مقدمه

سلامت[1] در طول سده‌ها از یک مفهوم انفرادی به یک هدف جهانی مبدل گشته و تحقق آن منوط به تأمین سطح مناسبی از کیفیت زندگی شده است (بلانکو و دیاز[2]، 2017). فقدان یا نقصان سلامت اعضای یک جامعه، از دیدگاه اجتماعی سبب ناتوانی افراد در ایفای نقش­های اجتماعی، اختلال در نظم اجتماعی و ناتوانی جامعه در دستیابی به سطح معینی می­شود (شربتیان، 1397). سلامت اجتماعی از اساسی­ترین معیارهای رفاه اجتماعی هر جامعه­ای است و در ارتقای کیفیت زندگی هر جامعه­ای مؤثر است و به نوعی بهزیستن و خوب نگریستن به زندگی و معیشت جمعی را برای فرد فراهم می­کند (قربانی، جهانی­زاده، میربد و امیدی، 1399). مفهوم سلامت اجتماعی[3]، به عنوان توانایی فرد در برقراری روابط معنادار با افراد دیگر و تعامل به روش­های سالم و مثبت تعریف می­شود (اسلام^[4]، 2019). نحوه برقراری ارتباط با افراد پیرامون خود، تطبیق با موقعیت­های مختلف اجتماعی و احساس تعلق­خاطر، همه به سلامت اجتماعی فرد کمک می­کند. همچنین سلامت اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه­های مهم سلامت نقش مهمی در حصول اطمینان از پویایی و کارآیی هر جامعه ایفا می­کند و یکی از معیارهای ارزیابی سلامت در جوامع مختلف به حساب می­آید (ووگت و داروس^[5]، 2017). این ویژگی اجتماعی در واقع مستلزم مشارکت اجتماعی، زندگی سازگار با افراد دیگر، ایجاد روابط مثبت با سایر افراد جامعه و داشتن روابط سالم است (بوس، بلومل، نیپس و بارنیگوسن^[6]، 2017). با این حال عوامل مختلفی وجود دارد که با سلامت اجتماعی افراد مرتبط بوده و می­تواند آن را پیش­بینی کند.

       از جمله عوامل مرتبط با سلامت اجتماعی دانشجویان می­توان به تاب­آوری[7] اشاره کرد. راتر (1987؛ به نقل از سپهوند و بیات، 1400) تاب­آوری را مکانیزمی حمایت­کننده تعریف کرده است که پاسخ فرد به موقعیت پرمخاطره را تعدیل می­کند. در واقع تاب­آوری، ویژگی شخصیتی است که شامل منابع درونی یا صفات توسعه یافته توسط یک فرد برای زنده­ ماندن در شرایط دشوار زندگی است و نشان می­دهد فرد چه میزان می­تواند با تغییر شرایط مقابله کند و در برخورد با مسائل راه­کارهای خلاقانه و جدید ارائه دهد(پنا، جونز، اورانجی، سیمیئو و مارکوئیز،^[8] 2018). مطالعات تحلیل عاملی چندی برای بررسی رابطه بین تاب‌آوری و پیامدهای سلامت روان (آویلا، لوچتی و لوچتی[9]، 2017) و شناسایی عوامل تعدیل‌کننده (هو، ژانگ و وانگ[10]، 2015) انجام شده و مشخص شده است که تاب­آوری روان­شناختی قویاً با سطوح آشفتگی روان­شناختی (ریس، برین، کوساک و هگنی[11]، 2015) مرتبط است.

     هو، زایئو، پنگ، کانگ و هی^[12] (2019) نیز به این نتیجه رسیدند که بین تاب­آوری و سلامت اجتماعی بیماران مبتلا به سرطان کبد رابطه مثبت معناداری وجود دارد. به عبارتی می­توان گفت، تاب‌آوری یکی از مهارت­های تفکر است که به توانایی­های فردی برای انطباق با محیط جدید، بکارگیری و تغییر استراتژی­ها، چالش­ها و راهکارها اشاره دارد (کویک، بوی، رین و کام فانگ­سو^[13]، 2013).

