباشند؛ آزادی بیان و مذهب (بویکما و همکاران، 2020)، تلاش برای بهدست آوردن حقوق جنسیتی، تاسیس نهادهایی برای حمایت از گروههای اقلیت، درخواست برابری در دادخواهیها و حقوق مربوط به دیه، طلاق، برابری دستمزد (حاضری و خلیلی، 1393)، برخورد مناسب با مهمانهای داخلی و خارجی، از خود گذشتگی و فداکاری، تعصب نداشتن قومیتی، یادگیری زبان برای برقراری ارتباط، مقررات راهنمایی، نوعدوستی، امانتداری در نقل قول و دوری از شایعهسازی، دوری غیبت و تهمت، پرهیز از چاپلوسی، روشن صحبت کردن، درک اهمیت وجود توریست در رشد فرهنگی، اعتقاد به یادگیری تمام عمر (نیکنامی و مدانلو، 1387)، دانش از تاریخ (امینبیدختی و کشاورز، 1398) که در ابعاد مدنی و اجتماعی قرار میگیرند. همچنین همه این موارد میتواند شامل سطح ملی و منطقهای یا احساس تعلق به میراث فرهنگی انسانی باشد. گلبهاری و رجبلو (1399) به بعد شهروندی جنسیتی اشاره کرده که مربوط به هویتیابی در بعد اجتماعی شهروندی است. هر شهروند باید نقش اجتماعی خود را بدون توجه به جنسیت ایفا نمایند. همچنین از نظر مدنی هر فرد بدون توجه به جنسیت باید از حقوق انسانی برخوردار شود.
بعد دیگری که در پیشینه پژوهش به آن اشاره شده شهروندی اخلاقی میباشد که اصول آن (الف) به دیگران یا خود آسیب نرساندن، (ب) مطابق اصل (های) عدالت عمل کردن و (ج) آزادی دیگران را نقض نکردن، آگاهی از اصول اخلاقی هر موقعیت و پذیرش آنها و عمل و قضاوت بر اساس استدلال اخلاقی منطقی، بیطرفانه، عقلانی و عینی و عاری از تعصبات و احساسات ذهنی بیان شده (ثرنبرگ و آگاز، 2016) و نمودهای آن را مسئولیتپذیری، احسان، وفاداری، جوانمردی، مشارکت، ادب، درستکاری، امانتداری، احترام، انجام تعهدات (ثرنبرگ و آگاز، 2016)، مهربانی، صداقت، شجاعت (القتاونه و همکاران، 2019)، خیرخواهی، خویشتن داری یا اعتدال، عدالت، سخاوت، راستگویی، دوستی و قضاوت خوب (ثرنبرگ و آگاز، 2016)، وقتشناسی و دقت در صرف زمان (نیکنامی و مدانلو، 1387)، رعایت بایدهای عرف جامعهای که در ان ساکناند مانند حجاب و پوشش و احترام دانستهاند که مرتبط با دانستن اصول شهروندی در ابعاد گوناگون است. در واقع هر شهروند باید به صورت اخلاقی عمل کند و رفتار شهروندی همان رفتار اخلاقی در همه ابعاد میباشد و نمیتوان آن را بعدی جداگانه در نظر گرفت. اخلاق انسانی در همه ابعاد زندگی هر شهروند جاری است.
بسته جامع آموزش شهروندی در دوازده نشست نود دقیقهای طراحی و ساخته شد و اعتبار متخصصان برای آن 93/0 به دست آمد که نشان از کفایت این بسته بوده و به این ترتیب بستهای جامع در زمینه شهروندی به دانش کاربردی و تربیتی ایران شد. بهکارگیری این بسته آموزشی در دانشگاهها و نیز مراکز آموزشی، فرهنگسراها به رشد نگرشها و رفتارهای شهروندی مختلف افراد جامعه کمک کرده و باعث کاهش رفتارهای نامناسب افراد و برخی مشکلات کنونی جامعه خواهد شد.
پیشنهاد میگردد این بسته به صورت عملی آموزش داده شود و اثربخشی آن مورد ارزیابی قرار گیرد.
