مقدمه  

دوستی رابطه محبت آمیز متقابل بین افراد است. در برخی فرهنگ ها، مفهوم دوستی به تعداد کمی از روابط بسیار عمیق محدود می شود. اگرچه انواع زیادی از دوستی وجود دارد که برخی از آنها ممکن است از جایی به جای دیگر متفاوت باشد، ویژگی های خاصی در بسیاری از این پیوندها وجود دارد. چنین ویژگی هایی عبارتند از انتخاب  متقابل یکدیگر، لذت بردن از زمانی که با هم می گذرانند، و قادر به درگیر شدن در نقش مثبت و حمایتی برای یکدیگر (آکسفورد، 2011).

ایجاد و حفظ دوستی ها اغلب نیازمند زمان و تلاش است(بوثبی  و همکاران[1]، 2018).  دوستی در بزرگسالی، همراهی، محبت و همچنین حمایت عاطفی را فراهم می‌کند و به سلامت روانی و بهبود سلامت جسمی کمک می‌کند (شولتز[2]، 2006: 426).

اکثریت بزرگسالان به طور متوسط دو دوست صمیمی دارند (ویلز[3] ، 2011). مطالعات متعدد بزرگسالان نشان می دهد که دوستی ها و سایر روابط حمایتی باعث افزایش عزت نفس می شود (برنت[4] ، 2002).

دوستی در رشته های مختلف دانشگاهی مانند ارتباطات، جامعه شناسی، روانشناسی اجتماعی، انسان شناسی و فلسفه مورد مطالعه قرار گرفته است. نظریه های آکادمیک مختلفی از جمله:  نظریه تبادل اجتماعی، نظریه برابری، دیالکتیک رابطه و سبک های دلبستگی در مورد دوستی ارائه شده است،. به طور کلی، تعاملات دوستانه  دختر با دختردر کودکان بر ارتباطات بین فردی و حمایت متقابل متمرکز است؛ در مقابل، تعامل پسر با پسر بیشتر بر موقعیت اجتماعی متمرکز است. در نتیجه، پسرها ممکن است فعالانه از بیان نیازهای عاطفی خودداری کنند (هریس[5]، 2002).

در کل دوستی "با نزدیکی،  شباهت، وابستگی سیاسی، حسن عمومی یا اخلاقی، و دلبستگی عاطفی یا احساسی " تعریف شده است. به استثنای دسته نهایی اغلب به روش هایی مشخص شده است که عمدتاً یا صرفا ً در دسترس مردان است و اغلب فقط برای کسانی که معیارهای مانند طبقه، مذهب یا نژاد را دارند قابل اطلاق است (لوکری و ویشنوواجالا [6]، 2022).

در مطالعه ای که دوچارم[7](2019) به آن اشاره می کند،  دوستی با تعداد تماس های تلفنی و پیام های متنی قابل سنجش است، و ساختار شبکه اجتماعی پیش بینی کننده سلامت و تندرستی است.

توانایی ایجاد دوستی های پایدار و مبتنی بر اعتماد این امکان را برای انسان ها ایجاد می کند که گروه های بزرگ و منسجمی را تشکیل دهند. ادبیات اخیر در مورد تکامل اجتماعی و در مورد پویایی شبکه‌های جوامع انسانی نشان می‌دهد که گروه‌های انسانی بزرگ ساختار لایه‌ای دارند که توسط روابط اجتماعی با حمایت عاطفی ایجاد می‌شود. همچنین تفاوت‌های جنسیتی در سبک اجتماعی بزرگسالان وجود دارد که ممکن است شامل مبادلات متفاوتی بین کمیت و کیفیت دوستی‌ها باشد. اگرچه عده ایی بیان داشته اند در حالی که زنان تمایل دارند بر روابط صمیمانه با چند زن دیگر تمرکز کنند، مردان ائتلاف‌های بزرگ‌تر و سلسله مراتبی بیشتری می‌سازند، وجود چنین تفاوت‌های جنسیتی مورد مناقشه است و داده‌های مربوط به بزرگسالان  در این موردکمیاب است (بارت[8] و همکاران، 2015).

جنی گراس[9] (2021)، با نقل قول از رابین دانبار، انسان شناس، این جمله مشهوررا اظهار داشته است که تعداد دوستی های صمیمی که یک گونه قادر به حفظ آن است به اندازه قشر نئوکورتکس آن بستگی دارد،  دانبار در دهه 1990 به این نتیجه رسید که انسان ها قادر به  داشتن حدود 150 دوست نزدیک هستند، تعدادی که هنوز به عنوان " عدد دانبار" شناخته می شود.

نیک مایر[10] و همکاران (2008)، با تجزیه و تحلیل ادبیات مربوط به دیدگاه های نظری و تاریخی  به تأثیر دوستی بر رفاه زنان و اهمیت دوستی ها در زندگی زنان پرداختند. بررسی ادبیات نشان داد زنانی که با زنان دیگر دوستی دارند می توانند به طور مثبت تحت تأثیر این روابط قرار گیرند. در نگاهی کلی نگر، به نظر می رسید که روابط دوستی اغلب منجر به افزایش رفاه ذهنی، فیزیولوژیکی و جامعه شناختی می شود، در حالی که فقدان دوستی با تنهایی، افسردگی و بیماری های روان تنی مرتبط است.

دوستی نیرویی فراگیر در ارتقای بقاء و موفقیت باروری، به ویژه برای زنان بوده است. به عنوان مثال، تحقیقات در پستانداران غیرانسان نشان می دهد که پیوندهای اجتماعی جنس ماده دارای مزایای زیادی از جمله محافظت در برابر پرخاشگری جنس نر (توکویاما و فورویچی[11]، 2016)، کنترل بیشتر بر منابع (اسکات و لوکارد[12]،  2007) می شود. در انسان‌ها، دوستی‌های زنانه مزایای مهمی برای بقا و موفقیت باروری در بر دارد. به عنوان مثال، روابط اجتماعی مشارکتی  زنان باعث افزایش بازده تولید مثل فرزندان و رفاه کلی می شود (آیلر و شایک[13]، 2013).   

مردان تمایل دارند که دوستی با زنان را معنادارتر، صمیمی تر و دلپذیرتر بدانند. دوستی های مرد با مرد به طور کلی بیشتر شبیه اتحاد است، در حالی که دوستی های زن با مرد بیشتر مبتنی بر دلبستگی است. در نتیجه، این بدان معناست که پایان دوستی‌های مرد با مرد نسبت به دوستی‌های زن با زن از نظر عاطفی کمتر ناراحت‌ کننده است (کمبل[14]، 2013؛ بارت[15] و همکاران، 2015).

دخنران بیشتر  احساس اضطراب، حسادت و قربانی شدن  دارند و ثبات کمتری را در رابطه با دوستی خود گزارش می دهند. از سوی دیگر، پسران سطوح بالاتری از قربانی شدن فیزیکی را گزارش می کنند. با این وجود، دختران و پسران متمایل به گزارش سطوح رضایت نسبی از روابط دوستانه خود هستند (زلازو[16]، 2013).

برخی از عوامل گرایش زنان به دوستی با مردان از شخصیت و علایق آنان ریشه می گیرد. به عنوان مثال، زنانی که وقت خود را در فعالیت‌های معمول مردانه می‌گذرانند خود را مردانه‌تر ارزیابی می‌کنند (بوث و هس[17]، 1974؛ کالمین[18]، 2002، ریدر[19]،2003 لنتون و وبر[20]، 2006؛)، وزنانی که دارای ویژگی‌ گشودگی بالایی در تجربه کردن بودند احتمال داشتن دوستانی از جنس مخالف ذر آن ها بیشتر بود (آلتمن[21]، 2020؛ آلتمن و راث، 2020؛ لاکاسوو[22]  و همکاران، 2016). افراد دارای توافق پذیری و برون گرایی با پیوندهای دوستی سنتی تر مرتبط هستند( لاکاسوو و همکاران، 2016).

تحقیقات دیگر نشان می دهد که یک مؤلفه رشدی مهم در ترجیح دادن  دوستی مردان  بر زنان در برخی از زنان وجود دارد. به عنوان مثال، کسانی که در اوایل نوجوانی کمتر مورد علاقه هم جنس‌های خود قرار می‌گیرند، دوستی‌های بیشتری با جنس مخالف دارند (بوکوفسکی[23] و همکاران، 1999). در مطالعه نوجوانانی که دارای روابط دوستانه بین  دوجنس بودند اغلب پذیرش اجتماعی کمتری را از سوی همسالان  هم جنس خود گزارش می دادند در حالی که پذیرش همسالان به طور مشابه بر شکل گیری دوستی بین دو جنس  مخالف در هردو گروه نوجوانان پسر و دختر تأثیر می گذارد، بلوغ زودرس در دختران (نه پسران) با طرد شدن بیشتر از همسالان همراه است (کارتر[24] و همکاران، 2018) و لذا  این گروه از دختران نسبت بیشتری از روابط دوستانه بین دو جنس مخالف  را نسبت به دخترانی که بعداً به بلوغ می رسند را تجربه می کنند، یافته ها همچنین حاکی از آن بود که دوستی‌ با جنس مخالف ممکن است برخی از دختران را در مسیر رشد مشکل‌ساز قرار دهد (کاوانا[25]، 2004؛ پولین و پدرسن[26]، 2007). علاوه بر این، محبوبیت دخترانی که زودتر به بلوغ می رسند، با خطر بیشتر پخش شایعات در میان همسالانشان همراه است (رینولدز و یووانن[27]، 2011).