        از دیگر عوامل مرتبط با سلامت اجتماعی افراد، میزان حمایت اجتماعی ادراک شده[14] آن­ها است. حمایت اجتماعی^[15] را می­توان به­عنوان مجموعه­ی گسترده­ای از عوامل حمایتی (برای مثال، احساس تعلق داشتن، مورد عشق و علاقه قرار گرفتن) که به روابط اجتماعی با دیگران منجر می­شود، تعریف نمود (وانگ، من، لیولد-ایوانس، ما و جانسون^[16]، 2018). به عبارتی دیگر، حمایت اجتماعی، اشاره به سیستم حمایتی دارد که فرد کمک­های عاطفی، مالی، اجتماعی و شناختی را از محیط اطراف خود دریافت می­کند (کوماگیز و ساهین^[17]، 2017). حمایت اجتماعی به کاهش فشار روانشناختی در دوره­های بحران کمک می­کند و سلامت روان افراد را تحت تأثیر قرار می­دهد( پاک نهاد و مداحی، 1396). مطالعات نشان داده هرچه میزان حمایت اجتماعی بیشتر باشد افراد از لحاظ سلامت روان وضعیت بهتری دارند(ابراهیمی پرگو، عابدی و عریضی؛ 1392 و علیپور، صحرائیان، علی اکبری و حاجی آقابابایی، 1390؛ و حبیب­اللهی، بنی جمالی، سوداکر و صبحی قراملکی، 1397). گیلمور، ماچین، برونلو و جفرایس^[18] (2020) نیز در پژوهشی به بررسی رابطه حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی افراد پرداختند؛ نتایج نشان داد که رابطه معناداری بین حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی افراد وجود دارد. افراد بهره­مند از حمایت اجتماعی در مقایسه با افراد بی­بهره، از نظر سلامتی در شرایط مناسب­تری قرار می­گیرند و با بالارفتن آن، میزان سلامت روانی نیز افزایش و ابتلا به نشانه­ها و اختلالات بالینی جدی، کاهش می­یابد (میشرا، 2020؛ به نقل از امیدیان، اسماعیل­پور اشکفتکی، 1399). در تحقیق جمالی، نوروزی و طهماسبی (1393) دانشجویان برخوردار از حمایت اجتماعی بالا، در نشان دادن شایستگی­های تحصیلی و اجتماعی موفق­ترند و در نهایت از سلامت روان بهتری سود می­برند. درنتیجه سلامت روانی دانشجویان با افزایش ادراک آنان از میزان حمایت اجتماعی، وضعیت مطلوب­تری پیدا می­کند و با کاهش منابع حمایتی، سلامت روان آنها به خطر می­افتد(اباذری، لکزایی، جهانی، منصوری و صبوری؛ 1394).

         متغیر دیگری که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، خود‌دلسوزی بود. خود‌دلسوزی، شامل در ارتباط بودن با درد و رنج خود به جای اجتناب و یا قطع ارتباط با آن، ایجاد تمایل به رفع آن رنج و مهربانی­کردن با خود است و قضاوت­های غیرواقعی نسبت به درد، بی­کفایتی و شکست­ها را شامل می­گردد(پایرس، لاکردا و بالاردین^[19]، 2018). خود‌دلسوزی، توجه به خود با همان مهربانی، نگرانی و حمایتی که نسبت به یک دوست خوب نشان می­دهیم، است. هنگام مواجهه با کشمکش­های زندگی و یا مقابله با اشتباهات و نقص­ها، خود‌دلسوزی به جای قضاوت نابجا با مهربانی به این عوامل پاسخ می­دهد، به رسمیت شناختن این ناتکاملی بخشی از تجربه مشترک انسانی است(نف و گرمر^[20]، 2017). بنابراین خود‌دلسوزی شامل احساس تجربه رنج همراه با تمایل عمیق برای از بین بردن آن رنج می­باشد(گوئرتز، کلتنر و سیمون تورناس[21]، 2010). نف(2003) خود‌دلسوزی را به سه عامل خودمهربانی، اشتراکات انسانی و ذهن‌آگاهی تفکیک کرده است.  اصل خودمهربانی^[22]، اشاره به تمایل به حمایت و دلسوزی نسبت به خودمان به هنگام نقص­های شخصی به جای قضاوت کردن خود دارد؛ اشتراکات انسانی^[23]، بدین معناست که رنج­های شخصی خود را به عنوان تجارب مشترک انسانی در نظر بگیریم و تشخیص دهیم که عوامل خارجی همچون پیشینه­ی والدین ممکن است بر رفتارهای ما تأثیرگذار باشد. همچنین با پذیرش اینکه رنج­ها و دشواری­ها تنها به من محدود نیستند و نمی­توانند بر تمام شرایط زندگی کنترل داشته باشند، افراد شکست­ها و نقص­های خود را راحت‌تر پذیرفته و آن­ها را منحصر به خود نمی­دانند؛ و ذهن­آگاهی^[24]،  به معنای آگاه بودن از تجارب زمان حال به صورت واضح و متعادل است(لوپز، ساندرمن و شروورز^[25]، 2016).

      به طور کلی، خود‌دلسوزی سبب می­شود افراد هر یک از سیستم‌های منفی را به خوبی مدیریت کرده و مهارت­های خود را برای مقابله با مسائل و سازگاری بیشتر توسعه بخشد. خود‌دلسوزی با کاهش افکار منفی و تقویت افکار مثبت نقش مهمی در پیش­بینی سلامت اجتماعی دارد. موریس، اوتگارد و میسترز^[26](2019) در این زمینه بیان داشتند که رابطه مثبت و معناداری بین خود‌دلسوزی و سلامت اجتماعی نوجوانان وجود دارد. نتایج تحقیق سایروس^[27](2019) نیز بیانگر رابطه معنادار بین خود‌دلسوزی و سلامت اجتماعی افراد بود. در این زمینه، رابطه بین تاب­آوری، حمایت اجتماعی و خود‌دلسوزی با سلامت اجتماعی در پژوهش­های رایت^[28](2016)، مک­کری، پالمر و چیمیل^[29](2016) تأیید شده است. با توجه به مطالب گفته شده با اینکه ارتباط سلامت اجتماعی و عوامل مرتبط با آن در پژوهش­های دیگری مورد بررسی قرار گرفته است اما روابط مطرح شده از طریق متغیر میانجی از اهداف اصلی این پژوهش بود تا مشخص شود بین تاب­آوری و حمایت اجتماعی با سلامت اجتماعی  با نقش تعدیلی خوددلسوزی رابطه معنا دار وجود دارد. در واقع بر اساس خلأ موجود در پژوهش­ها، پژوهش حاضر در پی تعیین رابطه سلامت اجتماعی بر مبنای تاب­آوری و حمایت اجتماعی با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی است. مدل این پژوهش در شکل 1 نشان داده شده است.