[1]. Qian
[2]. Al-Qatawneh, Alsalhi & Eltahir
[3]. Huntjens, & Kemp
[4]. Marshall
[5]. Neequaye-Kotey
[6]. Cao
[7]. Faecks, Smits & Möller
[8]. Keating
[9]. Granados-Sánchez
[10]. Gisewhite
[11]. Zuurmond, Guérin, vanderPloeg & vanRiet
[12]. Al-Sabeelah, Alraggad & Abou-Ameerh
[13]. Manning
[14]. Thomson & Hall
[15]. Buikema, Buyse.& Robben
[16]. Thornberg & Oguz
[17]. Yemini, Tibbitts & Goren
[18]. Vlaanderen, Bevelander and Kleemans
[19]. Attride-Stirling
[20]. Content Validity Ratio (CVR)
[21]. Geijsel, Ledoux, Reumerman & ten Dam
[22]. Girón
[23]. Bascopé, Bonhomme, Cox, Castillo and Miranda
[24]. Trevino, Carrasco, Claes and Kennedy
[25]. Boothriyd
[26]. Bezos Family Foundation
[27]. Flowers & Szelenyi
[28]. Germen
[29]. Torney-Purta, Cabrera, Roohr, Liu & Rios
[30]. González-Salamanca, Agudelo and Salinas
[31]. Egaña del Sol
[32]. João, Sá, Henriques and Rodrigues
[33]. Brett
[34]. Schulz, Ainley, Fraillon, Losito, Agrusti
[35]. Friedman, Fraillon and Malak
[36]. Van Poeck, Vandenabeele and Bruyninckx
[37]. Ministry of Education
[38]. Eddington and Ambrose
[39]. Broom
[40]. Seemann
[41]. Ten Dam, Geijsel, Reumerman & Ledoux
[42]. Buckmaster & Thomas
[43]. Richardson & Milovidov
[44]. Gebors, Geijsel, Admiraal, Jorgensen & Ten Dam
[45]. Nieuwelink & Oostdam
[46]. Telešienė, Pauw, Goldman and Hansmann
[47]. Hollweg
[48]. Hadjichambis, Paraskeva-Hadjichambi and Georgiou
[49]. Yusliza
[50]. Hadjichambis and Hadjichambi
[51]. Sedita, Blasi and Yang
[52]. Thinyane
[53]. Rondinell & Berry
[54]. Jaufar
[55]. Dean, Lindsay, Fielding & Smith
[56]. Aguaded-Gómez & Pérez-Rodríguez
[57]. Skoric, Zhu, Goh & Pang
[58]. Wilson, Grizzle, Tuazon, Akyempong and Cheung
[59]. Lauricella, Herdzina & Robb
[60]. Frau-Meigs
[61]. Koni
[62]. Grammon
[63]. Richardson, Milovidov and Schmalzried
[64]. Mahadir, Baharudin and Ibrahim
[65]. James, Weinstein & Mendoza
[66]. Choi, Glassman & Cristol
[67]. Jones, M. L. & Mitchell
[68]. Krippendorff
- احمدی، محمد؛ پوراحمد، احمد و حاتمینژاد، حسین (1392). بررسی تاثیر آگاهی شهروندی بر پاسخگویی و عملکرد سازمان زیباسازی برای بهبود منظر شهری. مظالعه موردی منطقه 6 کلانشهر تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 3(10)، 1-20.
- احمدی، منیژه، عبدالملکی، سعید و خطیبزنجانی، نازیلا. (1401). بررسی رابطه بین سواد رسانهای و اطلاعاتی معلمان و نگرش آنها به آموزش وبمحور با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در دوران کرونا. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی،49، 15-28.
- احمدی، یعقوب و مرادی، سالار (1397). سرمایه اجتماعی (آنلاین و آفلاین) و فرهنگ شهروندی. فصلنانه علوم اجتماعی، 27(81)، 101-133.
- امینبیدختی، علیاکبر؛ و کشاورز، یوسف (1398). آموزش صلح و شهروندی جهانی به کودکان و نقش آن در پیشگیری از خشونت. فصلنامه علمی مطالعات پیشگیری از جرم، 14(53)، 129-148.