بردشاو و همکاران[28](2022) با انجام چند مطالعه نشان دادند، زنانی که دوستان مرد (در مقابل زن) را ترجیح می دهند، موفقیت بیشتری  در رابطه جنسی را گزارش کردند، به دوستان زن اعتماد کمتری داشتند و نسبت به زنان دیگر خصومت بیشتری داشتند. ترجیح  دادن دوستان مرد در زنان با پرخاشگری ادراک شده از سوی زنان دیگر و عدم اعتماد به آنها پیش‌بینی می‌شد، و زنان دیگر نسبت به زنانی که دوستان مرد را ترجیح می‌دادند بی‌اعتماد بودند و ویژگی‌های منفی را از آن ها استنباط  می کردند.

دخترانی که دوستان همجنس ندارند، داشتن دوستان از جنس مخالف آن ها را با خطر بهزیستی (بوکوفسکی و همکاران، 1999) مواجه می سازد. در مجموع، دوستی‌های بین دو جنس ممکن است پیامدهای اجتماعی منفی برای دختران داشته باشد، ولی دختران ممکن است برای محافظت از خود در برابر پرخاشگری درون جنسی به سمت دوستی با جنس مخالف گرایش پیدا کنند (کالنبرگ  و همکاران[29]، 2008).

تحقیقات نشان می‌دهد که دوستی با جنس مخالف با آنچه «چالش مخاطب»  نامیده می‌شود، سروکار پیدا می کند، به طوری که دیگران قصد آزار جنسی را در دوستی ادراک می‌کنند (او مرا[30] ، 1989). چالش مخاطب به طور مرتب در رسانه های مشهور نشان  داده می شود، به طوری که بیش از نیمی از روایت ها ی مربوط به دوستی های بین دو جنس درافراد مشهور حاوی حدس و گمان هایی در مورد  احتمال شکل گیری رابطه عاشقانه است (مک دونل و مهتا[31]، 2016). ترس از تعبیر نادرست دوستی های بین دوجنس با ماهیت جنسی، یکی از قوی ترین موانع در شکل گیری دوستی های بین دو جنس است( السر و پپلو[32]، 2006)،  و اجتناب از آن را به ویژه در میان کسانی که زمان زیادی از وقت خود را صرف دوستی با افرادی از جنس مخالف می کنند دشوار می سازد (شونور و مک ایوان[33]، 2014). 

نکته مهم این است که بزرگی چالش مخاطب به جنسیت مخاطب بستگی دارد. یعنی در مقایسه با مردان، زنان بیشتر نشان می‌دهند که مردان و زنان نمی‌توانند فقط با هم دوست باشند (فلم لی[34]  و همکاران، 2012) و اغلب گزارش می‌دهند که زنان در روابط دوستانه بین‌ دوجنس به طور مخفیانه به دوست پسر خود علاقه مند می شوند (هارت  و همکاران، 2016). سوء ظن در این مورد ممکن است بیجا نباشد، زیرا اگرچه زنان گزارش می دهند که دوستی خود را خواهر و برادری می بینندولی جذابیت جنسی خود را بیش از فایده ای که در دوستی با جنس مخالف  برایشان داشته باشد، هزینه می دانند (بلسکی-ریچک و باس[35]، 2001 ). در مطالعه بلسکی-ریچک و باس (2001 )، تفاوت های فردی دو جنس از نظر جهت گیری اجتماعی-جنسی مورد مقایسه قرار گرفت. در مقایسه با زنان، مردان جذابیت جنسی و میل به رابطه جنسی را به عنوان دلیل مهمّی برای شروع رابطه دوستانه با جنس مخالف ارزیابی کردند، و عدم رابطه جنسی را مهمترین دلیل برای انحلال رابطه دوستانه با جنس مخالف ارزیابی کردند. زنان حفاظت فیزیکی  را دلیل مهمّی برای شروع ارتباط با جنس مخالف و فقدان آن را مهمترین دلیل فروپاشی آن رابطه ارزیابی کردند. در مطالعه بلسکی-ریچک و همکاران (2016)، نشان داده شد که  تصورات ذهنی  و تجربیات روزمره زنان و مردان  دردوستی با جنس مخالف متفاوت است. تقریباً نیمی از دختران دانشجو دگرجنس گرا[36] بودند. آنان گزارش دادند که به طور متوسط به یک دوست پسر افلاطونی(روابط بسیار نزدیک بین زن و مرد است که در آن از روابط عاطفی شدید و نزدیکی جنسی خبری نیست) علاقه‌مند شده‌اند.

طبق مقاله‌ای در نیویورکر، «دختران پسرنما [37]»، اشاره به دخترانی دارد که با  زنان  دیگر کنار نمی‌آیند و آنها را «بیش از حد حساس و حسود» می‌دانند (مرکادو[38]، 2018).  «دختر پسرنما» گونه ایی از دختران است که با جنسیت مذکر آنقدر راحت کنار می‌آیند که در نهایت دوست‌ پسرهای صمیمی  زیادی دارند؛ به طور طبیعی جذب علایق پسرها می شوند و به همین دلیل، تعداد زیادی دوست پسر را جمع می کنند. آنها ممکن است در محاصره برادران و یا دوستان برادرشان بزرگ شده باشند و با هر سبک زندگی که داشته باشند، علایق و خصلت‌هایشان ارتباط با دوستان پسر را آسان‌تر می‌کند تا با دوستان همجنس شان. آنها پسرها را راحت ‌تر درک می‌کنند. اما چیزی که هیچ کس در مورد آن صحبت نمی کند، مشکلاتی است که این خانم ها باید طی کنند ( دان[39]، 2014). گزارش‌های برگرفته تحقیقات گذشته ویژگی‌های مختلف شخصیتی (آلتمن، 2020؛ آلتمن وراث، 2020؛ لاکاسوو[40] و همکاران، 2017) و ویژگی‌های جنسیتی  را در آن ها نشان داده است(آلتمن و راث، 2020؛ لنتون و وبر، 2006؛ ریدر، 2003).

در یک مداخله آزمایشی، بودا و همکاران[41](2020)،  دانشجویان دانشگاه را به طور تصادفی در یک رویداد مقدماتی دو ماه قبل از اولین روزحضور در دانشگاه به گروه‌های کوچک تقسیم کردند. این گروه ها برای افزایش فرصت های تماس با جنس مخالف طراحی شده بود. دو ماه پس از مداخله، میزان دوستی، دوستان مشترک و دوستی های مختلط در جفت دانشجویانی که به یک گروه  در زمانی طولانی مدّت دو ماهه اختصاص داده  شده بودند نسبت به جفت هایی از گروه های جنسی مختلف که در زمانی کوتاه مدت با یکدیگر بودند، بیشتر شده بود. مطالعه همچنین نشان داد که مداخلات شبکه‌ای ساده می‌تواند اثر کوتاه‌مدت مشخص و اثرات بلندمدت غیرمستقیم بر تکامل و ساختار جمعیّت های دانشجویی داشته باشد.

با بررسی مطالعات انجام شده در خارج از کشور به موارد مهمّی در مورد علل روابط دوستی بین دو جنس اشاره شد. با توجه به منابع موجود در مطالعات داخلی تعاملات دوستی دختران و پسران شاید پیامد بخشی از فرایند نوگرایی در جامعه در حال گذار وگاهی نیز ممکن است گسست از سنت های ریشه دار ملی و دینی ما تلقی گردد (اسدیان و همکاران: 1394). در جامعه ایران دوستی یا رابطه عاطفی بین دختران و پسران، شکل گیری زودهنگام و پیش از موعد روابطی است که خارج از چهارچوب های دینی و ارزش های مورد احترام خانواده و جامعه شکل می گیرد. منظور از شکل گیری پیش از موعد روابط یعنی زمانی که هنوز شرایط و پیش شرط های لازم برای شکل گیری روابط سازنده و موثر به وجود نیامده و به همین دلیل هم افراد را در معرض موقعیت های آسیب زا قرار می دهد. بلوغ شناختی-عقلانی، عاطفی، اجتماعی برای قرار گرفتن در ارتباط با جنس مخالف بسیار مهمّ است (صادقی و موتابی، 1397). در یک جامعه دینی روابط و تعامل انسان ها با یکدیگر برگرفته از ارزش ها و آموزه های دینی است. در جامعه ایران بنا بر نوع مذهب و فرهنگ خاص آن، تنها راه قابل قبول ارتباط دو جنس جهت پاسخ گویی به نیاز های عاطفی و جنسی خود، ازدواج است (زارع شاه آبادی، سلیمانی،1391). در دیدگاه اسلام که ناظر به دیدگاه اعتدالی است، نه آزادی مطلق و رها پذیرفته شده است و نه محدودیت و منع هرگونه رابطه؛ بلکه ارتباط بین دو جنس مخالف در یک چهارچوب مشخص تعریف شده است. ارتباط مجاز، ارتباطی است که روابط در آن، حداقل و به دور از هرگونه انگیزه شهوی و عاطفی باشد و نگاه دو جنس به هم، نگاه انسانی باشد و نه جنسیتی. (جهان شیلا و سجادی، 1399).

پژوهش های انجام شده  داخل کشور در مورد عوامل پیدایش و گسترش روابط دوستانه بین دو جنس به موارد متفاوتی من جمله: در دختران میل به ازدواج، تامین نیازهای عاطفی، جنسی، مالی و سرگرمی و در پسران تامین نیاز های جنسی وعاطفی و به تاخیر انداختن ازدواج (ذکایی و شرعی نژاد،1395)، ویژگی‌های شخصیتی، عوامل تربیتی و عوامل اجتماعی (خرمایی و زارعی منوجان، 1396)، ادامه تحصیل به خصوص در سطح دانشگاهی و مشکلات اقتصادی، بالارفتن سن ازدواج، توسعه وسایل ارتباط جمعی، حاکمیت روحیه فردگرایی، بحران هویت، اختلال در هویت جنسی، ناکارآمدی خانواده ها در ارضای نیازها و عواطف زوجین (جهان شیلا و سجادی، 1399) اشاره شده است.