روش

مطالعۀ حاضر بر مبنای طرح همبستگی است و از مطالعه پیش­بینی استفاده شد. از بین دانشجویان مشغول به تحصیل دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب در سال تحصیلی 1400-1399 به تعداد 6850 نفر، بر اساس جدول مورگان تعداد 364 نفر به روش نمونه‌گیری خوشه­ای انتخاب شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند. معیارهای ورود عبارت بود از:  1) دانشجوی در حال تحصیل باشند، 2) مایل به شرکت در پژوهش باشند؛ و 3) هیچگونه بیماری یا معلولیت شناخته­شده و ناتوان­کننده­ای در سابقه آنها گزارش نشده باشد. معیارهای خروج هم این بود که پرسشنامه­های تکمیل­شده ناقص باشد یا معیارهای ورود ذکر شده در مورد آنها صدق نکند. برای رعایت اصول اخلاقی در این مطالعه، ضمن بیان هدف کلی پژوهش و آزادی مشارکت در آن، به آزمودنی­ها از لحاظ محرمانه ­ماندن اطلاعات نیز اطمینان داده شد تا حداقل اصول اخلاقی اجرای پژوهش نیز در نظر گرفته شود. نتایج این پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS-23 جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و جهت آزمون مدل از نرم افزار  AMOS-21 استفاده گردید.  به طوری که در بخش توصیفی، فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار یافته­ها نمایش داده شد و در سطح استنباطی، ابتدا جهت بررسی پیش فرض نرمال بودن متغیرهای پژوهشی از آزمون کلموگرف-اسمیرنوف و آماره مردیا بر اساس فاصله ماهالانابیس استفاده گردید، سپس فرضیه­های پژوهش با استفاده از روش آماری تحلیل مسیر و با استفاده از نرم­افزار AMOS-21 مورد تحلیل قرار گرفت.

ابزارهای پژوهش

الف) مقیاس سلامت اجتماعی: این پرسشنامه توسط کییز و شاپیرو(2004) بر اساس مدل نظری او از سازه بهزیستی اجتماعی طراحی شده است که معمولاً به عنوان مقیاسی عمومی در روان شناسی سلامت اجتماعی جهت تعیین میزان بهزیستی اجتماعی به‌کار می‌رود. فرم کوتاه این پرسشنامه شامل 20 سؤال است و 5 زیر مقیاس (شکوفایی اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی و مشارکت اجتماعی) را سنجش می‌کند(ریموند و کار؛2004به نقل از صمدی و دلیر، 1399) پرسشنامه سلامت اجتماعی به‌صورت مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (از خیلی کم: 1 و خیلی زیاد: 5) پاسخ داده می‌شود. سؤالات(3، 5، 6، 7، 13، 14، 15، 17، 18، 19 و 20) به‌صورت معکوس نمره­گذاری می­شود و دامنه نمرات از 20 تا 100 است. فرزی، زردشتیان وعیدی پور(1394؛ به نقل از علی اکبری دهکردی و دهخدایی، 1399) در پژوهشی همسانی درونی مؤلفه های پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ را در مقیاس شکوفایی برابر 80/0، انسجام برابر با 79/0، یکپارچگی برابر با 75/0، پذیرش برابر با 78/0 و مشارکت برابر 72/0 گزارش دادند. شربتیان(1397) در بررسی پایایی و روایی پرسشنامه سلامت اجتماعی، بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، میزان آلفای کرونباخ در متغیر سلامت اجتماعی را برابر 90/0 به دست آورد. جوشن لو، نصرت آبادی و رستمی(1385؛ به نقل از قربانی، جهانی­زاده، میربد و امیدی، 1399) مطالعه­ای با عنوان بررسی ساختار عاملی مقیاس سلامت جامع، روایی و اعتبار پرسشنامه سلامت جامع کییز را با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استاندارد نمود و نشان داد که مدل پنج عاملی بهترین برازش از تبیین داده­های حاضر است. رستمی و همکاران ضریب آلفای کرونباخ پژوهش را بین 76/0 تا 89/0 گزارش نموده بودند. در پژوهش حاضر نیز آلفای کرونباخ 74/0 به­دست آمد.