- آرایش، منصور، و شیخی، محمدتقی (1399). بررسی رابطه اموزش شهروندی و توسعهپایدار شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل). مطالعات جامعه شناسی، 10(34)، 33-60.
- بهرامی، ولی؛ تاجمزینانی، علیاکبر و امیری، حسین (1396). تحلیل میزان عوامل مؤثر بر آگاهی از شهروندی در بین دانشآموزان (مورد مطالعه: شهرستان پلدختر). فصلنامه برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8(31)، 81-116.
- حاضری، علیمحمد و خلیلی، علی (1393). بررسی آموزش شهروندی در برنامه درسی آشکار نهاد آموزش رسمی ایران. فصلنامه جامعه شناسی نهادهای اجتماعی،1(3)، 131-149.
- قاسمزادهعلیشاهی، ابوالفضل، پناهیقرداغلو، محب، و مینایی، حامد. (1400). بررسی اثر جامعهپذیری سازمانی و سرمایه اجتماعی بر مسئولیتپذیری با نقش میانجی تعهد سازمانی. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 53-74.
- گل بهاری، ندا و رجبلو، علی (1399). بررسی آموزش شهروندی در کتب درسی تعلیمات اجتماعی مقاطع سوم تا نهم با تاکید بر ساختار جدید آموزشی 3-3-6. جامعهشناسی نهادهای اجتماعی، 7(15)، 324-297.
- نیکنامی، مصطفی و مدانلو، یاسمن (1387). تعیین مؤلفههای آموزش شهروندی در دوره راهنمایی تحصیلی جهت ارائه یک چارچوب نظری مناسب. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 2(1)، 137-164.
- هنرور، حسین، آقایاریهیر، توکل، علیزادهاقدام، محمدباقر، و محمدپور، ابراهیم. (1400). رابطه فردگرایی با تأثیرات زیستمحیطی مصرف در بین شهروندان ارومیهای. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 41، 59-78.
- Aguaded-Gómez, I., & Pérez-Rodríguez, A. M. (2012). Strategies for media literacy: Audiovisual skills and the
- Al-Qatawneh, S.S., Alsalhi, N.R., Eltahir, E. (2019). The Citizenship Values included in intermediate stage Arabic-language textbook and teachers’ awareness ofthem in the UAE: A case study. Heliyon 5, 1-11.
- Al-Sabeelah, M. A., Alraggad, E.A. F., & Abou-Ameerh A. O. (2015). The Dimensions of the Citizenship Concept among The Jordanian University Students. International Education Studies, 8(8), 87-102.
- Bascopé, M., Bonhomme, M., Cox, C., Castillo, G. C., and Miranda D. (2013). National Curricular Guidelines and Citizenship Education in Schools in Latin American Countries. Retrieved from: https://www.iea.nl/publications/keynotes/national-curricular-guidelines-and-citizenship-education-schools-latin
- Bezos Family Foundation. (2017). Digital Citizenship & Social and Emotional Learning: Navigating Life,s Digital Dilemmas. Retrieved from: https://www.commonsense.org/education/sites/default/files/tlr-blog/cse-digitalcitizenship-sel.pdf
- Boothriyd, B. H. Speaker of the House of Commons (1993). Education for Citizenship and the teaching of democracy in Schools. Qualifications and Curriculum Authority on behalf of the Citizenship Advisory Group. 88 p.
- Brett, P. (2017). Making Connections Between Civics and Citizenship and Education for Sustainability. In book: Peterson, A., and Tudball, L. (Eds). Civics and Citizenship Education in Australia: Challenges, Practices and International Perspectives, Chp: 10, pp.165-185.
- Broom, C. A. (2020). Citizenship and Social Studies Curricula in British Columbia, Canada: Contemporary Realities and Alternative Possibilities. In E. Delgado-Algarra, & J. Cuenca-López (Eds.), Handbook of Research on Citizenship and Heritage Education, 56-79. IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-7998-1978-3.ch004
- Buckmaster, L. and Thomas, M. (2009). Social inclusion and social citizenship: towards a truly inclusive society. Social Policy Section. Parliamentary Library (Australia).