در بررسی منابع  موجود و هم چنین پژوهش های انجام شده در داخل و خارج از کشور تا به امروز هیچ نظریه  و پژوهش جامعی که بتواند پیامدهای روابط دوستی دختران و پسران را به طور کامل تبیین کند، وجود ندارد، بنابراین نتایج نشان می دهد که باید پژوهش های بیشتری برای روشن سازی این مفهوم انجام شود. در ایران بر اساس نتایج چند سال متوالی پژوهش های سیمای زندگی دانشجویان (صفاری نیا و همکاران، 1400) مشخص شد که درصد قابل توجهی از دانشجویان دانشگاه ها،  و همچنین دانشجویان دختر و پسردر دانشگاه آیت اله بروجردی (ره) روابط دوستانه با جنس مخالف را تجربه کرده اند. بالا بودن آمار روابط دوستانه بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آیت اله بروجردی و از طرفی کم بودن پژوهش هایی که به روش کیفی و مبتنی بر نظریه داده بنیاد به بررسی روابط دوستانه پسر و دختر پرد اخته اند، ضرورت و اهمیّت پژوهش حاضر را دو چندان ساخته است . لذا تحقیق حاضر با هدف مطالعه پیامدهای روابط دوستانه دانشجویان دختر و پسر( مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آیت اله بروجردی (ره)  در شهر بروجرد به روش کیفی و داده بنیاد صورت گرفته است.

بر اساس مدل سبب شناسی، روابط دوستانه دختر و پسر رفتاری است که فرایندی را طی می کند که در اثر عوامل بیولوژیک و جنسیِتی، عوامل شخصیتی، عوامل محیطی و نوع روابط اجتماعی، فرایندهای روانشناختی در آن شکل می گیرد که به همراه  انتخاب متقابل بین فردی سبب بروز رفتار دوستانه بین دو جنس می گردد که در این پژوهش با دانشجویان فرایندهای روانشناختی شکل گیری رابطه دوستانه بین دو جنس و پیامدهای آن مورد مطالعه قرار گرفته است.

  روش

روش پژوهش حاضر کیفی است که بر اساس طرح گرندد تئوری( داده بنیاد) انجام شده است. مشارکت کنندگان پژوهش دانشجویان دانشگاه آیت اله العظمی بروجردی بوده اند. ملاک های ورود( )دانشجو، سابقه رابطه دوستانه با جنس مخالف، شکست عاطفی در رابطه با جنس مخالف، عدم مشارکت همزمان در پژوهش، برنامه آموزشی و یا درمانی  دیگر و تمایل به مشارکت در پژوهش)  و ملاک های خروج (عدم پاسخ جامع به سواالات مصاحبه و  عدم همکاری) بوده است.

نمونه گیری پژوهش بر اساس روش گلوله برفی یا زنجیره ای بوده است وبا دانشجویان  انتحاب شده دارای سابقه روابط دوستانه با جنس مخالف مصاحبه شده است.

ابزار پژوهش

برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده گردیده است. جهت تنظیم سؤالات مصاحبه و برای اطمینان از روایی محتوایی آنها ابتدا با جمع بندی نظرات اساتید راهنما و مشاور و همچنین کارشناسان آگاه به موضوع رابطه دوستانه با جنس مخالف تهیه چهارچوب کلی مصاحبه نیمه - ساختاریافته اقدام شد. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از معیار های اعتمادپذیری/قابلیت اعتماد[42]؛ شامل معیارهای باورپذیری[43]، تأییدپذیری[44]، اطمینان پذیری[45] و انتقال پذیری[46]  احراز شد.

مدت زمان هر مصاحبه با توجه به شرایط هر فرد، بین 45 تیا 60 دقیقه بود. تمام مصاحبه ها با رضایت شرکت کنندگان ضبط و سپس برای انجام تحلیل روی کاغذ پیاده شدند. پس از پیاده سازی و کدگذاری مصاحبه ها، مصاحبه های بعدی صورت گرفت.

روش اجرا

جمع آوری اطلاعات طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شده است و  جملات خام وداده های اولیه به کدهای مفهومی و مقولات و طبقات تبدیل می شدند، در نهایت با کدگذاری محوری در مدل پارادایم نظریه داده بنیاد  مطرح گردید. این نظریه شیوه تحلیلی در علوم اجتماعی است که پیشاپیش نظریه مطرح نمی کند بلکه پس از گردآوری داده ها و تحلیل آنها به نظریه می رسد(کاستلز، 1397). هنگام استخراج کدهای اولیه، آنهایی که با  معنا و مفهوم در ارتباط بودند، کنار هم قرار گرفتند تا طبقه مفهومی که از سطح انتزاع بالاتری برخوردار بود، شکل دهند. پس از شکل گیری مفاهیم اولیه، طبقات بدست آمده مقایسه و بر اساس ویژگی های مشترک، دسته بندی شدند. در ارزیابی کلی تر ، مفاهیم بر حسب ویژگی های مشرک طبقه بندی شدند. با ادامه مصاحبه ها تلاش بر این بود تا ابعاد و ویژگی های هر مفهوم مشخص  شود.  برای تعیین عوامل زمینه ای از رویکرد پارادایم استفاده شده است و پژوهشگر در تحلیل داده های خود به چه چیز؟ کجا؟ چرا؟ چگونه؟ و چه مدّتی؟  از کی؟ و به برخی از واژه های دلالت کننده مانند «ازآنجایی که»، «در مدت»، «به دلیل این که»، «وقتی که »، «چون»  و... توجیه داشت. بخش نهایی، یکپارچه سازی طبقات بود. به طور کلی تحلیل تماتیک عبارت از تحلیل مبتنی بر استقرای تحلیلی است که طی آن محقق از طریق طبقه بندی داده ها و الگویابی دروندادهای و بروندادهای به یک سنخ شناسی تحلیلی دست می یابد؛ یعنی عمل کدگذاری و تحلیل داده ها با این هدف که داده ها چه می گویند. ایـن نوع تحلیل به دنبال الگویابی در داده هاست. زمانی که الگویی از داده ها به دست آمد، باید حمایت موضوعی از آن صورت بگیرد (محمدپور،1389).

محورهای تعیین شده در پژوهش حاضر  عبارتند از:  1)شرایط علّی^[47]: باعث شکل­گیری پدیده محوری می­شوند و آن را تحت تأثیر قرار می­دهد. 2)راهبردها^[48]: رفتارها و تعاملات هدف­داری هستند که تحت تأثیر شرایط مداخله­گر و بستر حاکم حاصل می­شوند. 3)زمینه ها^[49]: شرایط زمینه­ای خاصی که بر اتخاذ راهبردها تأثیر می­گذارند. 4)شرایط مداخله­گر^[50]: مجموعه­ای از متغیرهای میانجی مؤثر بر راهبردها که مداخله سایر عوامل را تسهیل یا محدود می­کنند. 5)پیامدها^[51]: نتایجی هستند که در اثر اتخاذ راهبردها به وجود می­آیند. در تحقیقات کیفی  نمونه گیری به صورت  هدفمند صورت می گیرد. پژوهشگری که از  نظریه زمینه ای  استفاده می کند با استفاده از یک نظریه متجانس  پژوهش خود را اغاز می کند،  و پس از آنکه مدل اولیه را ایجاد  کرد  یک گروه نا متجانس  را انتخاب  و مطالعه می کند.  منطق مطالعه این گروه  نا متجانس  با تایید و یا عدم تایید  شرایط زمینه ای  مشخص می شود،  که مدل در کدام شرایط ادامه یابد و یا اینکه رد شود.  نمونه گیری  فرایندی است  که در آن تعداد شرکت کنندگان و تعداد مصاحبه با هر فرد  گنجانده  می شود  و قاعده کلی این است  به هنگام  نظریه سازی  دادها  تا زمانی که  مقوله ها  اشباع  می شوند ادامه می یابد.

  یافته­ ها

داده های جمعیّت شناختی  پژوهش نشان داد که، در متغیرجنسیت 16 نفر زن (53/0) و 14 نفر مرد (47/0) و در بخش مقطع تحصیلی 25 نفر دانشجوی کارشناسی (83/0) و 5 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد (17./.) بوده اند.

داده­ها و یافته­ های تحلیلی

       به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش گرانددتئوری یا نظریه مبنایی استفاده شده است، در این روش طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، که مصاحبه های گردآوری شده در مرحله کدگذاری باز از داده های اولیه به صورت مفاهیم تقلیل داده می شود. در کدگذاری محوری مفاهیم باهم ترکیب شده و مفاهیمی در سطح بالاتر انتزاع که مقولات بوده اند تبدیل و استخراج گردیده است. بعد از این مقوله ای تحت عنوان مقوله هسته در مرحله کدگذاری گزینشی یا انتخابی به آمده است.

 به طورکلی، در مرحله کدگذاری باز در مجموع 190 مفهوم شناسایی شدند که در 27 مقوله مربوط به  سه بعد اصلی:  بعد شرایطی ، بعد راهبردها و بعد پیامدها قرار داده شدند. 

الف.   بعد شرایط عمده شامل  35 مفهوم در قالب 11 مقوله که عبارت بودند از: نیاز عاطفی-روانی، گروه دوستان، فضای دانشگاه، فضای مجازی، محیط بیرون، شرایط سنّی، طولانی شدن رابطه، تسهیل ارتباط و ملاقات، کمرنگ شدن ارزش های سنتی.  