ب) مقیاس خود‌دلسوزی: این پرسشنامه توسط نف(2003) تنظیم گردیده است و دارای 26 سؤال می‌باشد که به‌صورت مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای (از تقریباً هرگز: 1 تا تقریباً همیشه: 5) پاسخ داده می­شود. این مقیاس سه مؤلفه دو قطبی را در قالب 6 خرده مقیاس: خودمهربانی در مقابل خودقضاوتی (معکوس)، حس اشتراکات انسانی در مقابل انزوا (معکوس) و (توجه‌آگاهی) ذهن‌آگاهی در مقابل بیش‌همانندسازی (معکوس) اندازه­گیری می‌نماید. سؤالات (1، 2، 4، 6، 8، 11، 13، 16، 18، 20، 21، 24 و 25) به­صورت معکوس نمره­گذاری می­شوند. . دامنه نمرات این مقیاس بین 26 تا 130 است. نف(2003) ضرایب پایایی شش خرده مقیاس را 85/0 گزارش کرده است و ضریب پایایی کل آزمون از طریق بازآزمایی 93/0 گزارش شده است.  در پژوهش میکائیلی، آقاجانی، فایضی، رحمتی و سوری (1398) برای بررسی پایایی این ابزار ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس  0/88به دست آمد که بیانگر پایایی مطلوب پرسشنامه است و برای روایی این ابزار یک سؤال که معرف کل سؤالات است با نمره کل آزمون استفاده گردید، که مقدار آن 69/0 به­دست آمد. در پژوهشی دیگر تحت عنوان ویژگی­های مقیاس خود‌دلسوزی در بین دانشجویان، ضرایب پایایی شش خرده مقیاس را 89/0 گزارش شد و تحلیل عاملی این ابزار با استفاده از روش تحلیل مؤلفه­های اصلی و چرخش واریماکس در مجموع 11/75 درصد واریانس کل مقیاس را تبیین کرد(کرد، 1395). در مطالعه خسروی، صادقی و یابنده (1392) بر نمونه­ای به حجم 619 دانشجو، علاوه بر تأیید ساختار عاملی مقیاس در نمونه ایرانی، آلفای کرونباخ خرده مقیاس­ها به ترتیب برای مهربانی با خود(81/0)، قضاوت در مورد خود (79/0)، احساس مشترکات انسانی (84/0)، انزوا (85/0)، ذهن‌آگاهی (80/0)، فزون­همانندسازی (83/0) و نمره کل خوددلسوزی (76/0) به دست آمد. در بررسی پژوهش حاضر آلفای کرونباخ 78/0 به­دست آمد.

ج) پرسشنامه تاب آوری: پرسشنامه حاضر توسط کانر و دیویدسون (2003) طراحی گردید. این پرسشنامه 25 گویه دارد و در مقیاس لیکرت بین صفر (هرگز) و 5 (همیشه) نمره گذاری می­شود. دامنه نمره کلی آن بین 0 تا 100 است و هرچه نمره فرد بیشتر باشد، بیانگر تاب­آوری بیشتر است.این مقیاس در ایران توسط محمدی (1384) هنجاریابی شده است. دارای 5 عامل است.ماده های زیرمقیاس تصور از شایستگی فردی: 25، 24، 23، 17، 16، 12، 11، 10؛ زیر مقیاس اعتماد به غرایز فردی تحمل عاطفه منفی: 20، 19، 18، 15، 14، 7، 6؛ زیر مقیاس پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن: 8، 5، 4، 2، 1؛ زیر مقیاس کنترل 22، 21، 13 و زیر مقیاس تأثیرات معنوی: 9، 3 است. پرسشنامه تاب آوری اگرچه سطوح مختلف تاب‌آوری را می­سنجد، ولی یک نمره کل دارد. این پرسشنامه با ثبات درونی 89/0 روایی قابل قبولی را نشان داده است. نقطه برش آزمون 75 است. در پژوهشی که توسط سامانی جوکار و صحراگرد در بین دانشجویان صورت گرفت پایایی آن را 93/0 گزارش نمودند و روایی (به روش تحلیل عامل و روایی همگرا و واگرا) توسط سازندگان آزمون در گروه‌های مختلف عادی و در خطر احراز گردید (سامانی و همکاران 2006 .(نتایج مطالعه مقدماتی مربوط به ویژگی­های روانسنجی  این مقیاس، پایایی و روایی آن را تأیید نموده است (کانر و دیویدسون، 2003). علی پور (1394) با استفاده از روش آلفای کرونباخ، ضریب همسانی آن را 89/0 به دست آورد. در پژوهش محمدی ) 1384)  پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ 93/0  به دست آمده است. در پژوهش حاضر میزان آلفای کرونباخ 88/0  به­دست آمد.