- Buikema, R., Buyse, A. & Robben, C.G.M., A. (2020). Cultures, Citizenship and Human Rights. Routledge. New York. 268 P.
- Cao, B. (2018, Mar-Feb). Defining Environmental Citizenship. 1st European Joint Meeting, Lemessos, Cyprus.
- Choi, M., Glassman, M., Cristol, D. (2017). What is means to be a citizen in the internet age: Development of a reliable and valid digital citizenship scale. Computers & Education, 107, 100-112
- Dean, J. A. Lindsay, J., Fielding, S. K., & Smith, D.G. L. (2016). Fostering water sensitive citizenship – Community profiles of engagement in water-related issues. Environmental Science & Policy, 55, 238–247.
- Eddington, D. and Ambrose, K. (2010). Civics & Citizenship Education: Professional Learning Package. Department of Education, Employment and Workplace relations, Education Services Australia. 58 p. Education Study 2016 Assessment Framework. Springer International Publishing. Switzerland.
- Egaña del Sol, P. (2020). Education for Sustainable Development: Strategies and Key Issues. In book: Quality Education, 258-272. 1007/978-3-319-95870-5_3
- Faecks, B., Smits, M., & Möller, I. (2022). The Evolution of Sustainable Development in the Voluntary Carbon Market. MSc Thesis. Environmental Policy Group. Washington University.
- Flowers, N., Szelenyi, Z. (Ed.s) (2009). Compasito: Manual on human rights education for children (2nd). Council of Europe. Hungary. 308 p.
- Frau-Meigs, D. (ED.) (2006). Media education: a kit for teachers, students, parents and professionals.Paris. 185 p.
- Friedman, T., Fraillon, J., and Malak, M. (2011). Design and Implementation of the IEA Civic and Citizenship Education Study. Paper prepared for the Annual Meetings of the American Educational Research Association in New Orleans.
- Gebors, E., Geijsel, F., Admiraal, W., Jorgensen, T. & Ten Dam, G. (2015). Citizenship development of adolescents during the lower grades of secondary education. Journal of Adolescence, 45: 89-97.
- Geijsel, F., Ledoux, G., Reumerman, R., & ten Dam, G. (2012). Citizenship in young people's daily lives: differences in citizenship competences of adolescents in the Netherlands, Journal of Youth Studies, DOI:10.1080/13676261.2012.671932
- Germen, J. J. (2019). Democracy and Inequality: Political Engagement and Citizenship Education in Europe. Hoskins, Bryony. 239 p.
- Girón, M. A.L. (2012). Educating Good Citizens: A Case Study of Citizenship Education in Four Multicultural High School Classrooms in Ontario. PhD thesis. Faculty of Education, University of Ottawa. 379 p.
- Gisewhite, R.A. (2023). A whale of a time: engaging in a war of values for youth activism in science education. Cult Stud of Sci Educ. https://doi.org/10.1007/s11422-022-10140-5
- González-Salamanca, C. J., Agudelo, L. O., and Salinas, J. (2020). Key Competences, Education for Sustainable Development and Strategies for the Development of 21st Century Skills. A Systematic Literature Revie.
- Grammon, A. T. (2020). Comparing Digital Citizenship Perceptions of Online Students and Teachers. PhD Dissertation. Liberty University. 130 p
- Granados-Sánchez, J. (2023). Sustainable Global Citizenship: A Critical Realist Approach. Social Sciences, 12, 171. https://doi.org/ 10.3390/socsci12030171
- Hadjichambis, Ch. A., and Hadjichambi. P. D., (2020). Environmental Citizenship Questionnaire (ECQ): The Development and Validation of an Evaluation Instrument for Secondary School Students. Sustainability12(3), 821. https://doi.org/10.3390/su12030821
- Hadjichambis, Ch. A., Paraskeva-Hadjichambi, D., and Georgiou, Y. (2022). Evaluating a Novel Learning Intervention Grounded in the Education for Environmental Citizenship Pedagogical Approach: A Case Study from Cyprus. Sustainability, 14, 1398-1416.