ب. بعد راهبردها شامل 26 مفهوم در 4 مقوله که عبارت بودند از : هاله ی عاطفی، ابراز علاقه افراطی به فرد، انگیزه ازدواج، تهدید و ترس فرد در رابطه.

ج. بعد پیامدها شامل 137 مفهوم در 13 مقوله که عبارت بودند از: خصومت و خشونت، شک و بد گمانی، آسیب نظام  خانواده، هنجار شکنی، رکود علمی و استعداد، فریب رابطه،  آسیب عاطفی-روانی، آسیب جسمی، آسیب جنسی، مشاوره رفتن،  تجربه اندوزی،  پشیمانی و سرخوردگی، حس نوستالژیک، باز اندیشی

جدول 1. مفاهیم اولیه و مقوله ها

مقوله های عمده در قالب مدل پارادایمی گراندد تئوری شامل شرایط علّی، پدیده محوری، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها در ارتباط باهم قرار گرفته اند. پس از تحلیل مصاحبه ها نتیجه کلی در قالب پارادایم گرانددتئوری مطرح شده است. به طوری که پدیده رابطه دوستی دختر و پسر به عنوان پدیده محوری انتخاب و سایر بخش ها حول این محور قرار گرفته است.

مدل نظری مبتنی برگرندد تئوری

مدل پارادایمی

تصویر 1. مدل نظری پیامدهای روابط دوستانه  بین دانشجویان دختر و پسر

شرایط علّی

     شرایط علی شرایطی هستند که مقوله اصلی را تحت تاثیر قرار می دهند و به وقوع یا گسترش پدیده مورد نظر می انجامد. همانگونه که در مدل پارادایمی مشاهده می شود شرایط علی مربوط به پدیده ورود به روابط دوستانه دختر و پسر عبارتنداز:

الف)نیاز عاطفی؛ مقوله نیاز عاطفی از ترکیب مفاهیم تنهایی، نیاز به آرامش، دوست داشتن، علاقه، انگیزه ازدواج، لذت گرایی و ... بدست آمده است.

ب) گروه دوستان؛ مقوله گروه دوستان در این پژوهش از ترکیب مفاهیم تاثیر پذیری از دوستان و آشنایی به واسطه دوستان بدست آمده است. زمانی که یک الگوی رفتاری در میان دوستان فرد رایج می افتد فرد برای اینکه خود را از جمع دوستانش دور نبیند و به نوعی برای حس کنجکاوی که در فرد به وجود می آید که آن رفتار را تجربه کند و خود را همرنگ گروه دوستانش سازد به نوعی خود را به سطح آنها رساند و احساس کهتری نکند.

پ) فضای دانشگاه؛ محیط دانشگاه از لحاظ علمی و اختلاط دختر و پسر محیطی بازتر است و متفاوت از محیط مدرسه که در آن تفکیک جنسیتی وجود دارد. در فضای دانشگاه با توجه به شرایط موجود در آن برخورد ها و معاشرت ها دختر و پسر صورت می گیرد. اگر کسی نتواند تمایل به جنس مخالف را کنترل کند و این شانس و احتمال بیشتر است که رابطه دوستی برقرار کنند.

ت) فضای مجازی؛ امروزه گسترش ارتباطات مجازی باعث ایجاد تغییرات در تعاملات قشر جوان شده است. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش شبکه های ارتباطی مانند اینستاگرام و تلگرام، واتساپ، و ...  وقت بیشتری در شبکه های مجازی سپری می شود و شکل گیری روابط دوستانه و عاشقانه در این فضا نیز رشد فزاینده ای داشته است که افراد در فضای مجازی این فرصت را می یابند که برای سرگرمی، دوستی اجتماعی یا عشق و مکمل خود برای ازدواج با جنس مخالف ارتباط برقرار کنند یا ممکن است برخی افراد به صورت اتفاقی با شخصی آشنا شده و به مرور زمان به او علاقمند شده فرد را شخص دلخواه خود بدانند.

ث) محیط بیرون؛ بعضی از روابط دوستی بدون هیچ آشنایی در یک برخورد در محیط های مانند خیابان، پارک یا اتوبوس شکل می گیرند به شکلی اتفاقی یا با هدفی از قبل طراحی شد از طرف یکی از افراد برای فریب جنس مخالفش وارد رابطه شده و به بهانه دوستی معمولی یا شناخت برای ازدواج رابطه شکل می گیرد.

شرایط زمینه­ای

بستر یا زمینه مجموعه مشخصه های ویژه ی است که به پدیده مورد نظر دلالت می کند. بستر نشانگر مجموعه شرایط خاصی است که در آن راهبرد های کنش و واکنش صورت می پذیرد یعنی محل حوادث و وقایع متعلق به پدیده روابط دوستی دختر و پسر، که شامل متغیرهای زمینه ای همچون شرایط سنی و تسهیل ارتباطات و ملاقات و سخت شدن شرایط ازدواج برای جوانان است.

الف) شرایط سنی؛ افراد پاسخ گو از سن 18 تا 29 سالگی را  شروع رابطه دوستی با جنس مخالفشان را ذکر کرداند. نوجوانان و جوانان در این سنین به علت شکوفایی غرایز و افزایش حالات هیجانی گرایش شدیدی به جنس مخالف پیدا می کنند. و علل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جامعه باعث شده سن ازدواج بالا رود و جوانان کمتر تشکیل خانواده بدهند به روابط دوستی گرایش پیدا می کنند تا نیازهای عاطفی احساسی و جنسی خود را تامین کنند.

ب) تسهیل ارتباطات و ملاقات؛ یکی از تغییرات مهمی که در الگوی زندگی مردم ایران بخصوص در کلان شهرها صورت گرفته است سهولت روابط دختران و پسران در سال های اخیر است از جمله مظاهر این سهولت، کثرت و توسعه اماکنی است که اساسا برای بهره مندی نسل جوان ایجاد شده اند. دانشگاه ها، سینماها، فرهنگسراها، پارک ها، کافی شاپ ها و کافی نت ها اماکنی هستند که در آنها ارتباط حضوری دختران و پسران به شدت تسهیل شده است. در سالهای گذشته توسعه وسایل ارتباط جمعی به خصوص تلفن همراه و اینترنت، حجم و کیفیت روابط انسانی را تحت تاثیر خود قرار داده است. اکثر استفاده کنندگان از اینترنت و کابران تلفن همراه در ایران جوانان هستند و توسعه امکانات در فضاهای مجازی کارکردهای بالایی در افزایش گفتگو و دوست یابی  از جنس مخالف را به همراه داشته است.

شرایط مداخله گر:

 شرایطی هستند که راهبردهای اتخاذ شده توسط فرد را سهولت می بخشند یا محدود می کنند که این شرایط عبارتند از: کمرنگ شدن ارزش های دینی و سنتی، دیدگاه های ارزشی نوظهور و طولانی شدن مدت رابط و وعده های کاذب..

الف)کمرنگ شدن ارزش های دینی و سنتی، جوان به دلیل توانمندی های ذهنی خود، دین صرفا تقلیدی را برنمی تابد. او باورهای دینی را که از دوران کودکی به صورت تقلیدی به او القا شده کنار می زند و می خواهد دینی را بپذیرد که با سطح تفکر او متناسب است. اما بسیاری از اوقات آنچه به عنوان دین به او عرضه می شود برایش قانع کننده نیست. از سوی دیگر، جوان می خواهد همه آموزه های دینی را با عقل خود بسنجد. او فکر می کند اگر آموزه های دینی در قالب فکری او بگنجد صحیح است وگرنه درست نیست و باید کنار گذاشته شود(عباسی، 1386). امروزه مشاهده می کنیم که آداب سنن یا کمرنگ و فراموش شده یا به گونه ای دستخوش تغییر و دگرگونی قرار گرفته است.

ب) دیدگاه های ارزشی نوظهور: جامعه ایران در سالهای گذشته همگام با دگرگونی ها ساختی و فنی و پیوند گسترده با جامعه جهانی و همچنین آشنایی با سامانه ارزش های نوین در گستره جهانی، با دگرگونی های مهمی روبرو بوده است، ارزش ها و نگرش ها درباره نهاده خانواده، ازدواج و شیوه های همسر گزینی، از زمینه های بوده است که دچار دگرگونی گسترده ای شده است؛ تا جای که می توان گفت ارزش های فرهنگی ایرانیان در حال ساخت و نوزایی است. روابط آزادانه ای دختر و پسر پیش از ازدواج در جامعه ما پدیده ای است نو که در هیچ دوره ای در کشور ما بدین گستردگی چه در سطح رفتاری چه در سطح نگرشی دیده نشده است. چرا که این روابط در فرهنگ، هنجارها، آداب و رسوم و ارزش های جامعه ایرانی جایگاهی نداشته است( موحد و همکاران، 1385).

پ) طولانی مدت شدن رابطه و وعده های کاذب: هرچه رابطه به بلند مدت می کشد علاوه بر اینک زمانی از عمر جوانان بیهود تلف شده و از دست می رود، که می توانستند صرف پرورش استعداد ها و توانایی های آنها شود و قابلیت های خود را تحقق ببخشند با درگیر شدن بیشتر در رابطه علاوه بر دغدغه فکری مانع فعالیت ها و انجام درست کارهای آنها می شود و به رابطه بیشتر وابسته شده و آنها را در بلاتکلیفی قرار داده است.

راهبردها

استراتژی هایی هستند که فرد به واسطه ظهور و بروز پدیده اصلی آنهارا اتخاذ می کند و تحت تأثیربستر حاکم و شرایط مداخله گر هستند. استراتژی هایی که دخترها و پسرها  در راستای رابطه دوستی با جنس مخالف از خود بروز داده اند عبارتند از: هاله ی عاطفی، علاقه فرد، انگیزه و وعده ازدواج و تهدید فرد در رابطه.