د) پرسشنامه حمایت اجتماعی: این پرسشنامه توسط زیمت و همکاران^[30] (١٩٨٨) تهیه شد. این ابزار ١٢ گویه را شامل است که هر گویه در مقیاس 5 گزینه­ای لیکرت از نمره "1 برای کاملاً مخالفم تا 5 برای کاملاً موافقم" قرار دارد. این مقیاس در ایران توسط اسدی مجره (1390؛ به نقل از محمودپور، دهقانپور، ایجادی و یوسفی، 1399) ترجمه شده است. تمامی گویه‌ها به صورت مستقیم نمره گذاری می­شوند و پرسشنامه یک نمره کل کسب می­شود. دامنه نمرات بین 12 تا 60 است.نمرۀ کل مقیاس از جمع نمرات سؤالات به دست می­آید. کسب نمرة بالا نشان­دهنده ادراک بالای حمایت اجتماعی است. در پژوهش زیمت و همکاران (1988) پایایی مقیاس چند بُعدی حمایت اجتماعی ادراک شده به روش ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 88/0 و برای خرده مقیاس های، دیگران مهم، خانواده و دوستان به ترتیب 91/0، 87/0 و 85/0 گزارش شده است. همچنین پایایی این مقیاس به روش بازآزمایی  برای کل مقیاس 85/0 و برای خرده مقیاس های دیگران مهم، خانواده و دوستان به ترتیب 72/0، 85/0 و 75/0 گزارش شده است. مؤلفان این ابزار و محققان بسیاری (از جمله ادواردز[31]، 2004) از پایایی و روایی این ابزار حمایت کرده­اند. همچنین در پژوهش سلیمی، جوکار و نیک پور (1388) به منظور تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که برای سه بُعد ادراک حمایت اجتماعی از طرف خانواده، دوستان و افرد مهم زندگی 89/0، 86/0 و 82/0 گزارش شده است. افشاری (1386؛ به نقل از زمانی زارچی، صیادی و صفرپور، 1399) رابطه مثبت و معناداری میان نمرات این مقیاس و خرده مقیاس­های آن با رضایت از زندگی به­دست آورد که نشان­دهنده قابلیت اعتماد همگرا و واگرای این مقیاس است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ 87/0 به­دست آمد.

یافته­ها

یافته­های توصیفی نشان داد گروه بررسی شده از نظر سنی 4/23 افراد بین 20 تا 30 سال، 5/41 درصد بین 30 تا 40 سال، 9/26 درصد بین 40 تا 50 سال و 6/6 درصد افراد 50 سال و بیشتر بود. لازم به ذکر است 6/1 درصد افراد به این سؤال پاسخ ندادند. از نظر سطح تحصیلات نیز 8/3 درصد افراد دیپلم، 5/2 درصد افراد فوق دیپلم، 6/42 درصد لیسانس، 5/49 درصد فوق لیسانس و 4/1 درصد دکتری بودند. 3/0 درصد افراد نیز به این سؤال پاسخ ندادند. از نظر وضعیت تأهل هم، 1/32 درصد افراد مجرد و 5/66 درصد متأهل بودند. 4/1 درصد افراد نیز به این سؤال پاسخ ندادند. در ادامه و در جدول (1) شاخص­های توصیفی متغیرهای مورد پژوهش گزارش شده است.

جدول 1.  آمار توصیفی نمرات متغیرهای مورد پژوهش

   با توجه جدول 1، میانگین و انحراف معیار برای سلامت اجتماعی برابر با (83/8 ± 79/67)، برای خود‌دلسوزی (19/14± 76/80)،  برای تاب­آوری (94/12± 82/94) و برای حمایت اجتماعی (89/9± 84/39) محاسبه شده است. در ادامه به بررسی هدف پژوهش از طریق آزمون‌های استنباطی پرداخته می‌شود. در ابتدا به بررسی پیش‌فرض‌های این آزمون اشاره می‌شود.

جدول 2. نرمالیتی چندمتغیری بر اساس فاصله میهالانوبیس و توزیع مردیا

با توجه به میزان قدرمطلق حد بحرانی آماره مردیا از حد بحرانی 56/2 پایین­تر است، بنابراین توزیع چندمتغیری بر اساس آماره مردیا با اطمینان 95 درصد تأیید می­شود (05/0=p). همینطور آماره مردیا تمام متغیرهای مورد مطالعه کمتر از مقدار 96/1 محاسبه شده  است. بنابراین توزیع چندمتغیری بر اساس آماره مردیا در گروه آزمایش با اطمینان 99 درصد تأیید می­شود (01/0=p). همینطور نمودار پراکندگی نیز حاکی از نرمال بودن داده‌ها دارد. در جدول (3) همبستگی پیرسون بین متغیرهای وابسته پژوهش گزارش شده است. همانطور که مشاهده می­شود، بین تاب­آوری، حمایت اجتماعی و خود‌دلسوزی با سلامت اجتماعی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همبستگی سایر مؤلفه­ها با یکدیگر نیز در جدول (3) گزارش شده است.

جدول 3. آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای وابسته پژوهش

کلیه متغیرهای پیش­بین در مدل در نظر گرفته شده یعنی تاب­آوری، حمایت اجتماعی و خود‌دلسوزی در مجموع توانایی پیش­بینی 33/0 (05/0 > p) از واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی را داشته­است. همچنین متغیرهای پیش­بین یعنی تاب­آوری و حمایت اجتماعی توانایی پیش‌بینی 44/0 (01/0 > p) از واریانس متغیر میانجی یعنی خود‌دلسوزی را داشته است که این ضرایب هردو مثبت و مستقیم هستند. در ادامه به بررسی و ایجاد مدل بین متغیرها اشاره می‌شود.