- Hollweg, K. S., Taylor, J. R., Bybee, R. W., Marcinkowski, T. J., McBeth, W. C., & Zoido, P. (2011). Developing a framework for assessing environmental literacy. Washington, DC: North American Association for Environmental Education. P:122. Available at http://www.naaee.net.
- Huntjens, P., & Kemp, R. (2022). The Importance of a Natural Social Contract and Co-Evolutionary Governance for Sustainability Transitions. Sustainability, 14, 2976. https://doi.org/10.3390/ su14052976
- James, C., Weinstein, E., & Mendoza, K. (2021). Teaching digital citizens in today's world: Research and insights behind the Common-Sense K–12 Digital Citizenship Curriculum. (Version 2). San Francisco, CA: Common Sense Media. 72 p
- Jaufar, S. (2021). Shaping of sustainable citizenship among young people of Kulhudhuffushi, Maldives and Hamilton, New Zealand: context, conditions and experiences. Sustainable Earth, 4(1), 1-12
- João P., Sá, P., Henriques, H. M., and Rodrigues, A.V. (2022). Sustainable Development in Basic Education Sciences in Portugal—Perspective of Official Curriculum Documents. Sustainability, 14, 5651. https://doi.org/10.3390/su14095651
- Jones, M. L. & Mitchell, J. K. (2015). Defining and measuring youth digital citizenship. New media & society, 1-17. Retrieved from: https://doi.org/10.1007/978-3-030-75746-5
- Keating, A. (2016). Educating Tomorrow’s Citizens: What Role Can Schools Play? Foro de Educaciَn, 14(20), 35-47. doi: http://dx.doi.org/10.14516/fde.2016.014.020.004
- Kim, J. H. & Chung, Y. (2020). Factors affecting youth citizenship in accordance with socioeconomic background. Children and youth services Review, 111.
- Koni, A. (2021). Digital Citizenship- A Case Study of Children’s Online Experiences in One School. Master’s Thesis. Tampere University of Applied Sciences. 101 p.
- Lauricella, R. A., Herdzina, J. & Robb, M. (2020). Early childhood educators’ teaching of digital citizenship competencies. Computers & Education 158, 1-9.
- Mahadir, B. N., Baharudin, H. N., and Ibrahim, N. N. (2021). Digital citizenship skills among undergraduate students in Malaysia: A preliminary study. International Journal of Evaluation and Research in Education, 10(3), 835-544
- Manning, K. D. (2023). Citizenship and Education in Hong Kong: A Review of Contemporary Academic Literature. Journal of Current Chinese Affairs, 0(0). https://doi.org/10.1177/18681026221145406
- Ministry of Education, (2020). Civics and Citizenship Education: Teaching and Learning Guide. Cognition Education for the New Zealand Ministry of Education. Retrieved from: education.govt.nz. ISBN: 978-1-77669-880-6 (online PDF)
- Neequaye-Kotey, R.(2023). A comparative analysis of two cash transfer programmes on how they influence the citizenship rights of beneficiaries. Forum for Development Studies. DOI: 1080/08039410.2023.2177563
- Nieuwelink, H. & Oostdam, R. (2021): Time for citizenship in teacher training. Journal of Social Science Education 20 (3): 130-146.
- Qian, J. (2020). Urban citizenship. International Encyclopedia of Human Geography,2nd 14, 33-37.
- Richardson, J. & Milovidov, E. (2019). Digital Citizenship Education Handbook. Council of Europe. Strasbourg. 144 P.
- Richardson, J., Milovidov, E., and Schmalzried, M. (2017). Internet literacy handbook. Council of Europe. 147 p. Retrieved from: https://edoc.coe.int/en/internet/7515-internet-literacy-handbook.html
- Rondinell, A. D. & Berry, A. M. (2000). Environmental Citizenship in Multinational corpeorations: social responsibility and Sustainable Development. European Management Journal, 18(1), 70-84.