الف)هاله ی عاطفی: دو جنس مخالف بعد از برقراری رابطه با کنش و واکنش های که میان آنها در طول رابطه صورت می گیرد و با توجه به پیشبرد رابطه به جلو یک فضای عاطفی-احساسی در این میان ایجاد می شود. با توجه به غریزه، نیازهای روانی- عاطفی که دارند و کشش درونی افراد نسبت به جنس مخالف به صورت احساسی عمل کرده و در فضای آن « هاله عاطفی» ایجاد شده محصور می گردند. منظور از این مفهوم این است که هاله یی است که درون آن آکنده از احساسات و عواطف، آرامش، حس های خوب، احساس شادی که افراد در این فضای ایجاد شده هیجان زده شده  و صمیمیت بیشتری با هم پیدا می کنند، که  احساس  می کنند می توانند نیاز های خود را برطرف کنند. نزدیکی و تماس آنها کم کم به تماس جسمی مانند بوسیدن و در آغوش کشیدن و شاید تا حد تماس جنسی پیش رود و فرد را درگیر خود سازند. با عدم شناخت عمیق و واقع بینانه و عدم کنترل احساسات همراه با علاقه کاذب و زودرس و وابستگی که حتی تا حد شیفتگی  نسبت به طرف مقابل پیدا می کنند،  این احتمال وخوشبینی در آنها بوجود می آید که این روابط نتایجی مانند ازدواج  را برایشان در پی خواهد داشت.  

ب) ابراز علاقه  افراطی به فرد: یکی از راهبرد ها  ابراز علاقه افراطی به فرد است که شامل مفاهیم  علاقه و دوست داشتن است که فرد در طول رابطه نسبت به جنس مخالف پیدا و ابراز  می کند و با اینکه طرف مقابل نسبت به او بی توجهی می کند و کارهای و رفتارهای از او می بیند که با او همخوانی ندارد ولی باز آنها را نادیده می گیرد و به طرف مقابل به نوعی وابستگی پیدا کرده است و شاید شبیه یک عادت شده است که نمی تواند بدون فرد باشد، بخاطر نیازهای که در فرد وجود دارد که یکی را دوست داشته باشد یا طرف مقابل نسبت به او اظهار دوست داشتن کند و خلاء های او را پر کند برای همین نمی تواند رابطه را قطع کند و به رابطه ادامه می دهد.

پ)انگیزه ازدواج: افراد بیشتر بخاطر عشق و احساسی که بین دو طرف بود است و بخاطر ازدواج بوده که به رابطه ادامه داده اند. اکثر افراد با وجود مسائل و مشکلاتی هم که در رابطه وجود داشته ولی بازهم این امید را داشته اند که روزی به هم برسند.

ت)تهدید و ترس فرد در رابطه: تهدید در روابط دوستی می تواند به عنوان ابزاری از سوی افراد برای پیش بردن رابطه و دستیابی به خواسته های آنها عمل کند. تهدید به فاش کردن رابطه و ایجاد آبروریزی سبب ایجاد اضطراب و تشویش و احساس نگرانی در دختران و پسران می شود. استرس و ترس از عواقب وحشتناک آن و تاثیر گذاری آن بر زندگی مشترک فرد در آینده، مخصوصا آسیب های جسمی، عاطفی و روانی که می توان بیشتر برای دختران در پی داشته باشدو دختران در این بخش آسیب پذیرتر هستند. فرد سعی می کند برای برآوردن نیازهای طرف مقابل تلاش کند و رابطه را ادامه داده تا کمتر تهدید و اذیّت شود.

  پیامدها

روابط دوستی دختر و پسر شاید باعث بالابردن سطح روابط اجتماعی، افزایش اعتماد به نفس و خود باوری، شناخت بیشتر نسبت به جنس مخالف، برآوردن بعضی نیازها مانند احساس آرامش، رفع تنهایی، لذت گرایی و ... در آنها شود، اما  در نهایت افراد را معرض آسیب های جدّی قرار می دهد و پیامدهایی مانند: خصومت و خشونت، شک و بد گمانی، آسیب نظام خانواده، هنجار شکنی، رکود علمی و استعداد، فریب رابطه، آسیب عاطفی-روانی، آسیب جسمی، آسیب جنسی، مشاوره رفتن، تجربه اندوزی، پشیمانی و سرخوردگی، حس نوستالژیک و باز اندیشی را در بر دارد.      

الف)خصومت و خشونت: در رابطه دوستی دختر و پسر با توجه به ماهیت نوع رابطه و عدم تعهدی که در رابطه است ما بین طرفین ممکن است ناراحتی های و سوءتفاهم ها با توجه برآورده نشدن انتظارات افراد و بی توجهی های در رابطه هست بوجود آید. بحث ها ادامه پیدا کند و کار به خصومت و خشونت کشیده شود. طبق گفته های برخی از پاسخ گویان بیشتر سوءتفاهم، ناراحتی و دعواهای آنها بر سر مسائلی مانند تقاضای تماس جنسی، مقصر دانستن فرد، شک داشتن، تهمت زدن، ترس از فاش شدن رابطه، بی توجهی به خواسته ها، ، تعدد دوستی در جنس مخالف، تعصبی شدن، تقاضای تماس جسمی، به تعویق انداختن قرار ازدواج، بی توجهی به فرد، کتک خوردن، بی توجهی به خواسته ها، عصبانیت ، نداشتن شرایط ازدواج، داشتن رابطه دیگر در جنس مخالف ... و افکاری مانند احساس گناه و عذاب وجدان جو بدبینی و شک داشتن در فضای رابطه آنها بوجود آمده است.

ب)شک و بدگمانی: در روابط دوستی برای اینکه طرف مقابل را جذب کنند و در نظر خوب جلوه کنند به رفتارهای ساختگی و تصنعی روی آورده  و یا مطابق میل دیگری رفتار می کنند. برخی رفتارها و کارهایی را باعث از دست دادن فرد می شود را مخفی نگه می دارند و به دروغ گویی روی می آورند؛ ولی این رفتارها و نقش بازی کردن مدت زیادی نمی تواند ادامه پیدا کند و فرد کم کم خود واقعی اش را نشان می دهد. ممکن است بخاطر علاقه شدیدی که به جنس مخالف دارد نسبت به او حساس شده و بدگمانی در او ایجاد شود.  ظاهرسازی، دروغ گویی، تعدد دوستی در جنس مخالف، داشتن رابطه دیگر در جنس مخالف از مواردی پاسخ گویان اشاره کردن که باعث بی اعتمادی و شک نسبت به جنس مخالف داشته اند.

پ)آسیب نظام خانواده: خانواده که اوّلین و مهمترین نهاد برای تولد و پرورش فرزندان محسوب می شود، در امر تربیت و انتقال ارزش ها و برقراری رابطه سالم و موثر با نسل بعدی دچار مشکلات متعددی شده است. گسست نسل ها  به عنوان یک معضل جهانی از سوی برخی کارشناسان داخلی به عنوان مشکل پیش روی جامعه و خانواده ایرانی مطرح می شود پاسخگویان اظهار می کنند که در صورتی که خانواده از رابطه آنها اطلاع پیدا می کردند با عواقبی مانند بدبینی، ترک دانشگاه، ازدواج اجباری، ناراحت شدن از فرد، خانه نشینی، دید منفی خانواده نسبت به رابطه، ایجاد محدودیت، کتک زدن، قتل، درک نکردن فرد،  و دعوا روبرو می شدند. از موارد دیگری که به دلیل رابطه دوستی با جنس مخالف  بر روابط فرد و خانواده اش تاثیر داشته است و پیامدهای آن هستند عبارتند از:  منزوی شدن، شک داشتن، نصیحت کردن، فاصله در روابط با خانواده، عصبی شدن، بی حوصلگی، ناراحتی درون خانواده، بی توجّهی به خانواده. همچنین پاسخگویان دختر می گویند به دلیل رابطه با جنس مخالف، خواستگار هایشان را رد می کردند و پسرها گفتند از رفتن به خواستگاری فرد دیگر خود داری می کردند.

ت) هنجار شکنی: روابط دوستی دختر و پسر در جامعه ایران با هنجارهای دینی و سنتی همخوانی ندارد و در تضاد است و نوعی ناهنجاری به شمار می آید. برخی از پاسخ گویان می گویند در طول رابطه سعی در پنهان نگه داشتن آن داشتن و مکانهای را قرار ملاقات می گذاشتند که دور از چشم خانواده ها، اطرافیان و پلیس باشد که ترس از فاش شدن رابطه در آنها بود است، برخی از آنها با برخورد مراجع قانونی مانند پلیس مواجه شده اند، در دانشگاه بخاطر، عدم رعایت قوانین دانشگاه به حراست دانشگاه کشیده شده اند، در فضای محیط بیرون پسرها بخاطر غیرتی شدند با افرادی که مزاحمت ایجاد کرده اند دعوای خیابانی اتفاق افتاده است.

ث) رکود علمی و استعداد: داشتن تمرکز فکری لازمه تحصیل درس و دانش است اما وقتی که دختر و پسر با هم دوست می شوند مدام در فکر همدیگر هستند فقط به دیدارها و زمانی را که برای رابطه می گذارند و اتفاقات آن توجه دارند که در نتیجه باعث ضعیف شدن درس آنها می شود. افراد پاسخگو می گویند شده که روز قبل از امتحان بجای اینکه وقتشان را برای درس بگذارند سعی کردند وقت دیدار با طرف مقابلشان را از دست ندهند. نتوانستن واحد های درسی را نمره بگیرند و مشروط شده اند حذف ترم کردن، نرفتن به کلاس و غیبت آنها، درس افتاده، عدم تمرکز در درس و توجه به جنس مخالف از مواردی هست که آنها ذکر کردند.