جدول 4. خلاصه ضرایب کل و غیر مستقیم مدل اصلاح شده تاب­آوری و حمایت اجتماعی با سلامت اجتماعی با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی در دانشجویان

نتایج حاصل از برآورد مدل پژوهش نشان داد تاب­آوری به صورت کل (یعنی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم) و در حالت استاندارد به میزان 34/0 واحد (01/0<  p) و حمایت اجتماعی 27/0 واحد (05/0<  p) در تبیین واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی تأثیر مثبت دارد. همچنین نتایج برآورد استاندارد نشان داد تاب­آوری به صورت غیرمستقیم و در حالت استاندارد  به میزان 24/0 واحد (01/0<  p) و حمایت اجتماعی 04/0 واحد در تبیین واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی به صورت مثبت تأثیر دارد. بر این اساس بین تاب­آوری و حمایت اجتماعی با سلامت اجتماعی با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی در دانشجویان رابطه وجود دارد (05/0<  p). تاب­آوری بر سلامت اجتماعی اثر غیرمستقیم و کل دارد (01/0<  p) اما تاب­آوری بر سلامت اجتماعی اثر مستقیم ندارد و حمایت اجتماعی بر سلامت اجتماعی اثر غیرمستقیم، اثر مستقیم و اثر کل دارد (05/0<  p). در ادامه به بررسی نوع و نحوه رابطه بین متغیرهای وابسته پرداخته می‌شود.

جدول 5. خلاصه ضرایب مستقیم متغیرهای مورد بررسی

نتایج حاصل از برآورد مدل پژوهش نشان می‌‌دهد که تاب­آوری در تبیین واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی تأثیر مستقیم ندارد. همچنین حمایت اجتماعی در حالت استاندارد به میزان 23/0 واحد در تبیین واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی به صورت مثبت و مستقیم تأثیر دارد (05/0<  p). همینطور خود‌دلسوزی در حالت استاندارد به میزان 39/0 واحد در تبیین واریانس متغیر ملاک یعنی سلامت اجتماعی به صورت مثبت و مستقیم تأثیر دارند (01/0<  p). در نتیجه مدل به دست آمده از قرار زیر است.

نمودار 1. مدل استاندارد رابطه تاب­آوری و حمایت اجتماعی با سلامت اجتماعی با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی در دانشجویان

بحث و نتیجه­گیری

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه تاب­آوری و حمایت اجتماعی با سلامت اجتماعی با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی در دانشجویان دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب بود. نتایج نشان داد که تاب­آوری 34 درصد و حمایت اجتماعی 27 درصد از واریانس سلامت اجتماعی را به صورت مثبت پیش­بینی کرد. تاب­آوری با سلامت اجتماعی رابطه­ی مستقیم ندارد اما به‌صورت غیرمستقیم و با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی 24 درصد از واریانس سلامت اجتماعی را پیش­بینی کرد. حمایت اجتماعی با تبیین 23 درصدی، اثر مستقیم و  به صورت غیرمستقیم با نقش تعدیلی خود‌دلسوزی 4 درصد در تبیین واریانس سلامت اجتماعی به صورت مثبت تأثیر داشت. خود‌دلسوزی نیز 39 درصد از واریانس سلامت اجتماعی را پیش­بینی کرد.

نتایج به دست آمده با پژوهش‌های گیلمور، ماچین، برونلو و جفرایس (2020)؛ موریس و همکاران (2019)، سایروس (2019)، رایت (2016)، مک­کری، پالمر و چیمیل (2016)؛ وطن دوست، باقریان و شکری (1398)، اباذری و همکاران (1394)؛ ابراهیمی­پرگو، عابدی و عریضی(1392) همسو است.

      در تبیین نتایج  آمده  به­دست می‌توان گفت با توجه به اینکه حمایت اجتماعی مجموعه‌ای از رفتارهای عمومی و اختصاصی است، سبب تعدیل فشارهای روانی وارده بر فرد می­شود و تحقیقات نشان داده است، این مقوله بر سلامت روانی، اجتماعی و جسمی افراد اثر می­گذارد(شاهینی و ثناگو، 1392). حمایت اجتماعی می­تواند به عنوان یک حمایت متمرکز بر مسئله (دریافت اطلاعات ملموس که به حل مسئله کمک می­کند) و تمرکز احساسات، بر استراتژی مقابله­ای (تنظیم پاسخ­های عاطفی ناشی از رویدادهای استرس­زا) عمل کند(بانگرتر^[32]، 2014) و نقش بسزایی در سلامت اجتماعی افراد داشته باشد. حمایت اجتماعی مانند یک ضربه گیر در مقابل استرس عمل می‌نماید و به عنوان یک منبع محافظتی در نظر گرفته می‌­شود که مردم را قادر به مقابله با استرس، اضطراب و افسردگی می‌کند و موجب تعادل احساسی می‌­شود(جوادی علمی و اسدزاده، 1399). وقتی افراد می­دانند از طرف اجتماع خود حمایت می­شوند، احساس خشنودی بیشتری دارند. بدیهی است که همه انسان­ها در هنگام مشکلات به حمایت اطرافیان و دوستان خود نیاز دارند تا احساس امنیت کنند؛ در واقع حمایت اجتماعی با واکسینه کردن افراد علیه تجربه­ی فشارزاها قبل از اینکه رخ دهند، فشار روانی را کاهش و سازگاری را افزایش می­دهد. دریافت میزان حمایت اجتماعی ادراک شده به عنوان یک منبع مقابله_­ای قدرتمند بیرونی محسوب می­گردد که نقشی مؤثر بر سلامت روانی داشته و موجب افزایش سازگاری این افراد می­شود(صدری دمیرچی، فیاضی و محمدی؛ 1395). سلامت اجتماعی، افراد را در سه قسمت سلامت عمومی، بیماری­های روانی و بهزیستی تحت تأثیر قرار می­دهد و به راحتی سلامت روانی و فیزیکی افراد را بهبود بخشیده، افسردگی، اضطراب و احساس تنهایی را کاهش داده و از این طریق سلامت اجتماعی افراد را تقویت نماید(گیلمور و همکاران^[33]، 2020).