- Schulz, W., Ainley, J., Fraillon, J., Losito, B. Agrusti, G. (2016). IEA International Civic and Citizenship for the Next Generation a Global Perspective Using IEA ICCS 2016 Data. IEA Research for Education, 12, 238 p.
- Sedita, R. S., Blasi, S., and Yang, J. (2022). The cultural dimensions of sustainable development: A cross-country configurational analysis. Sustainable Development, 1-12. https://doi.org/10.1002/sd.2351
- Seemann, A. (2021). The Danish ‘ghetto initiatives and the changing nature of social citizenship, 2004–2018. Critical Social Policy, 41(4), 586–605.
- Skoric, M. M., Zhu, Q., Goh, D., & Pang, N. (2015). Social media and citizen engagement: A meta-analytic review. New Media & Society, 18(9), 1-40.
- Telešienė, A., Pauw, B. J., Goldman, D. and Hansmann, R. (2021). Evaluating an Educational Intervention Designed to Foster Environmental Citizenship among Undergraduate University Students. Sustainability13(15), 8219. https://doi.org/10.3390/su13158219
- Ten Dam, G., Geijsel, F., Reumerman, R. & Ledoux, G. (2011). Measuring Young People’s citizenship Competences. European Journal of Education, 46(3): 354-372.
- Thinyane, M. (2018). Engaging Citizens for Sustainable Development: A Data Perspective. United Nations University institude on Computing and Society (UNU-CS). 68 p.
- Thomson, P. & Hall, C. (2023). Schools and Cultural itizenship Arts Education for Life. Routledge. 178 p.
- Thornberg, R. & Oguz, E. (2016). Moral and citizenship educational goals in values education: a cross-cultural study of Swedish and Turkish student teachers’ preferences. Teaching and Teacher Education, 55, 110-121
- Torney-Purta, J., Cabrera, J. C., Roohr, K. C., Liu, O. L., & Rios, J. A. (2015). Assessing civic competency and engagement in higher education: Research background, frameworks, and directions for next-generation assessment (ETS RR–15-34). Princeton, NJ: Educational Testing Service. 121 P.
- Trevino, E., Carrasco, D., Claes, E., and Kennedy, J. K. (), (2021). Good Citizenship for the Next Generation a Global Perspective Using IEA ICCS 2016 Data. IEA Research for Education, 12. 238 p. Retrieved from: https://doi.org/10.1007/978-3-030-75746-5
- Van Poeck, K., Vandenabeele, J., and Bruyninckx, H. (2009). SUSTAINABLE CITIZENSHIP AND EDUCATION. June 2009. Conference: Conference Lifelong Learning Revisited: What Next? Stirling, Scotland.
- Vlaanderen, A., Bevelander, E. K., and Kleemans, M. (2020). Empowering digital citizenship: An anti-cyberbullying intervention to increase children’s intentions to intervene on behalf of the victim. Computers in Human behavior 112,
- Wilson, C., Grizzle, A., Tuazon, R., Akyempong, K., and Cheung, C.K. (2011). Media and Information Literacy Curriculum for Teachers. The United Nations Educatuin, Scientific and Cultural Orgazination 7, place de fontenoy, paris, france. 191 p.
- Yemini, M., Tibbitts, F. & Goren, H. (2019). Trends and caveats: Review of literature on global citizenship educalion in teacher training. Teaching and teacher education, 77, 77-89
- Yusliza, Y. M., Amirudin, A., Rahadi, A. R., Athirah, N.S. N.A, Ramayah, T., Muhammad, Z., Dal Mas, F., Massaro, M., Saputra, J., and Mokhlis, K.S. (2020). An Investigation of Pro-Environmental Behaviour and Sustainable Development in Malaysia. Sustainability, 12, 7083. Retrieved from: doi:10.3390/su12177083
- Zuurmond, A., Guérin, L., vanderPloeg, P. & vanRiet, D. (2023). Learning to question the status quo. Critical thinking, citizenship education and Bildung in vocational education. Journal of Vocational Education & Training. DOI: 10.1080/13636820.2023.2166573
)