ج) فریب رابطه: روابط دوستی معمولا با انگیزه خوشگذرانی و سرگرمی، دوستی اجتماعی و ازدواج شکل می گیرد و در خلال آن از زودباوری و اعتماد افراد سوءاستفاده می شود ودر نهایت ترس از دست دادن جنس مخالف و تلاش برای نگه داشتن طرف بی نتیجه می ماند. زمانی که افراد رفتار واقعی شان را نشان می دهند و ظاهرسازی دیگر کار ساز نیست رابطه خاتمه می یابد. عدم ارضای نیازهای جنس مخالف، کنار کشیدن جنس مخالف، تقاضای رابطه جنسی و ردّ آن از طرف فرد، نپذیرفتن فرد از طرف خانواده برای ازدواج، نداشتن شرایط ازدواج، دروغ گویی، بدبینی، کنار آمدن با واقعیت، بی توجّهی به فرد، شک داشتن، به تعویق انداختن قرار ازدواج و ... از عواملی دیگری هستند که پاسخ گویان اذعان داشتند که رابطه آنها به نحوی بواسطه آنها پس از مدتی رو به سردی و افوال گذاشته است. پسرها در روابط دوستی خود به امیال و غریزه جنسی خود بیشتر اهمیت می دهند .

از پیامدهای دیگر روابط دوستی دختر و پسر مقولاتی است که با توجه به اظهار نظر برخی از مصاحبه شدگان در زیر عنوان شده است:  آسیب عاطفی-روانی ، آسیب جسمی  ، آسیب جنسی ، مشاوره رفتن

 آسیب های عاطفی- روانی مانند خرد شدن، دغدغه فکری، گریه کردن، درون گرایی، بی اعتمادی، منزوی شدن، خانه نشینی، احساس حماقت، عصبی شدن، ناراحت شدن از برخورد با او، غمگین بودن و ... که افراد مصاحبه کنند بیان می کنند. برخی از پاسخ گویان از آسیب های جسمی مانند ناراحتی قلبی، ناراحتی معده، ضعیف شدن چشم، سیگار کشیدن، افت فشار، کتک خوردن، خودکشی که برای آنها اتفاق افتاده است و درگیر این ناراحتی ها هستن می گویند. آسیب جنسی هم از پیامدهای منفی روابط دوستی است که برخی از دختران در این روابط دوستی مورد تجاوز جنسی قرا می گیرند، در اغلب این روابط شهوت، نیاز و تمایلات جنسی هدف افراد است، برخی از پاسخ گویان می گویند سعی کردند که خود مشکلاتشان را حل کنند و از بروز آن خود داری کرده اند و به درون گرایی پناه می برند و از مشورت کردن با افراد دیگر خود داری می کردند.

چ) پشیمانی و سرخوردگی: در بررسی پاسخ های افراد مورد مطالعه مشخص شد، عدّه ای از آن ها  بیشتر ضربه خوردند، ناراحت از اینکه وقت و فکر خود را پای این رابطه گذاشتند و نباید به طرف مقابلشان اعتماد می کردند و یکسری رفتارها و کارها را  نباید انجام می دادند، خود را در این رابطه فردی شکست خورده می دانستند.

ح) تجربه اندوزی: برخی از پاسخ گویان می گویند سعی می کنند به عنوان تجربه به رابطه ای که داشته اند نگاه کنند. رابطه دوستی با جنس مخالف موجب شده است آنها درباره جنس مخالف و زندگی تجربیاتی کسب کنند.

سحر می گوید« من از این رابطه با اینکه این همه اذیت شدم انگار یک داستان بود درس گرفتم، اگر برایم این اتفاق نمی افتاد شاید جاهای بدتر از این بودم، حرف دلم را راحت به هرکسی می گفتم و تجربه شد برام، از هر اتفاق بد زندگیم سعی می کنم یک نکته مثبت بگیرم».

خ) حس نوستالژیک: نوستالژی احساسی است که هنگام فکر کردن به گذشته به فرد دست می دهد. بعضی از افراد پاسخگو می گویند وقتی به یادگذشته می افتند و خاطراتش زنده می شود احساس خوبی پیدا می کنند. دورانی لذت بخش برایشان بوده است، احساس خوشبختی و احساس آرامش به آنها دست می دهد و ناراحتی های که در نبود آنها و یادآوری گذشته در افراد ایجاد می شود. حرف از دوستش داشتن او را با همه نارحتی های که داشته اند به میان آورده و احساس دلتنگی دارند و به خاطرات شیرینی که داشته اند اشاره می کنند.

د) بازاندیشی: تحلیل مصاحبه ها نشان داد که بیشتر پاسخ گویان در مورد تجربه رابطه دوستی با جنس مخالف بازاندیشی می کنند و معتقدند که رابطه آنها موجب پیامدهایی برای آنها شده است. بنابراین در رفتار خود با جنس مخالف راهبرد دیگری را به کار می برند. آنها علاوه بر دستیابی به شناخت بیشتر نسبت به جنس مخالف نسبت به خود شناخت پیدا کرده وتغییراتی را در خود شکل دهند. مقوله بازاندیشی در اینجا شامل مفاهیم روابط اجتماعی داشتن، بی اعتمادی، دلبسته نشدن، صبور شدن، نزدیکی به خدا، آسیب پذیری دختر در رابطه، ساده نبودن، عمل گرایی، اشتباه دانستن رابطه، پوچی رابطه، قضاوت نکردن، مغرور بودن،  تصمیم عاقلانه، انگیزه شهوت در مرد، احساسی عمل نکردن، شناخت نسبت به جنس مخالف احساسی بودن زن و ... است.

بحث و نتیجه­گیری

            زندگی انسان ها سراسر با ساختارهای ارتباطی پیوند خورده است، امروزه با گسترش فن آوری نوین ارتباطی و تسهیل ارتباط به همراه تحولات در دیگر عرصه های اجتماع تمام عرصه های عمومی و خصوصی زندگی افراد جامعه تحت تاثیر قرار گرفته است. یکی از پدیده های که قبلا جزء مسائل اجتماعی نبوده است ولی امروزه در برخی فرهنگ ها به مسئله  ای اجتماعی تبدیل شده است، رابطه دوستی دختر و پسر است. در جامعه ایران رابطه دوستی دختر و پسر با هنجارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه و همچنین نگرش های مذهبی و سنتی در تضاد است. امروزه این موضوع به ویژه در محیط هایی مانند دانشگاه ها، سینماها، پارک ها، خیابان ها، فضای مجازی و ... نمود بیشتری یافته است و لذا ضرورت بحث و بررسی و آسیب شناسی آن  را دو چندان کرده است.

در پژوهش حاضر با توجه به در نظر گرفتن پدیده محوری (روابط دوستی بین دانشجویان دختر و پسر)  مدل نظری با تکیه بر ابعاد مختلف این پدیده  به دست آمد، که قادر به تبیین فرآیند شکل گیری این روابط و پیامدهای آسیب زای آن به خصوص برای جنس دختر است. 

نتایج تحلیل ها نشان داد که این افراد با توجه به دو مشخصه زمینه ایی مهمّ مستعد تن دادن به راهبرد ایجاد رابطه دوستانه با جنس مخالف هستند.  از یک طرف شرایط سنّی دوره جوانی و نیاز به ازدواج و از طرف دیگر، سخت شدن شرایط ازدواج در این دوره سنّی. این افراد در ابتداء با هدف تامین یکی از مهمّ ترین نیازهای روان شناختی یعنی ارضاء نیازعاطفی و غلبه بر احساس تنهایی، کسب آرامش، نیاز به محبّت، میل  به ازدواج و تامین لذت گرایی، و نیاز به همدم وارد رابطه دوستانه با جنس مخالف می شوند. از طرفی الگو گیری و تاثیر پذیری از گروه دوستان که رابطه دوستانه با جنس مخالف را تجربه کرده اند نقش مشوّق و تسهیل گری در ارتباط دوستانه  با جنس مخالف ایفاء می کند. علاوه بر دو مورد قبل امکان ملاقات با جنس مخالف با تحصیل در  فضای دانشگاه، فضای مجازی و محیط بیرونشرایط محیطی لازم برای ایجاد روابط دوستانه را به سهولت فراهم می شود. تاکید بر نقش این عوامل زمینه ایی و علّی در پیشینه های نظری و تجربی مورد تاکید قرار گرفته است.