      همچنین دانشجویان دارای تاب­آوری نیز برای مقابله با استرسورهایی که دائماً در اجتماع دارای تغییر هستند بهتر از دیگر افراد عمل می­کنند و در مقابل پذیرش تجربیات جدید و نیازهای در حال تغییر آماده هستند(کوهن^[34]، 2017). هو، زایئو، پنگ، کانگ و هی^[35] (2018) در پژوهشی بر روی 289 نفر نشان دادند بین تاب­آوری و سلامت اجتماعی رابطه مثبت معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل­های میانجی نیز نشان داد وجود تاب­آوری در افراد، منجر به کاهش اضطراب و افسردگی آنها در مواجه با مشکلات شده و از این طریق میزان سلامت اجتماعی آنها را افزایش می­دهد.

   در تبیین نقش تعدیلی خوددلسوزی در رابطه بین حمایت اجتماعی و تاب آوری با سلامت اجتماعی بایستس عنوان نمود هیچ انسانی در گذر زندگی از آسیب‌پذیری روانی مصونیت ندارد. عوامل استرس­زای شدید که معمولاً غیر قابل پیش­بینی‌اند تهدیدکننده سلامت روانی می­باشند و انسان­ها در شرایط استرس­زای مشابه واکنش یکسانی نشان نمی­دهند که یکی از دلایل این واکنش­های متفاوت مفهوم خود‌دلسوزی است. این مؤلفه توجه به خود یا همان مهربانی، نگرانی و حمایتی که نسبت به یک دوست خوب نشان می­دهیم، است. هنگام مواجهه با چالش­های زندگی و یا مقابله با اشتباهات و نقص­ها، خود‌دلسوزی به جای قضاوت نابجا با مهربانی به این عوامل پاسخ می­دهد(نف و گرمر^[36]، 2017). خود‌دلسوزی در افراد با تقویت خودمهربانی، انسانیت مشترک، هوشیاری و کاهش خودقضاوتی و انزوای بیش از حد می­تواند سلامت اجتماعی را افزایش دهد(موریس و همکاران^[37] (2019). بسیاری از انسان­ها که در معرض آسیب قرار گرفته‌اند می‌توانند به سلامت از آن بگذرند و حتی به سلامت اجتماعی بیش از پیش دست یابند. بر این اساس خود‌دلسوزی یک کمک دوجانبه است که موجب خلق تصور مثبت از خود، پذیرش خود، امیدواری، احساس عشق و رضایت­مندی می­گردد. همچنین می‌توان گفت که مؤلفه­ی مهربانی با خود موجب می­شود که فرد در مواجهه با مشکلات اجتماعی غیر قابل اجتناب زندگی اجتماعی که می­تواند سلامت اجتماعی را کاهش دهد به جای قضاوت نسبت به خود، خودانتقادی، احساس شرم و یا احساس گناه سعی کند خود را تسلی دهد. بنابراین خود‌دلسوزی شامل احساس تجربه رنج همراه با تمایل عمیق برای از بین بردن آن رنج می­باشد (گوئرتز، کلتنر و سیمون تورناس^[38]، 2010).

     همچنین خود‌دلسوزی به افراد کمک خواهد کرد که خود را جدای از دیگران، و مشکلاتشان را فراتر از دیگران در نظر نگیرند. به رسمیت شناختن اشتراکات انسانی معنای خود بودن را اصلاح می­کند. هنگامی که ما خود را برای ناکافی بودن خود محکوم می­کنیم، فرض می­کنیم که در واقع یک نهاد جداگانه و به وضوح محدود به نام «من» وجود دارد که می­تواند به خاطر ناکامی­های مشخص، متهم شود. ما همیشه در لحظه موجود هستیم و طیف وسیعی از پاسخ­های رفتاری ما توسط پیشینه فردی ما شکل می­گیرد(نف و گرمر ، 2017). اگر رنج­های شخصی خود را به عنوان تجارب مشترک انسانی در نظر بگیریم و تشخیص دهیم که عوامل خارجی همچون پیشینه­ی والدین ممکن است بر رفتارهای ما تأثیرگذار باشد. با پذیرش اینکه رنج­ها و دشواری­ها تنها به من محدود نیستند و نمی­توانند بر تمام شرایط زندگی کنترل داشته باشند، افراد شکست­ها و نقص­های خود را راحت‌تر پذیرفته و آن­ها را منحصر به خود نمی­دانند(لوپز، ساندرمن و شروورز^[39]، 2016). فرد خودمهربان، درحالیکه حمایت و درک بهتری نسبت به خود پیدا خواهد کرد، گفتگوهای درونی او به جای خشن و تنبیه­وار بودن، ملموس و دلگرم کننده است. این بدان معنا است که به جای اینکه به طور مداوم خود برای کامل نبودن مجازات کند، با مهربانی می­پذیرد که می­تواند بهترین کار را انجام دهد(نف و گرمر، 2017). در مجموع خود‌دلسوزی در هنگام در نظرگرفتن ناتوانی­های شخصی، اشتباهات و شکست­ها، و نیز در مواجهه با شرایط دردناک زندگی که خارج از کنترل فرد است؛ می­تواند موجبات سلامت افراد را فراهم سازد(کاستا و پینتو گویا^[40]، 2011). فرد خوددلسوز با ملایمت، خود را برای تغییرات زندگی ترعیب نموده و الگوهای مضر و نامطلوب خود را اصلاح می‌نماید ، به گونه ای که از تجربه هیجانات آزاردهنده و نامطلوب جلوگیری نمی‌شود ، بلکه تلاش می‌شود تا احساسات به صورتی مهربانانه مورد پذیرش واقع شوند. لذا به علت دیدگاه حمایتی که این افراد نسبت به خود دارند، این افراد درد و نقص کمتری را نسبت به سایرین تجربه می‌نماید که باعث کمتر شدن احساس افسردگی، اضطراب و همچنین افزایش رضایت آنها از زندگی می‌شود(میکائیلی و هدایت، 1399)

    هر پژوهشی طبیعتاً دارای محدودیت‌هایی است. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به عدم امکان کنترل کامل سطح اقتصادی- اجتماعی آزمودنی‌ها، محدود بودن جامعه آماری به دانشجویان دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب که باعث کاهش تعمیم‌پذیری نتایج می‌شود، اشاره کرد. بر این اساس به پژوهشگران آینده پیشنهاد می‌شود که در پژوهش­های آتی تفاوت­های فردی آزمودنی ها به‌خصوص تفاوت­های مربوط به سطح اقتصادی-اجتماعی، محیط تربیتی و اجتماعی و متغیرهای دیگری که بر روی وضعیت سلامت اجتماعی نمونه مؤثر هستند مورد بررسی و کنترل قرار گیرد. همینطور چنین پژوهشی در جوامع دیگر با شرایط سنی، اجتماعی و تحصیلی دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین از مصاحبه و مشاهده نیز در کنار پرسشنامه استفاده شود. بنابراین نتایج به‌دست آمده را می­توان در راستای بهبود الگوهای درمانی و آموزشی، به منظور بهبود سلامت اجتماعی در سنین مختلف خصوصا دانشجویان، توسط درمانگران و مشاوران و مراکز مشاوره دانشگاهی مورد استفاده قرار داد. همچنین پیشنهاد می‌شود که کارگاه­های آموزشی به منظور ارتقاء سلامت اجتماعی، در زمینه­ی افزایش تاب­آوری و حمایت اجتماعی از طرف والدین و همچنین آموزش خود‌دلسوزی به دانشجویان و افراد جوان برگزار گردد.

تقدیر و تشکر

از تمامی دانشجویانی که محققین را در امر جمع­آوری داده­های مورد نیاز این مطالعه یاری رساندند، سپاسگزاری می­شود.

[1].  health

[2].  Blanco & Diaz

[3].  Social health

[4].  Islam

[5].  Vugt & Dröes

[6].  Busse, Blümel, Knieps & Bärnighausen

[7].  Resilience

[8].  Ratter

9. Ávila, Lucchetti & Lucchetti

[10].  Hu, Zhang & Wang

[11].  Rees, Breen, Cusack & Hegney

[12].  Hu, Xiao, Peng, Kuang & He

[13].  Kwek, Bui, Rynne & Kam Fung So

[14].  Perceived Social Support

[15].  social support

[16].  Wang, Mann, Lloyd-Evans, Ma & Johnson

6. 6. Kumcagiz & Sahin

[18].  Gilmour, Machin, Brownlow & Jeffries

[19].  Pires, Lacerda & Balardin

[20] . Neff & Germer

[21].  Goetz, Keltner & Simon-Thomas

[22].  Self-sacrifice

[23].  human Subscriptions

5. 5. mindfulness

[25].  Lopez, Sanderman & Schroevers

[26].  Muris, Otgaar & Meesters

[27].  Sirois

[28].  Wright

[29].  McCray, Palmer & Chmiel

[30].  Questionnaire of social support of Zimet et al

[31].  Edwards

[32]. Bangerter

[33].  Gilmour, Machin, Brownlow & Jeffries

[34] . Cohen

3. 3. Hu, Xiao, Peng, Kuang & He

[36] . Neff & Germer

[37].  Muris, Otgaar & Meesters

[38].  Goetz, Keltner & Simon-Thomas

[39].  Lopez, Sanderman & Schroevers

2. 2. Costa & Pinto-Gouveia