بر اساس دیدگاه شولتز (2006)، دوستی در بزرگسالی، همراهی، محبت و همچنین حمایت عاطفی را فراهم می‌کند و به سلامت روانی و بهبود سلامت جسمی کمک می‌کند. ارتباط آنقدر مهم است که برخی از نظریه پردازان آن را به عنوان یک نیاز اساسی انسان، و امری ضروری برای رفاه تعریف کرده اند (باومستر و لیری[52]، 1995؛ دسی و رایان[53]، 1991؛  داینر، سلیگمن، چوی و اویشی[54]، 2018؛ ریس، کولینز و برشید[55] ، 2000). آزاد ارمکی،  شریفی ساعی، ایثاری و طالبی(1390) در پژوهش خود دریافتند که مواردی چون احساس نیاز، حس کنجکاوی و کسب تجربه، شبکه روابط اجتماعی و گروه های دوستی سوژه، بیکاری و شرایط اقتصادی، فشار فرهنگی، افزایش سن ازدواج، افزایش تکنولوژی های ارتباطی نوین و پیدایش ارزش های جدید فرهنگی در جامعه، از جمله مهم ترین عوامل پیدایش و گسترش روابط پیش از ازدواج هستند. محمدی سیف و عارف (1395)، در تحقیقات خود نشان داده اند که نداشتن شغل، مشکل مالی و ترس از آینده، نداشتن مسکن، و بالا بودن اجاره بهای آن، ادامه تحصیل، اعتقاد به داشتن زندگی آزاد، احتیاط بیش از حد در انتخاب همسر، مشکل همسر یابی برای دختران، فراهم بودن ارضای نامشروع میلی جنسی، درک نامناسب خانواده ها از خواسته ها و نیاز های جوانان، دخالت زیاد خانواده ها در گزینش همسربرای جوانان، تامین جهیزیه و سنت های غیر منطقی مهمترین عوامل فردی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تاخیر در سن ازدواج جوانان ایرانی بوده اند. خواجه نوری و دلاور(1391) در تحقیقی به این نتایج دست یافتند که میزان استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و شیوه زندگی نوین بر گرایش جوانان به دوستی با جنس مخالف تاثیر فراوان دارند.

جدای از عوامل علّی و زمینه ساز در ایجاد رابطه دوستی بین دو جنس، برخی عوامل وجود دارند که به طور غیر مستقیم و واسطه ایی در شکل گیری این پدیده دخالت دارند. طی تحلیل بیانات مصاحبه شوندگان:1) کمرنگ شدن ارزش های دینی و سنّتی، 2) دیدگاه های ارزشی نوظهور و3) طولانی شدن مدّت رابطه و وعده های کاذب با13 کد باز به عنوان عواملی که به صورت واسطه های در شکل گیری رابطه دوستانه بین دو جنس دخالت دارند، شناسایی شدند.

با توجه به نظریه دگرگونی ارزشی فرهنگی اینگلهارت (1395)، دگرگونی فرهنگی تدریجی است؛ و آن بازتاب دگرگونی در تجربه های سازنده ای است که به نسل های مختلف شکل داده است، از این رو ارزش ها و هنجارهای سنتی مانند رابطه بین دوجنس مخالف در قالب ازدواج در میان نسل های گذشته کاملاً گسترده تر است. در حالی که در گرایش های جدید تا حد زیادی در میان نسل های جوانتر نفوذ داشته، با جانشین شدن نسل های جوانتر به جای نسل های مسن تر، جهان بینی متداول در این جوامع دگرگون شده است. با تغییر دیدگاه های ارزشی جوانان نسبت به روابطه میان دوجنس مخالف مانند خوب دانستن روابط، تغییر سبک ازدواج، رابطه دوستی به قصد ازدواج، مشخص شدن هدف از رابطه، رعایت اصول اخلاقی در رابطه، وجود داشتن روابط دوستی) وقتی دگرگونی فرهنگی مهمی رخ دهد به تفاوت هایی در میان نسل ها می انجامد، که کمرنگ شدن ارزشهای سنتی و مذهبی در میان جوانان نسبت به نسل پیشین خود است. اینگلهارت بیان می دارد چنانچه تحوّل ارزشی از یک نسل به نسل دیگر که از هنجار های فرهنگی و مذهبی فاصله دارد روی داده باشد، انتظار ما این است که نگرش های غیر مذهبی بیشتری را در میان جوانتر ها مشاهده کنیم. عظیمی هاشمی و همکاران(1394)، در تحقیقی نشان دادندکه دانشجویان به طور مشهود تمایل دارند همسرشان را خودشان انتخاب کنند. نزدیک به یک سوم نسل جوان دوستی دو جنس مخالف را نمی پذیرند که این نسبت در نسل قبل حدودا دو برابر 3\57 درصد خانواده های آنان) است. نیمی از جوانان با شرایط خاص و بقیه به راحتی این روابط را می پذیرند، بررسی های عمیق تر نشان داد حدود. 40 درصد از جوانان دانشجو، علاوه بر نگرش مثبت به دوستی با جنس مخالف، این دوستی را در عمل تجربه کرده اند.

راهبردهای اتخاذ شده به موجب ظهور پدیده دوستی با جنس مخالف، استراتژی هایی هستند که فرد به واسطه ظهور و بروز پدیده اصلی آنهارا اتخاذ می کند و تحت تأثیربستر حاکم و شرایط مداخله گر هستند. استراتژی هایی که دخترها و پسرها  در راستای رابطه دوستی با جنس مخالف از خود بروز داده اند عبارتند از: 1) "هاله ی عاطفی" ، مفهوم جدیدی  است  که در این پژوهش از آن  استفاده شده است  و موارد متفاوتی از عواطف و هیجان های متفاوت توام با مشکلات فکری و ذهنی را در بر می گیرد. موادردی از قبیل:  احساس آرامش، حس های خوب، احساس شادی، احساساتی شدن، هیجان داشتن، صمیمیت، تماس جسمی، هزینه مالی، دوست داشتن، وابستگی، همراهی و معاشرت بدون ازدواج، مکمل بودن، وابستگی، دغدغه ذهنی، دغدغه فکری، حواس پرتی، ناراحتی فرد، بی توجهی به خانواده، درک نشدن فرد، شیفتگی، استرس، تهمت زدن، پیگیر نشدن. 2) ابرازعلاقه  افراطی به فرد(علاقه، دوست داشتن)، 3) انگیزه و وعده ازدواج (انگیزه ازدواج)  و 4) تهدید در رابطه (تهدید شدن و ایجاد ترس).

از نظر روبین ( به نقل ازچرّی[56]، 2021) گاهی اوقات ما مقدار زیادی قدردانی و تحسین از طرف فردی دیگر را تجربه می کنیم، به گونه ایی که از گذراندن وقت با آن شخص لذت می بریم و می خواهیم در کنار او باشیم، اما این لزوماً واجد شرایط عشق نیست، بلکه، از آن به عنوان دوست داشتن می توان یاد کرد. به گفته الین هتفیلد  و همکارانش( به نقل از چرّی، 2020 )، در حالی که بیشتر مردم خواهان روابطی هستند که امنیت و ثبات دلسوزانه را با عشق شدید پرشور ترکیب کند، ولی این  موضوع بندرت اتفاق می افتد. محمدی سیف وعارف (1395) در پژوهشی بیان داشته اند که نوجوانان پیامد های رابطه با جنس مخالف را به اشکال مختلف مانند درگیری فضاهای ذهنی، لذت عاطفی، لذت جنسی، وابستگی تجربه می کنند. قادر زاده و همکارانش(1396)، در پژوهش خود بیان کرده اند که یکی از راهبردهایی که باعث شده جوانان روابط خود با جنس مخالف تداوم ببخشند«روابط عاشقانه» بوده است.

بنا بر تحلیل مصاحبه های به دست آمده، پیامدهای ناشی از راهبردهای اتخاذ شده شامل: خصومت و خشونت، شک و بد گمانی، آسیب نظام خانواده،  هنجار شکنی، رکود علمی و استعداد، فریب رابطه، آسیب عاطفی-روانی، آسیب جنسی، مشاوره رفتن، تجربه اندوزی، پشیمانی و سرخوردگی، حس نوستالژیک و  باز اندیشی  در مورد روابط دوستانه با جنس مخالف بوده است.

روابط دوستی دختر و پسر در جامعه ایران متناقض با هنجارهای جامعه است و دامن زدن به این روابط، یک نوع ناهنجاری و کج رفتاری است. برخورد مراجع قانونی، عدم رعایت قوانین دانشگاه، دعوای خیابانی و در این میان سرکوفت زدن اعضای خانواده به دختر، بی اعتمادی، آزار توسط پدر و برادر متعصب، کنترل و نظارت شدید بر رفتار و ایجاد محدودیت در زندگی، فاصله در روابط با خانواده  را به وجود می آورد. در صورت برملا شدن دوستی و ارتباط با جنس مخالف خانواده ناراحت شده بحث و شاید دعوا در میان آنها بوجود آید. نصیحت کردن سرزنش مداوم، و محروم کردن فرزند از بیرون رفتن و حتی ترک دانشگاه، ازدواج اجباری، منزوی شدن فرد در خانواده و اعمال تنبیهات مانند کتک زدن تا کشتن فرد جزو سرنوشت افرادی است که این روابط را برقرار کرده اند.

تحلیل مصاحبه ها نشان داد که بیشتر پاسخ گویان علاوه بر دستیابی به شناخت بیشتر نسبت به جنس مخالف نسبت به خود شناخت پیدا کرده اند که تغییراتی را در خود شکل دهند مانند  داشتن روابط اجتماعی، بی اعتمادی نسبت به جنس مخالف، دلبسته نشدن، صبور شدن، نزدیکی به خدا، آسیب پذیری دختر در رابطه، ساده نبودن، عمل گرایی، اشتباه دانستن رابطه، رابطه پوچ، قضاوت نکردن، تصمیم عاقلانه، انگیزه شهوت در مرد، احساسی عمل نکردن، شناخت نسبت به جنس مخالف و ... است.  در نتیجه وقتی فرد با واقعیت رابطه روبرو می گردد آن زمان متوجه می شود مسیری را که طی کرده است جز سراب عاشقانه چیز دیگری نبوده، آن چه در ظاهر جلوه گره عشق بوده است چیزی جز فریب رابطه دوستی و علاقه کاذب نبوده است. تطییق نتایج به دست آمده این پژوهش با نظریه های موجود به خصوص نظریه استرنبرگ[57] ( 1986، 1987، 1999) درمورد روابط عاطفی بین فردی،  نشان می دهد که در عمل، این روابط فاقد وجود عشق کامل که از سه مولّفه  صمیمیت، اشتیاق و تعهد تشکیل شده است، بوده اند؛ و با توجّه به انگیزه های ایجاد روابط دوستانه در دو جنس مخالف، این روابط در رفع نیازهای عاطفی و دیگر انگیزه های ارتباطی به معنای حقیقی آن موثر نبوده و پیامدهای ارضاء کننده فوری و کوتاه مدّت آن هرگز هزینه های منفی و آسیب زای آن را جبران نخواهد کرد. در مجموع، دوستی‌های بین دو جنس ممکن است پیامدهای اجتماعی منفی برای دختران داشته باشد، ولی دختران ممکن است برای محافظت از خود در برابر پرخاشگری درون جنسی به سمت دوستی با جنس مخالف گرایش پیدا کنند (کالنبرگ  و همکاران، 2008). دخنران بیشتر  احساس اضطراب، حسادت و قربانی شدن  و ثبات کمتری را در رابطه با دوستی خود گزارش می دهند. از سوی دیگر، پسران سطوح بالاتری از قربانی شدن فیزیکی را گزارش می کنند. با این وجود، دختران و پسران متمایل به گزارش سطوح رضایت نسبی از روابط دوستانه خود هستند( زلازو[58]، 2013). بنا بر پژوهش های کاوانا (2004)؛ و پولین و پدرسن، (2007) دوستی‌ با جنس مخالف ممکن است برخی از دختران را در مسیر رشد مشکل‌ساز قرار دهد. دخترانی که دوستان همجنس ندارند، داشتن دوستان از جنس مخالف آن ها را با خطر بهزیستی (بوکوفسکی و همکاران، 1999) مواجه می سازد. در مجموع، دوستی‌های بین دو جنس ممکن است پیامدهای اجتماعی منفی برای دختران داشته باشد، ولی دختران ممکن است برای محافظت از خود در برابر پرخاشگری درون جنسی به سمت دوستی با جنس مخالف گرایش پیدا کنند (کالنبرگ  و همکاران، 2008). تحقیقات نشان می‌دهد که دوستی با جنس مخالف با آنچه «چالش مخاطب»  نامیده می‌شود، سروکار پیدا می کند، به طوری که دیگران قصد آزار جنسی را در دوستی ادراک می‌کنند (او مرا[59] ، 1989).

بر اساس الگوی مدل طراحی شده می توان این را نتیجه گرفت که:

1. شکل گییری پدیده محوری ارتباط دوستانه با جنس مخالف دارای فرایندی پیچیده و درهم تنیده ای شامل؛ (شرایط مداخله گر)، (شرایط علی – زمینه ساز)، (واکنش ها) و (پیامدها) است. 2. هم در شناسایی و هم در مداخله مؤثر و به موقع استفاده از این مدل می تواند از تسریع پدیده ارتباط با جنس مخالف پیشگیری کند به این صورت که در کار با دانشجویان رابطه گرا به جای تکیه بر نشانه شناسی بر مصاحبه های عمیق و ساختاریافته تمرکز شود. با شناخت و کسب بینش نسبت به چرخه شکل گیری روند فکر ارتباط با جنس مخالف و مراحل فوق می توان بر اساس یک پرسشنامه یا چک لیست افراد در معرض خطر در هر مرحله را شناسایی کرد. 3. این مدل می تواند در طراحی برنامه های آموزشی، پیشگیرانه و درمانی در مقابله با شکل گیری افکار مربوط به رابطه با جنس مخالف مورد استفاده قرار گیرد. 4. برمبنای این مدل می توان بسته مداخله ای ویژه دانشجویان دارای افکار رابطه محور با جنس مخالف را طراحی نمود و با آموزش آن به درمانگران مراکز مشاوره دانشجویی در کاهش شکل گیری این افکار در دانشجویان کمک کرد. 5. از جمله شایع ترین علائم و نشانه های دانشجویان دارای افکار رابطه دوستانه محور با  جنس مخالف، احساس تنهایی و نیاز به وابستگی به دیگران است؛ بنابراین پیشنهاد می شود مراکز مشاوره دانشجویی در کار با این دانشجویان از رویکردهای هستی گرایانه و معنامحور بهره گرفته و با بهبود این ابعاد ضمن کاهش تمایل فرد به این گونه روابط، حس دلبستگی او را به زندگی تا حد زیادی تقویت نمایند. 7 .تحلیل مصاحبه ها نشان داد که شروع فرایند ارتباط دوستانه با جنس مخالف  در دانشجویان معمولا از سنین نوجوانی آغاز شده است، بنابراین پیشنهاد می شود که واحد مشاوره آموزش و پرورش در این زمینه غربالگری و پروتکل هایی برای ارتقای مهارت های تاب آوری، استفاده از برنامه های آموزشی سازنده جهت درون سازی راهکارهای مقابله ای سازنده و کارآمد در دانش آموزان و دانشجویان، تاب آوری و توان مقابله آنها را در مقابل وسوسه ارتباط با جنس مخالف افزایش می دهد و بدین شکل احتمال گرایش به رفتار های آسیب زای ارتباطی را کاهش داد. مدیریّت روابط بین فردی دو جنس،  با توجه به اهدافی که از برقراری آن ارتباط (کاری، تحصیلی، اقتصادی، و ...) در نظر  گرفته شده است، فارغ از تمایلات و احساسات انجام شود و دو انسان بالغ و عاقل با در نظر گرفتن اصول اخلاقی، ارزش های  مذهبی، ارزش های بهنجار اجتماعی، اصل عزّت نفس، خود باوری و کرامت انسانی بر رابطه خود تسلّط لازم و کافی را داشته و روابطی سالم با تعاملی سازنده و مثبت را رقم زنند.  در پژوهش خرمایی و زارعی منوجان (1396) نیز بیان شده بود که ویژگی‌های شخصیتی، عوامل تربیتی و اجتماعی در کیفیت شکل‌گیری رابطه با دوست غیرهمجنس مؤثرند و پیامدهایی را برای این روابط برشمردند که با آموزش به نوجوانان از پیامدهای جبران‌ناپذیر این نوع روابط کاسته خواهد شد.

از آن جایی که یکی از واکنش های افراد به مفهوم هسته ای شکل گیری روابط پر آسیب بین دو جنس مخالف، احساس تنهایی و انزوای عمیق است، پیشنهاد می شود روانشناسان در جهت رفع این احساس شبه سوگ و ارتقای حمایت اجتماعی افراد در معرض خطر حساسیت بیشتری داشته باشند. از محدودیت های پژوهش این بود که مصاحبه شوندگان و مصاحبه کننده از یک دانشگاه بودند و تابو بودن موضوع پژوهش که به  مطالعه رابطه دوستی دختر و پسر می پرداخت باعث می شد بسیاری از مصاحبه شوندگان به دلیل ترس، تمایل به همکاری نداشته باشند؛ بنابراین پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی، حتی الامکان پژوهشگر و افراد مورد مطالعه از یک دانشگاه نباشند. تا آن ها راحت تر اطلاعات لازم را در اختیار پژوهشگر قرار دهند. محدود بودن نمونه مورد مطالعه به دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آیت اله العظمی بروجردی ره از دیگر محدودیت های این پژوهش بوده است، و لذا لازم است تعمیم نتایج به سایردانشگاه ها با احتیاط صورت پذیرد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: این مقاله بر گرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی بوده است در این پژوهش سایر ملاحظات اخلاقی مانند رضایت کاملاً افراد نمونه، رعایت اصول رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات نیز در نظر گرفته شده است.

تقدیر و تشکر

 بدین وسیله از کسانی که در انجام این پژوهش با پژوهشگران همکاری نمودند، تشکر و قدردانی می شود.

تضاد منافع

نویسندگان این پژوهش هیچگونه تعارض منافعی ندارند.

[1]. Boothby

[2]. Schulz

[3] .Willis

[4] .Berndt

[5] .Harris

[6]. Lochrie & Vishnuvajiala

[7] .Ducharme

[8] .Barrett

[9] .Jenny Gross

[10] .Knickmeyer

[11] .Tokuyama & Furuichi

[12] .Scott & Lockard

[13] .Isler& van Schaik

[14]. Campbell

[15]. Barrett

[16] .Zelazo

[17] .Booth & Hess

[18]. Kalmijn

[19] .Reeder

[20]. Lenton& Webber

[21] .Altmann

[22] .Laakasuo

[23] .Bukowski

[24] .Carter

[25]. Cavanagh

[26] .Poulin & Pedersen

[27] .Reynolds & Juvonen

[28]  .Bradshaw, et al

[29] . Kahlenberg

[30] .O’Meara

[31] .McDonnell &  Mehta

[32] .Elsesser, Kim.,  Peplau

[33] .Schoonover, KATIE. & McEwan

[34] .Felmlee.

[35] .Bleske-Rechek, A. L., & Buss

[36] .heterosexual

[37] .Guy's Girls

[38]. Mercado

[39] . Don

[40].  Laakasuo et al

[41] .Boda, Elmer, Vörös & Stadtfeld

[42] .Trustworthiness

[43] .Credibility

[44] .Validation

[45] .Dependability

[46] .Transformability

[47] .Casual Conditions

[48]. Actions & Interactions

[49] .Context

[50]. Intervening Conditions

[51]. Consequences

[52]  .Baumeister R.F., Leary M.R

[53] .Deci E.L., Ryan R.M

[54] .Diener E., Seligman M.E.P., Choi H., Oishi S.

[55] .Reis H.T., Collins W.A., Berscheid E

[56] .Cherry

[57] .Sternberg

[58]. Zelazo

[59] .O’Meara